Wprowadzenie świadczenia 800+ otworzyło polskim rodzinom drogę do wsparcia na poziomie europejskim. Dla Polaków pracujących w Niemczech oraz mieszkańców terenów przygranicznych kluczową kwestią stało się pobieranie Kindergeld i 800 plus jednocześnie. Unijne przepisy koordynują systemy zabezpieczenia społecznego, jednak zasady przyznawania obu świadczeń budzą wiele pytań. Wyjaśniamy, jak to wygląda w praktyce i od czego zależy pierwszeństwo wypłaty.
Ogólne informacje na temat Kindergeld
Federalna ustawa o zasiłkach wychowawczych (niem. Bundes kindergeldgesetz), zwana BKGG określa zasady wypłacania Kindergeld. Kindergeld to niemiecki odpowiednik polskiego świadczenia wychowawczego 800+ wypłacane przez Familienkasse. W 2025 roku Kindergeld wynosi 255 euro miesięcznie na każde dziecko, co wynika z § 6 (1) BKGG.
Kindergeld mogą pobierać obywatele Niemiec oraz obywatele innych krajów Unii Europejskiej, jeśli legalnie pracują i odprowadzają składki w Niemczech.
bezwarunkowo na dzieci do 18. roku życia ( §2 (1) BKGG);
na dzieci do 21. roku życia, które są bezrobotne i poszukują pracy ( §2 (2) BKGG);
na dzieci do 25. roku życia, jeśli kontynuują naukę ( §2 (2) BKGG).
Przykład 1.
20-letnia córka pani Lucyny jest bezrobotna po skończeniu szkoły i szuka pracy. Pani Lucyna pracuje legalnie w Niemczech. Czy w tym wypadku może otrzymywać Kindergeld?
Tak, na dzieci do 21 roku życia, które są bezrobotne i poszukują pracy, przysługuje w Niemczech Kindergeld. W Polsce nie ma świadczenia dla dzieci w tym wieku.
Świadczenie wychowawcze 800+
Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci prawo do otrzymania świadczenia wychowawczego 800+ przysługuje następującym podmiotom:
matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu matki albo ojca, albo
opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na utrzymaniu opiekuna faktycznego, albo
opiekunowi prawnemu dziecka, albo
dyrektorowi domu pomocy społecznej, albo
rodzinie zastępczej, osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, dyrektorowi placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektorowi regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektorowi interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego.
Opieka naprzemienna lub zbieg prawa do świadczenia wychowawczego
Gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego. Stanowi o tym art. 5 ust. 2a ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci.
W przypadku zbiegu prawa rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka do świadczenia wychowawczego, ZUS wypłaca je temu z rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. Jeżeli opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu, kto pierwszy złoży wniosek. Wynika to z art. 22 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci.
Kiedy świadczenie 800+ nie przysługuje?
Prawo do świadczenia wychowawczego 800+ zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci nie przysługuje w następujących przypadkach:
dziecko, na które miałoby być wypłacane świadczenie, pozostaje w związku małżeńskim;
dziecko, na które miałoby być wypłacane świadczenie, zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, czyli w młodzieżowym ośrodku wychowawczym, schronisku dla nieletnich, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym, zakładzie karnym, szkole wojskowej lub innej szkole, jeżeli instytucje te zapewniają nieodpłatnie pełne utrzymanie;
pełnoletnie dziecko ma ustalone prawo do świadczenia wychowawczego na własne dziecko;
członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia wychowawczego, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Pobieranie Kindergeld i 800 plus w świetle przepisów unijnych
Przepisy koordynacji świadczeń rodzinnych w Unii Europejskiej (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego) mają na celu ograniczenie podwójnej wypłaty takich samych świadczeń. W przypadku świadczeń na dzieci najczęściej krajem pierwszeństwa do wypłaty świadczeń rodzinnych jest ten, w którym pracuje rodzic i w którym mieszka dziecko. Możliwe jest pobieranie jednocześnie świadczenia Kindergeld i 800+, ale są przy tym pewne ograniczenia. Nigdy jednak te świadczenia nie będą jednocześnie przysługiwać w pełnej kwocie.
Jeśli dziecko będące obywatelem Polski mieszka w Niemczech z rodzicem, który tam pracuje, wówczas wypłacany będzie Kindergeld w pełnej wysokości. W tym wypadku świadczenie wychowawcze 800+ w Polsce nie przysługuje. Wynika to z art. 68 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Przykład 2.
Małoletni Antoni mieszka z matką i ojcem w Niemczech. Cała rodzina ma obywatelstwo polskie. Rodzice małoletniego pracują w Niemczech i tam odprowadzają wszelkie daniny publiczne. Czy w tej sytuacji przysługiwać będzie im Kindergeld, czy świadczenie wychowawcze 800+?
We wskazanym przypadku rodzice małoletniego Antoniego jak najbardziej mogą ubiegać się o wypłatę Kindergeld w Niemczech. Co więcej, to im się zwyczajnie bardziej opłaca, świadczenie Kindergeld jest bowiem wyższe niż świadczenie wychowawcze w Polsce.
Przykład 3.
Małoletni Krystian i małoletnia Amelia mieszkali do grudnia 2024 roku wraz z rodzicami w Niemczech. Rodzina wróciła do Polski, bo tutaj wybudowała dom i rodzice założyli działalność gospodarczą. Czy w tej sytuacji rodzicom małoletnich przysługiwać będzie im Kindergeld, czy świadczenie wychowawcze 800+ ?
We wskazanym przypadku rodzice mogą otrzymywać wyłącznie świadczenie 800+, nie pracują bowiem w Niemczech, nie mieszkają tam. Z chwilą powrotu na stałe do Polski utracili prawo do Kindergeld.
Przykład 4.
Pani Zofia wraz z córką, 11-letnią Iwoną, mieszka w Polsce. Mąż pani Zofii, a ojciec dziecka na stałe pracuje w Niemczech w niemieckiej firmie budowlanej. Czy w tej sytuacji przysługiwać będzie rodzicom małoletniej Iwony Kindergeld, czy świadczenie wychowawcze 800+?
W tym wypadku za kraj pierwszeństwa uznana może zostać Polska, zatem będzie przysługiwało świadczenie wychowawcze. Jednak w tym wypadku różnica pomiędzy nim a Kindergeld może być wypłacona jako dodatek dyferencyjny.
Weryfikacja przez ZUS prawa do świadczenia wychowawczego
Może pojawić się wątpliwość dotycząca spełniania warunków do otrzymywania świadczenia wychowawczego, a w szczególności co zamieszkiwania w Polsce. Wówczas ZUS może wezwać osobę ubiegającą się lub otrzymującą świadczenie wychowawcze do udzielenia w wyznaczonym terminie wyjaśnień oraz informacji co do okoliczności mających wpływ na prawo do świadczenia wychowawczego.
Jeśli wezwany nie zastosuje się do tego, wtedy ZUS pozostawi bez rozpatrzenia wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego, a jeżeli świadczenie jest wypłacane, dalsza jego wypłata zostanie wstrzymana.
Zwrot nienależnego świadczenia 800+
W sytuacji pobierania świadczenia wychowawczego 800+, które było nienależne, należy liczyć się z jego zwrotem. Wynika to z art. 25 i następnych ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci
Za nienależnie pobrane świadczenie wychowawcze uważa się:
świadczenie wychowawcze przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą to świadczenie;
świadczenie wychowawcze wypłacone osobie innej niż osoba, której świadczenie zostało przyznane, z przyczyn niezależnych od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych;
świadczenie wychowawcze wypłacone mimo braku prawa do tego świadczenia.
Od kwoty nienależnie pobranego świadczenia będą naliczane odsetki ustawowe za opóźnienie, chyba że przyznanie świadczenia wychowawczego było następstwem błędu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Roszczenie o zwrot nienależnie pobranego świadczenia ulega przedawnieniu. Jego ermin wynosi 3 lata, licząc od dnia, w którym decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego stała się ostateczna.
Bieg przedawnienia przerywa:
odroczenie terminu płatności należności,
rozłożenie spłaty należności na raty,
zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym dłużnik został powiadomiony,
ogłoszenie upadłości
– przy czym po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo odpowiednio od dnia następującego po dniu odroczenia terminu płatności należności, rozłożenia spłaty należności na raty, zastosowania środka egzekucyjnego, o którym dłużnik został powiadomiony, lub ogłoszenia upadłości.
Poza tym ZUS nie wyda decyzji o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia, jeżeli od terminu jego pobrania upłynęło więcej niż 2 lata.
Egzekwowanie nienależnego świadczenia wychowawczego
Kwoty nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego podlegają egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Kwoty nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego podlegają potrąceniu:
z wypłacanego świadczenia wychowawczego;
ze świadczenia dobry start;
z wypłacanego świadczenia Aktywny rodzic;
z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Pobieranie Kindergeld i 800 plus – podsumowanie
Podsumowując, pobieranie Kindergeld i świadczenia wychowawczego zależy od tego, gdzie zamieszkuje dziecko. Dziecko zamieszkujące w Polsce, którego rodzic pracuje legalnie w Niemczech, może otrzymywać oba świadczenia, przy czym Kindergeld wypłacany jest w wysokości różnicy między nim a 800+. Polskie dzieci mieszkające w Niemczech otrzymują Kindergeld, bo jest to wyższe świadczenie.
