Prawidłowe doręczenie pism jest kluczowe w każdej procedurze sądowej i administracyjnej, jednak bywa niemożliwe. Gdy nie można ustalić miejsca pobytu adresata, postępowanie nie jest wstrzymywane. W takiej sytuacji rozwiązaniem może być ustanowienie wsparcia, jakie oferuje kurator do doręczeń. Wyjaśniamy, kim jest taka osoba i jakie dokładnie uprawnienia jej przysługują w toku postępowania.
Doręczanie pism w postępowaniu sądowym i administracyjnym
Pisma procesowe i administracyjne powinny być doręczane bezpośrednio do adresata. W wyjątkowych okolicznościach dopuszczalne jest, aby odbierali je członkowie najbliższej rodziny lub ustanowieni pełnomocnicy (np. adwokaci lub radcowie prawni). Skuteczne doręczenie odgrywa istotną rolę w każdym postępowaniu, bez względu na to, jakiego przedmiotu ono dotyczy. Doręczenie wpływa bowiem na możliwości obrony praw przez odbiorcę. Innymi słowy, gdy właściwy adresat odbierze skierowane do niego pismo, może podjąć odpowiednie działania służące obronie jego szeroko rozumianych interesów.
Obecnie wszelkiego rodzaju pisma sądowe i urzędowe doręczane są przez Pocztę Polską. Jeśli listonosz nie zastanie adresata w domu, ma obowiązek pozostawić awizo z adnotacją, kiedy próbował doręczyć przesyłkę. Jeśli w ciągu 7 dni adresat nie pofatyguje się do właściwej placówki pocztowej, wystawione zostanie ponowne awizo na okres kolejnych 7 dni. Jeśli i po tym czasie odbiorca nie zgłosi się po przesyłkę, zostanie ona cofnięta do nadawcy – w tym przypadku do sądu albo właściwego organu administracyjnego. Zwrot pisma nie oznacza jednak, że adresat może zasłaniać się niewiedzą co do przebiegu toczącej się sprawy. Przepisy przewidują bowiem stosowanie tzw. fikcji prawnej doręczenia. Przyjmuje się wówczas, że przesyłka została prawidłowo i skutecznie doręczona do adresata, choć fizycznie nigdy jej on nie odebrał. Takie rozwiązanie ma na celu usprawnienie toczących się postępowań i omijanie ewentualnych blokad ze strony adresatów, którzy mogą celowo unikać kontaktu z listonoszem. Jeśli więc adresat nie odbierze przesyłki z sądu lub urzędu, nie oznacza to, że ominą go skutki przyszłego rozstrzygnięcia.
Kurator do doręczeń
W niektórych przypadkach bardzo trudno jest ustalić dokładne miejsce zamieszkania strony lub uczestnika postępowania, do którego ma zostać skierowane pismo w sprawie. Czasami jest to wręcz niemożliwe, ponieważ dana osoba zbyt często się przeprowadza lub wyjeżdża za granicę. Ustawodawca, mając na uwadze powyższe, wprowadził do polskiego systemu prawnego instytucję kuratora do doręczeń. W przeciwnym wypadku wiele postępowań zostałoby umorzonych ze względu na brak kontaktu ze stroną lub uczestnikiem.
Zgodnie z treścią art. 143 Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający. Odnosząc treść powyższego przepisu do prawdziwych sytuacji procesowych, ustanowienie kuratora sądowego jest możliwe tylko wtedy, gdy zawnioskuje o niego zainteresowana strona lub uczestnik postępowania, który nie wie, gdzie dokładnie mieszka lub przebywa osoba, której należy doręczyć pismo sądowe. Kurator do doręczeń nie jest więc ustanawiany z urzędu, nawet jeśli skład orzekający ma pełną świadomość, że miejsca zamieszkania danej osoby nie da się praktycznie ustalić w żadnej sposób. Wniosek o ustanowienie kuratora do doręczeń może być złożony już na etapie inicjowania sprawy sądowej. Umieszcza się go wówczas w treści składanego pozwu lub wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego. Dopuszczalne jest także złożenie wniosku na odrębnym piśmie w późniejszym etapie sprawy. Ustawodawca nie wyklucza także możliwości zastosowania ustnej formy takiego wniosku, choć należy dodać, że nieczęsto dochodzi do takich sytuacji.
Zgodnie z dyspozycją art. 143 kpc kurator może być ustanowiony tylko na wniosek osoby zainteresowanej, a twierdzona przez nią okoliczność, że miejsce pobytu przeciwnika nie jest znane, wymaga uprawdopodobnienia. Nie zachodzi przesłanka ustanowienia kuratora, jeśli wnioskodawca nie przedstawi środków dowodowych pozwalających na stwierdzenie nie tylko tego, iż przeciwnik procesowy nie zamieszkuje już (nie przebywa) pod adresem znanym wnioskodawcy, lecz także tego, że mimo podjętych starań, aktualne miejsce pobytu nie jest obiektywnie możliwe do ustalenia również na podstawie wiedzy innych (poza wnioskodawcą) osób, które posiadają lub mogą posiadać kontakt z osobą objętą wnioskiem (względnie nie jest w ogóle możliwe ustalenie takich osób). Dopiero tak uzasadniony wniosek daje podstawę do uznania, że miejsce pobytu strony postępowania nie jest znane, a konieczność realizacji prawa powoda do przeprowadzenia postępowania sądowego i uzyskania wyroku, uzasadnia ustanowienie kuratora dla zastępowania uczestnika nieobecnego, zaś samo ustanowienie nie odbędzie się z uszczerbkiem dla praw pozwanego i nie pozbawi go możliwości obrony.
Nawet w sytuacji kuratora dla doręczeń nie można poprzestawać na bierności kuratora. Kurator, o którym mowa w art. 143–147 kpc, nie jest jedynie „kuratorem dla doręczeń”. Ma on bowiem podejmować za stronę, której miejsce pobytu nie jest znane, czynności niezbędne dla obrony jej praw. Nie jest wystarczające dla stwierdzenia, że miejsce pobytu danej osoby nie jest znane, gdy miejsca tego nie zna tylko żądający ustanowienia kuratora. Konieczne jest, aby miejsce pobytu danej osoby nie było ogólnie znane, a przynajmniej kręgowi osób, które zazwyczaj o pobycie tej osoby są lub powinny być poinformowane (krewni, powinowaci, znajomi, pracodawca). Miejsce pobytu nie jest znane, gdy przy podjęciu właściwych w danym wypadku starań nie można go ustalić.
Złożenie wniosku o ustanowienie kuratora do doręczeń wymaga jedynie uprawdopodobnienia, że wnioskodawca nie wie, gdzie dokładnie mieszka adresat pisma i nie ma możliwości tego ustalić. Sąd nie jest związany treścią wniosku, co oznacza, że nie ma on obowiązku przychylenia się do prośby o ustanowienie kuratora do doręczeń. Praktyka pokazuje jednak, że w zdecydowanej większości przypadków tacy kuratorzy są ustanawiani. Wniosek o wyznaczenie kuratora do doręczeń nie podlega odrębnej opłacie sądowej, a koszt działania takiej osoby jest wliczany do kosztów toczącego się postępowania. Finalnie może zdarzyć się, że wnioskodawca będzie zobowiązany do zwrotu kosztów ustanowienia omawianego kuratora, szczególnie jeśli przegra całą sprawę.
Prawa i obowiązki kuratora do doręczeń
Zakres praw i obowiązków kuratora do doręczeń nie ogranicza się tylko do konieczności odbioru pisma za nieobecnego adresata i udzielenia ewentualnej odpowiedzi. Z chwilą powołania kuratora staje się on niejako zastępcą nieobecnej osoby i jego pełnomocnikiem. To z kolei oznacza konieczność działania w jej najlepszym interesie.
Główne prawo kuratora do doręczeń sprowadza się do możliwości zapoznania się z aktami sprawy w zakresie niezbędnym do prawidłowego wykonania swoich obowiązków. Ma on dostęp do dokumentów, które dotyczą doręczeń, oraz wszelkich pism, które zostałyby doręczone osobie, którą ma reprezentować. Co istotne, kurator ma prawo żądać od sądu wszelkich informacji, które są mu potrzebne do ustalenia faktycznego stanu rzeczy dotyczącego osoby, dla której został ustanowiony.
Obowiązki kuratora do doręczeń są ściśle określone i mają na celu przede wszystkim ochronę praw osoby, dla której został ustanowiony, oraz umożliwienie skutecznego doręczenia pism sądowych. Do najważniejszych należą:
staranne poszukiwanie adresata. Najważniejszym obowiązkiem kuratora jest podjęcie wszelkich rozsądnych i możliwych do wykonania działań w celu ustalenia aktualnego miejsca pobytu osoby, dla której został ustanowiony. Może to obejmować m.in. zasięganie informacji w urzędach, u krewnych, w biurach meldunkowych czy innych instytucjach;
reprezentowanie interesów nieobecnej strony. W przypadku braku możliwości skutecznego doręczenia kurator przyjmuje doręczane pisma ze skutkiem doręczenia dla osoby, którą reprezentuje. W takiej sytuacji pisma te uznaje się za skutecznie doręczone, a ich treść uważa się za znaną adresatowi;
informowanie sądu. Kurator ma obowiązek na bieżąco informować sąd o podjętych działaniach oraz o wszelkich ustaleniach dotyczących miejsca pobytu adresata;
zachowanie tajemnicy. Kurator jest zobowiązany do zachowania w tajemnicy wszelkich informacji uzyskanych w toku wykonywania funkcji, chyba że ich ujawnienie jest niezbędne do prawidłowego wykonania obowiązków lub wynika z przepisów prawa;
podejmowanie niezbędnych czynności. Kurator, w zależności od sytuacji, może być zobowiązany do podjęcia innych czynności, które są konieczne do zabezpieczenia interesów osoby, dla której został ustanowiony, np. wystąpienie o ustanowienie opiekuna prawnego w przypadku osoby ubezwłasnowolnionej.
Podsumowanie
Kurator do doręczeń jest podmiotem, który powołuje się w celu odbierania pism sądowych dla osoby nieznanej z miejsca zamieszkania. Kurator ten zawsze jest powoływany na wniosek innej zainteresowanej strony lub uczestnika postępowania. Złożenie wniosku nie obliguje jednak sądu do ustanowienia takiego podmiotu. Zadania kuratora do doręczeń nie skupiają się wyłącznie na odbieraniu pism za nieobecnego, lecz na aktywnym poszukiwaniu aktualnego miejsca zamieszkania adresata oraz podejmowania czynności procesowych w szeroko rozumianym interesie nieobecnego.
