Firmy audytorskie to ważny wybór i jedna z kluczowych decyzji, jaką podejmują jednostki podlegające obowiązkowi badania sprawozdań finansowych. Niezależność, rzetelność oraz doświadczenie audytora mają bezpośredni wpływ nie tylko na jakość badania, lecz także na wiarygodność informacji finansowych prezentowanych interesariuszom. Dlatego proces wyboru firmy audytorskiej powinien być przeprowadzony zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, standardami etyki zawodowej oraz najlepszymi praktykami rynkowymi.
Obowiązkowe i dobrowolne badanie rocznego sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta
Część jednostek jest zobligowana do poddania badaniu sprawozdania finansowego przez biegłego rewidenta, a pozostałe jednostki mogą zrobić to na zasadzie dobrowolności. Przez badanie ustawowe należy rozumieć badanie rocznego skonsolidowanego sprawozdania finansowego grupy kapitałowej lub badanie rocznego sprawozdania finansowego, którego obowiązek przeprowadzania wynika z art. 64 ustawy o rachunkowości, przepisów innych ustaw lub przepisów prawa Unii Europejskiej, przeprowadzane zgodnie z krajowymi standardami badania (art. 2 ust. 1 ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym). Natomiast przez badanie dobrowolne należy rozumieć badanie rocznego sprawozdania finansowego, które jest przeprowadzane na podstawie decyzji badanej jednostki, a nie na podstawie art. 64 ustawy o rachunkowości, przepisów innych ustaw lub przepisów prawa Unii Europejskiej, przeprowadzane zgodnie z krajowymi lub innymi standardami badania, a także badanie rocznego skonsolidowanego sprawozdania finansowego grupy kapitałowej przeprowadzane zgodnie ze standardami innymi niż krajowe standardy badania (art. 2 pkt 2 ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym).
Kryteria wskazujące na obowiązek poddania sprawozdania finansowego badaniu przez biegłego rewidenta dotyczą formy prawnej lub przekroczenia limitów określonych w art. 64 ust. 1 ustawy o rachunkowości. Na mocy tego przepisu badaniu podlegają roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitałowych oraz roczne sprawozdania finansowe – kontynuujących działalność:
- banków krajowych, oddziałów instytucji kredytowych, oddziałów banków zagranicznych, zakładów ubezpieczeń, zakładów reasekuracji, głównych oddziałów i oddziałów zakładów ubezpieczeń, głównych oddziałów i oddziałów zakładów reasekuracji oraz oddziałów zagranicznych firm inwestycyjnych;
- spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych;
- jednostek działających na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi, przepisów o świadczeniu usług finansowania społecznościowego dla przedsięwzięć gospodarczych oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi oraz jednostek, o których mowa w art. 2 ust. 2b;
- jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;
- krajowych instytucji płatniczych i instytucji pieniądza elektronicznego;
- spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji;
- pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:
- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,
- suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co najmniej 3 125 000 euro,
- przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 6 250 000 euro.
Firmy audytorskie - kto dokonuje wyboru?
Wyboru firmy audytorskiej do przeprowadzenia badania sprawozdania finansowego oraz wyboru firmy audytorskiej do atestacji sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju dokonuje organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe jednostki, chyba że statut, umowa lub inne wiążące jednostkę przepisy prawa stanowią inaczej. Kierownik jednostki nie może dokonać takiego wyboru. Tak stanowi art. 64 ust. 4 ustawy o rachunkowości.
Za wybór audytora odpowiada zatem organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe danej jednostki, a wybór ten jest finalizowany poprzez zawarcie umowy z firmą audytorską. Przypomnijmy, że organem zatwierdzającym sprawozdanie finansowe w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zgodnie z art. 231 ust. 2 Kodeksu spółek handlowych jest zwyczajne zgromadzenie wspólników. Natomiast umowę o badanie sprawozdania finansowego zawiera z firmą audytorską kierownik jednostki w terminie umożliwiającym firmie audytorskiej udział w inwentaryzacji znaczących składników majątkowych. Co istotne, w przypadku badania ustawowego w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy o biegłych rewidentach, pierwsza umowa o badanie sprawozdania finansowego jest zawierana z firmą audytorską na okres nie krótszy niż dwa lata, z możliwością przedłużenia na kolejne co najmniej dwuletnie okresy. Koszty przeprowadzenia badania sprawozdania finansowego ponosi badana jednostka.
Stosownie do art. 66 ust. 5a UoR za nieważne z mocy prawa uznaje się wszelkie klauzule umowne, które ograniczałyby możliwość wyboru firmy audytorskiej przez organ dokonujący wyboru firmy audytorskiej, na potrzeby przeprowadzenia badania ustawowego w rozumieniu art. 2 pkt 1 ustawy o biegłych rewidentach tej jednostki, do określonych kategorii lub wykazów firm audytorskich.
Jakie kryteria obowiązują przy wyborze firmy audytorskiej przeprowadzającej badanie sprawozdania finansowego?
Wybór firmy audytorskiej przeprowadzającej badanie sprawozdania finansowego powinien być decyzją dobrze przemyślaną, zwłaszcza że na rynku działa wiele podmiotów świadczących tego typu usługi. Celem wyboru odpowiedniej firmy przeprowadzającej badanie sprawozdania finansowego powinno być zawarcie umowy z podmiotem spełniającym najwyższe standardy jakości, niezależności oraz kompetencji. Dokonanie wyboru firmy audytorskiej powinno zostać poprzedzone określeniem jasnych kryteriów tego wyboru oraz sposobu oceny ofert dostępnych na rynku. Przy podejmowaniu decyzji, koszt usługi nie powinien stanowić głównego kryterium wyboru firmy audytorskiej, jednak oczywiście warto porównać oferty dostępne na rynku, nie zapominając przy tym o jakości usług. Szczególną uwagę należy zwrócić natomiast na kwalifikacje audytora i jego doświadczenie w realizacji badań sprawozdań finansowych jednostek prowadzących działalność gospodarczą o podobnym charakterze lub o zbliżonej skali działalności. Pozwala to na lepsze zrozumienie specyfiki działalności klienta i efektywniejsze przeprowadzenie audytu. Nie należy również zapominać o reputacji firmy audytorskiej, z którą jednostka zamierza podpisać umowę o przeprowadzenie badania sprawozdania finansowego, przed dokonaniem wyboru warto sprawdzić opinie dotychczasowych klientów oraz postrzeganie firmy na rynku.
Firma audytorska przeprowadzająca badanie sprawozdania finansowego powinna spełniać wymogi niezależności określone w art. 69–73 ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym. Pod uwagę należy wziąć także ewentualne zagrożenia dla tej niezależności oraz zastosowane środki zapobiegawcze w celu ich zminimalizowania. Potwierdzenie bezstronności i niezależności firmy audytorskiej jest bardzo ważnym aspektem, na który trzeba zwrócić szczególną uwagę, dokonując wyboru firmy audytorskiej przeprowadzającej badanie sprawozdania finansowego jednostki.
Wybrana firma audytorska powinna wykazywać dostępność zasobów – zarówno czasowych, jak i kadrowych, które pozwolą na rzetelne przeprowadzenie badania. Kwalifikacje zawodowe i doświadczenie osób bezpośrednio zaangażowanych w prowadzone badanie jest kluczowe w wyborze odpowiedniej firmy audytorskiej. Ponadto wyznaczony biegły rewident powinien być osobą wpisaną do rejestru biegłych rewidentów, a tym samym spełniać wymogi określone w art. 4 ust. 2–5 ustawy o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym.
