Ogłoszenie upadłości to proces niosący za sobą liczne konsekwencje. Jedną z kluczowych, lecz mniej znanych możliwości, jest uprawnienie, jakie posiada syndyk prowadzący upadłość. Może on bowiem wystąpić o to, aby zaszła zmiana wysokości alimentów ciążących na dłużniku, co ma na celu ochronę interesów wierzycieli. Wyjaśniamy, kiedy i na jakich zasadach syndyk może zainicjować takie postępowanie oraz jakie przesłanki muszą zostać spełnione.
Ogłoszenie upadłości
Upadłość może być ogłoszona w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny, czyli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.
Wpływ ogłoszenia upadłości na alimenty
Na podstawie przepisów prawa upadłościowego syndyk może żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Powództwo takie wytacza syndyk w imieniu upadłego. W tej sytuacji znajdują zastosowanie te same zasady procesowe i przesłanki prawne jak w przypadku wystąpienia z takim żądaniem przez osobę zobowiązaną do alimentacji.
Przykład 1.
Pan Grzegorz przed zgłoszeniem wniosku o upadłość zawarł ze swoją byłą żoną panią Justyną umowę u notariusza określającą jego obowiązek alimentacyjny na dwójkę dzieci w wysokości po 3000 zł. Pan Grzegorz zarabia 8000 zł, zatem po zapłacie alimentów na swoje utrzymanie zostawało mu 2000 zł. Po ogłoszeniu upadłości syndyk wystąpił z powództwem o obniżenie tych alimentów. W toku sprawy okazało się, że pan Grzegorz celowo zawyżył z byłą żoną wysokość alimentów, aby jak największa kwota trafiała do jego dzieci, a wierzyciele byli pokrzywdzeni niemożnością zaspokojenia ich wierzytelności. Co w tej sytuacji?
W tym wypadku sąd musi ustalić, jakie rzeczywiste są koszty utrzymania dzieci i są szanse na obniżenie tych alimentów wskutek wystąpienia z powództwem przez syndyka prowadzącego upadłość pana Grzegorza.
Przykład 2.
Pan Radosław ma ustalone alimenty na dzieci w wysokości po 800 zł. Ogłoszono jego upadłość i syndyk wystąpił po tym z powództwem o obniżenie tych alimentów. Czy w tej sytuacji jest podstawa do obniżenia alimentów?
Sąd po przeprowadzeniu postępowania ustali, czy zachodzi sytuacja, w której dochodzi do nadużycia prawa do alimentów i należy zastosować regulację przewidzianą w art. 144 prawa upadłościowego służącą przeciwdziałaniu temu nadużyciu prawa w ochronie interesów wierzycieli. Kwota alimentów po 800 zł nie wydaje się wygórowana, ale konieczne jest zbadanie całokształtu sytuacji przez sąd.
W jakiej formie ustalone mogą być alimenty?
Obecnie alimenty mogą zostać ustalone w:
wyroku sądowym w sprawie:
alimentacyjnej,
rozwodowej,
separacyjnej,
ustalającego ojcostwo;
ugodzie sądowej;
ugodzie mediacyjnej;
umowie alimentacyjnej zawartej w formie aktu notarialnego zawierającej zobowiązanie do poddania się przez zobowiązanego egzekucji na podstawie tego aktu.
Zgodnie z brzmieniem przepisu art. 133 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (kro) rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Rozmiar świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, przy czym wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego.
W wypadku, gdy świadczenie alimentacyjne jednego ze zobowiązanych polega na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego, świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów jego utrzymania lub wychowania.
Przesłanki uzasadniające zmianę wysokości alimentów
Zgodnie z art. 138 kro w razie zmiany stosunków każda ze stron można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.
Przy czym, jak w przypadku ustalania obowiązku alimentacyjnego, tak i w przypadku jego zmiany zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Zmiana stosunków to:
istotne zmniejszenie lub ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji, albo
istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, wobec czego ustalony zakres obowiązku alimentacyjnego wymaga odpowiedniego skorygowania.
W wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, Wydział IV Rodzinny i Nieletnich z 6 marca 2018 roku (IV RC 997/17), wskazano, co należy rozumieć jako zmiana stosunków uzasadniająca zmianę orzeczenia lub umowy określającej dotychczas wysokość obowiązku alimentacyjnego: „[…] w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Przy ocenie, czy zachodzą przesłanki do zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego w myśl art. 138 kro, należy brać pod uwagę wszelkie okoliczności mogące świadczyć o zmianie stosunków, a zwłaszcza możliwości zarobkowych i majątkowych stron (wyrok Sądu Najwyższego z 26 marca 1969 roku, sygn. III CRN 54/69 LEX nr 6480). W przypadku, gdy potrzeby uprawnionego oraz możliwości zobowiązanego ulegają zmianie; tym samym może ulegać zmianie wysokość alimentów. Dlatego w razie zmiany stosunków zarówno uprawniony, jak i zobowiązany mogą żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego (art. 138 kro). Zmiana stosunków może prowadzić do uchylenia obowiązku alimentacyjnego bądź do podwyższenia lub obniżenia alimentów (uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 23 października–16 listopada 1954 roku, I Co 41/54, PiP 1955, z. 12, s. […]). Zmiany wysokości obowiązku alimentacyjnego można żądać wyłącznie w drodze powództwa na podstawie wskazanego artykułu, a podstawą jego może być tylko zmiana stosunków, która nastąpiła nie wcześniej niż po uprawomocnieniu się wyroku zasądzającego alimenty lub zawarciu ugody sądowej. Przez zmianę stosunków rozumie się istotne zwiększenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji, istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego albo sytuacje odwrotne, a przede wszystkim istotne zmniejszenie się możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego. Skutkiem powyższych zmian jest potrzeba skorygowania zakresu obowiązku alimentacyjnego. Z niniejszego wynika, iż rozstrzygnięcie o żądaniu opartym na art. 138 kro wymaga porównania stanu istniejącego w dacie uprawomocnienia się wyroku zasądzającego alimenty lub w dacie zawarcia ugody ze stanem istniejącym w dacie orzekania o ich podwyższeniu bądź obniżeniu […]. Na stronie natomiast ciąży obowiązek wykazania, iż zmiany nastąpiły, chociaż nie zwalnia to również Sądu z działania z urzędu przez wzgląd na dobro dzieci”.
Powództwo o obniżenie alimentów
Sam upadły również może wystąpić z powództwem o obniżenie alimentów czy ich uchylenie. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej nie stanowi przeszkody do wytoczenia przeciwko upadłemu powództwa o zasądzenie oraz podwyższenie alimentów.
Przykład 3.
Syndyk masy upadłości Marcina Nowaka wytoczył powództwo o obniżenie alimentów. Sąd odrzucił taki pozew, uzasadniając to tym, że tylko upadły może wystąpić z takim powództwem. Czy takie stanowisko sądu jest prawidłowe?
Upadły może samodzielnie złożyć taki pozew o obniżenie lub uchylenie alimentów, ale nie pozbawia to syndyka takiego uprawnienia.
Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego pozew o obniżenie alimentów lub ich uchylenie musi czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:
dokładnie określone żądanie;
oznaczenie wartości przedmiotu sporu;
oznaczenie daty wymagalności roszczenia;
wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu,
informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.
Nadto pozew może zawierać wnioski:
o zabezpieczenie powództwa;
o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności;
o przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda;
o wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i ich przesłuchanie;
o polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu;
o zażądanie dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich, wraz z uprawdopodobnieniem, że strona sama nie może ich uzyskać.
Zmiana wysokości alimentów po ogłoszeniu upadłości – podsumowanie
Podsumowując, należy stwierdzić, że zmiana stosunków uzasadniająca obniżenie dotychczasowych alimentów związana jest z kryteriami stanowiącymi podstawę orzekania o obowiązku alimentacyjnym, tj. usprawiedliwionymi potrzebami uprawnionego i możliwościami zarobkowymi i majątkowymi zobowiązanego do alimentacji. W przypadku wystąpienia przez syndyka o obniżenie zakresu obowiązku alimentacyjnego konieczne jest wykazanie zmniejszenia się możliwości zarobkowych i majątkowych rodzica lub potrzeb uprawnionego.
