Celem programów socjalnych jest zapewnienie wsparcia finansowego potrzebującym obywatelom. Ich znaczna część związana jest z poprawą dzietności w Polsce. Programy typu „Aktywny Rodzic” czy 800+ odgrywają istotną rolę, a wielu rodziców aktywnie zawodowych zastanawia się, jak wyglądają relacje między programem Aktywny Rodzic i wakacje składkowe.
Czym jest program „Aktywny Rodzic”?
Program „Aktywny Rodzic” to ważna inicjatywa rządu, której celem jest wspieranie rodziców w powrocie na rynek pracy po okresie urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego czy wychowawczego. Oferuje on comiesięczne świadczenie, które ma na celu pokrycie części kosztów związanych z opieką nad dzieckiem – czy to w żłobku, klubie dziecięcym, u dziennego opiekuna, czy też przy wsparciu ze strony członków rodziny, takich jak babcia lub dziadek. Kluczowym elementem tego programu jest powiązanie świadczenia z aktywnością zawodową rodzica i opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne.
Ustawa wprowadzająca program „Aktywny Rodzic” reguluje 3 rodzaje świadczeń, w zależności od tego, kto i na jakich zasadach będzie opiekował się dzieckiem uprawnionego do dofinansowania:
- „Aktywni rodzice w pracy” (tzw. babciowe) to wsparcie dla aktywnych zawodowo rodziców w kwocie 1500 zł miesięcznie na rzecz organizacji opieki nad dzieckiem w wieku 12–35 miesięcy w domu. W przypadku podpisania umowy uaktywniającej z opiekunem lub opiekunką budżet państwa pokrywa również koszty składek. W przypadku osób w wieku emerytalnym są one szczególnie istotne, ponieważ zwiększają podstawę emerytury. Zawarcie zarówno takiej umowy uaktywniającej, jak i innej umowy z nianią nie jest jednak obowiązkowe;
- „Aktywnie w żłobku” obejmuje dofinansowanie do żłobka w kwocie do 1500 zł miesięcznie na dziecko na pokrycie kosztów pobytu dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna;
- „Aktywnie w domu” to dofinansowanie o wartości 500 zł miesięcznie na dziecko w wieku 12–35 miesięcy dla rodziców, którzy wychowują swojego malucha w domu.
Wakacje składkowe
Kolejnym programem pomocowym są wakacje składkowe. Jak wskazuje na to sama nazwa, polega on na czasowym zwolnieniu danej osoby od obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. To dobrowolne rozwiązanie umożliwia mikroprzedsiębiorcom zwolnienie z opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za 1 wybrany miesiąc w roku kalendarzowym. Program przeznaczony jest głównie dla mikroprzedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, wpisanych do CEIDG, którzy zatrudniają do 10 osób (wliczając siebie). Nie mogą z nich skorzystać osoby, które wykonują działalność na rzecz byłego pracodawcy, na którego rzecz w roku kalendarzowym rozpoczęcia działalności wykonywali pracę na etacie (dotyczy tożsamej działalności). Zwolnienie dotyczy składek na własne ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy, czyli:
- obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i wypadkowego;
- dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jeśli przedsiębiorca podlegał mu w miesiącu złożenia wniosku i miesiącu poprzedzającym;
- składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy.
Wakacje składkowe nie obejmują jednak składki zdrowotnej, którą przedsiębiorca nadal musi opłacać. Nie dotyczą też składek opłacanych za pracowników, współpracowników czy zleceniobiorców. W praktyce wakacje składkowe polegają na tym, że za miesiąc objęty zwolnieniem składki na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy są finansowane z budżetu państwa. Dzięki temu przedsiębiorca nie traci ciągłości ubezpieczenia społecznego i ma zachowane uprawnienia do świadczeń (np. zasiłku chorobowego, świadczeń emerytalno-rentowych).
Aktywny rodzic i wakacje składkowe
Jeśli przedsiębiorca korzysta z wakacji składkowych, w miesiącu objętym zwolnieniem nie opłaca składek ZUS samodzielnie. Choć składki są pokrywane z budżetu państwa, w niektórych interpretacjach, szczególnie w przypadku samotnych rodziców korzystających z preferencyjnych stawek ZUS (np. ulga na start, Mały ZUS Plus), jednoczesne korzystanie z wakacji składkowych i „babciowego” może być niemożliwe.
Z kolei przedsiębiorca opłacający ZUS preferencyjny albo Mały ZUS Plus i jednocześnie będący osobą samotną wychowującą dziecko nie skorzysta z wakacji składkowych i świadczenia „Aktywni rodzice w pracy” (tzw. babciowe). Nie będzie bowiem spełniał warunku minimalnej podstawy ZUS z działalności gospodarczej w kwocie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Przy wakacjach składkowych przedsiębiorca nie „podwyższa” tej podstawy własnym opłacaniem. Aby lepiej zobrazować zależności pomiędzy tymi dwoma programami, posłużymy się kilkoma przykładami.
Przykład 1.
Pani Matylda prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i korzysta z ulgi Mały ZUS Plus, opłacając składki od 30% minimalnego wynagrodzenia. Jej mąż – pan Wiktor – jest zatrudniony na umowę o pracę i jego podstawa wymiaru składek przekracza minimalne wynagrodzenie. Małżeństwo ma dziecko w wieku 18 miesięcy. Pani Matylda planuje skorzystać z wakacji składkowych w listopadzie i ubiegać się o świadczenie „Aktywni rodzice w pracy” na listopad. Czy możliwe jest połączenie tych 2 świadczeń? W miesiącu, w którym kobieta skorzysta z wakacji składkowych, jej składki na ubezpieczenia społeczne nie będą opłacane przez nią, lecz przez budżet państwa. Chociaż wakacje składkowe wliczają się do okresu ubezpieczenia, to w przypadku świadczenia „Aktywny rodzic” kluczowe jest spełnienie warunku aktywności zawodowej opartej na podstawie wymiaru składek. Jeśli pani Matylda korzysta z ulgi Mały ZUS Plus (gdzie podstawa składek może być niższa niż minimalne wynagrodzenie) i jednocześnie skorzysta z wakacji składkowych, może to spowodować, że w tym konkretnym miesiącu nie zostanie spełniony warunek indywidualnej aktywności zawodowej (minimalna podstawa składek) lub łącznej aktywności zawodowej obojga rodziców, wymagany do otrzymania „babciowego”. W efekcie w listopadzie, ze względu na skorzystanie z wakacji składkowych, rodzice mogą nie spełnić warunków do otrzymania świadczenia „Aktywni rodzice w pracy”. Mogliby otrzymać świadczenie w pozostałych miesiącach, w których matka dziecka opłacałaby składki w wymaganej wysokości.
Przykład 2.
Pani Iwona jest samotną matką, która prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i korzysta z ulgi na start (przez pierwsze 6 miesięcy działalności opłaca tylko składkę zdrowotną, bez składek na ubezpieczenia społeczne). Kobieta ma dziecko w wieku 14 miesięcy i chce skorzystać z wakacji składkowych, chce również ubiegać się o świadczenie z programu „Aktywny rodzic”. Czy możliwe jest połączenie świadczeń z tych 2 programów? Dla samotnych rodziców warunek aktywności zawodowej jest bardziej rygorystyczny – podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe musi wynosić co najmniej 100% minimalnego wynagrodzenia za pracę. W okresie ulgi na start pani Iwona nie opłaca składek na ubezpieczenia społeczne, więc nie spełnia warunku aktywności zawodowej wymaganego dla „Aktywnego rodzica”. Jeśli dodatkowo skorzysta z wakacji składkowych, w tym miesiącu również nie będzie opłacała składek, co uniemożliwi spełnienie warunku aktywności zawodowej dla „babciowego”. W tej sytuacji samotna matka nie będzie mogła jednocześnie skorzystać z ulgi na start (lub innych preferencyjnych składek poniżej 100% minimalnego wynagrodzenia) oraz wakacji składkowych i świadczenia „Aktywni rodzice w pracy”. Musiałaby zrezygnować z ulg i opłacać składki od podstawy równej co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu, aby spełnić warunek aktywności zawodowej dla „babciowego”.
Przykład 3.
Pani Agnieszka, mama 2-letniego Jasia, pracuje na pół etatu i otrzymuje świadczenie z programu „Aktywny Rodzic” na pokrycie kosztów żłobka. W lipcu planuje 2 tygodnie urlopu wypoczynkowego. Czy urlop wypoczynkowy ma wpływ na świadczenie pozyskiwane z programu „Aktywny rodzic”? Nie, ponieważ podczas urlopu wypoczynkowego pani Agnieszka nadal otrzymuje wynagrodzenie, a jej pracodawca regularnie odprowadza za nią wszystkie składki. Z punktu widzenia ZUS-u i programu „Aktywny Rodzic” kobieta pozostaje aktywna zawodowo. Nie traci więc prawa do świadczenia i będzie je otrzymywać w normalnym trybie, bez żadnych przerw czy komplikacji. Nie musi zgłaszać urlopu do ZUS-u ani do instytucji wypłacającej świadczenie (chyba że regulamin programu wyraźnie tego wymaga, co jest rzadkością w przypadku urlopu wypoczynkowego).
Przykład 4.
Pan Marek, tata rocznej Zosi, po powrocie do pracy korzysta z programu „Aktywny Rodzic”. Z racji nagłej potrzeby wyjazdu rodzinnego decyduje się na miesięczny urlop bezpłatny. Czy będzie to miało wpływ na jego świadczenie? Tak, ponieważ w okresie urlopu bezpłatnego mężczyzna nie otrzymuje wynagrodzenia, a jego pracodawca nie odprowadza za niego składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Z punktu widzenia programu „Aktywny Rodzic” pan Marek przestaje być aktywny zawodowo w rozumieniu przepisów, ponieważ nie jest objęty ubezpieczeniami społecznymi z tytułu zatrudnienia. W konsekwencji traci prawo do świadczenia z programu na czas trwania urlopu bezpłatnego. Co więcej, po powrocie do pracy może być zmuszony do ponownego złożenia wniosku o świadczenie i spełnienia wszystkich warunków, aby je odzyskać, co może wiązać się z pewną przerwą w wypłacie.
Przykład 5.
Pani Katarzyna, która otrzymuje świadczenie z programu „Aktywny Rodzic”, rozważa wzięcie krótkiego urlopu wychowawczego, aby zaopiekować się chorym dzieckiem przez dłuższy czas. Czy może to mieć wpływ na jej świadczenie? Urlop wychowawczy to okres, w którym rodzic poświęca się opiece nad dzieckiem. Chociaż w niektórych przypadkach ZUS może opłacać składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z budżetu państwa, to nie jest to równoznaczne z aktywnością zawodową, która jest warunkiem programu „Aktywny Rodzic”. Program ten jest skierowany do rodziców, którzy wracają na rynek pracy. Wzięcie urlopu wychowawczego, nawet na krótki okres, zazwyczaj wyklucza z możliwości pobierania świadczenia z programu „Aktywny Rodzic”.
Przykład 6.
Pan Jan, beneficjent programu „Aktywny Rodzic”, zachorował i potrzebuje tygodniowego zwolnienia lekarskiego (L4). Czy zwolnienie lekarskie będzie miało wpływ na pobierane świadczenie z tego programu? Podczas zwolnienia lekarskiego pracownik nadal jest objęty ubezpieczeniem chorobowym, a jego pracodawca (lub ZUS) wypłaca mu zasiłek chorobowy. Z punktu widzenia ZUS-u i programu „Aktywny Rodzic” ciągłość ubezpieczeń jest zachowana. Oznacza to, że L4 nie powinno wpływać negatywnie na prawo do świadczenia z programu „Aktywny Rodzic”.
Podsumowanie
Choć wakacje składkowe wliczają się do okresu ubezpieczeniowego i przyszłej emerytury, ich zastosowanie w miesiącu, w którym rodzic chce skorzystać ze świadczenia „Aktywni rodzice w pracy”, może kolidować z warunkiem aktywności zawodowej wymaganym przez program. Dotyczy to zwłaszcza przedsiębiorców na preferencyjnym ZUS-ie oraz samotnych rodziców.
