Dokumenty tożsamości pozwalają załatwić wiele spraw nie tylko w Polsce, lecz także poza granicami kraju. Kwestia posiadania polskiego dowodu lub paszportu przez obywatela RP mieszkającego za granicą budzi liczne wątpliwości. W artykule wyjaśniamy, czy i kogo dotyczy obowiązek posiadania dowodu osobistego oraz kiedy niezbędny staje się paszport.
Dowód osobisty – obowiązek a praktyka dla Polaków za granicą
Zgodnie z polskim prawem podstawowym dokumentem tożsamości na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest dowód osobisty. Obowiązek jego posiadania precyzuje Ustawa z dnia 6 sierpnia 2010 roku o dowodach osobistych, który w art. 5 ust. 1 stanowi, że prawo do posiadania dowodu osobistego przysługuje każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej. Pełnoletni obywatel Rzeczypospolitej Polskiej zamieszkujący na jej terytorium jest obowiązany posiadać dowód osobisty. Kluczowe w tym przepisie jest sformułowanie „zamieszkujący na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”. Obowiązek posiadania dowodu osobistego dotyczy zatem wyłącznie osób, które posiadają w Polsce tzw. centrum życiowe – są zameldowane, przebywają na stałe lub z zamiarem stałego pobytu w kraju.
W przypadku, gdy obywatel Polski na stałe przeniósł swoje centrum życiowe za granicę – np. pracuje, mieszka z rodziną, opłaca podatki w innym kraju i nie posiada w Polsce zameldowania na pobyt stały – to nie ma prawnego obowiązku posiadania polskiego dowodu osobistego. Z perspektywy naszego krajowego systemu prawnego jego status pobytowy znajduje się poza terytorium Polski, a więc nie dochodzi do powstania podstawowego obowiązku wynikającego z ustawy o dowodach osobistych.
Przykład 1.
Patrycja od 10 lat mieszka i pracuje w Wielkiej Brytanii. Posiada tam uregulowany status pobytowy, jej dzieci chodzą do brytyjskich szkół, a ona sama nie jest zameldowana w Polsce. Czy Patrycja musi posiadać dowód osobisty?
Nie, ponieważ jej podstawowym dokumentem potwierdzającym tożsamość i obywatelstwo w relacjach z polskimi władzami konsularnymi czy podczas ewentualnych wizyt w Polsce będzie polski paszport.
Przykład 2.
Wojciech jest zameldowany na stałe w Polsce, choć 3 razy w roku przebywa w Nowej Zelandii. Jego pobyt za granicą trwa łącznie około 4 miesięcy w ciągu całego roku. Czy w tym przypadku mężczyzna ma obowiązek posiadać dowód osobisty?
Tak, ponieważ większość czasu przebywa jednak na terytorium Polski. Poza tym jest zameldowany w naszym kraju i można założyć, że to właśnie tutaj znajduje się jego centrum życiowe.
Korzyści z posiadania dowodu osobistego za granicą
Mimo braku prawnego wymogu wielu Polaków mieszkających za granicą decyduje się na posiadanie ważnego dowodu osobistego. Wpływ na to mają korzyści z posiadania takiego dokumentu:
- podróże w strefie Schengen – dowód osobisty uprawnia do przekraczania granic w obrębie strefy Schengen, co jest wygodne i często wystarczające w podróżach po Europie;
- załatwianie spraw w Polsce – podczas wizyt w kraju polski dowód osobisty jest najwygodniejszym dokumentem do załatwiania spraw w urzędach (np. w urzędzie gminy, ZUS-ie, urzędzie skarbowym), w bankach, u notariusza czy do odbioru przesyłek pocztowych. Posiadanie jedynie paszportu może czasem wymagać dodatkowych formalności lub wywoływać zdziwienie u urzędników nieprzyzwyczajonych do posługiwania się paszportem jako podstawowym dokumentem tożsamości w wewnątrz kraju;
- potwierdzenie obywatelstwa – w niektórych sytuacjach, np. przy rejestracji w urzędach za granicą, posiadanie obu dokumentów (dowód osobisty i paszport) może być pomocne.
Paszport – niezbędny dokument dla Polaka za granicą
W odróżnieniu od dowodu osobistego, który ma przede wszystkim charakter wewnątrzpaństwowy, paszport jest dokumentem międzynarodowym, potwierdzającym tożsamość i obywatelstwo polskie poza granicami kraju. Jest on wydawany na podstawie U dnia 27 stycznia 2022 roku o dokumentach paszportowych.
Chociaż polskie przepisy nie nakładają bezwzględnego, ogólnego obowiązku posiadania paszportu na każdego obywatela (tak, jak ma to miejsce w przypadku dowodu osobistego dla osób zamieszkujących w Polsce), to w praktyce dla Polaka mieszkającego za granicą posiadanie ważnego paszportu jest niemalże obligatoryjne. Wynika to z kilku kluczowych powodów. Paszport jest uznawany na całym świecie jako oficjalny dokument potwierdzający tożsamość i obywatelstwo. Bez niego niemożliwe jest swobodne funkcjonowanie w wielu krajach. Dokument ten jest niezbędny do podróżowania poza strefę Schengen, a niekiedy także nawet w obrębie tej strefy, np. w przypadku kontroli granicznych poza lotniskiem. Banki, urzędy imigracyjne, pracodawcy czy inne instytucje w kraju zamieszkania Polaka za granicą dosyć często wymagają paszportu jako głównego dokumentu tożsamości. Podobnie będzie w przypadku spraw konsularnych, poczynając od wniosku o wydanie aktu stanu cywilnego, poprzez rejestrację urodzenia dziecka, a kończąc na legalizacji dokumentów czy uzyskaniu pomocy konsularnej w nagłych wypadkach.
Przykład 2.
Piotr, mieszkający na stałe w Kanadzie, od wielu lat posługuje się jedynie polskim dowodem osobistym, który wyrobił podczas ostatniej wizyty w Polsce. Mężczyzna niedawno przeprowadził się do Kanady i chce otworzyć tam swoje konto bankowe. Bank nie chce jednak uwzględnić dowodu osobistego Piotra i żąda od niego okazania ważnego paszportu – czy ma do tego prawo?
Tak, ponieważ paszport będzie w tym przypadku jedynym dokumentem potwierdzającym tożsamość Piotra i pozwalającym na otwarcie konta bankowego.
Obowiązek posiadania dowodu osobistego a przepisy prawa międzynarodowego i orzecznictwo
Na sytuację Polaka mieszkającego za granicą wpływa nie tylko ustawodawstwo naszego kraju, lecz także przepisy państwa przyjmującego oraz różne konwencje międzynarodowe. Każde państwo ma prawo wymagać od cudzoziemców posiadania ważnego dokumentu tożsamości, co w przypadku obywatela Polski przebywającego za granicą najczęściej oznacza paszport.
Polska jest sygnatariuszem Konwencji o Dokumencie Podróży dla Uchodźców i Konwencji o Statusie Bezpaństwowców, jednak te akty dotyczą specyficznych grup osób i nie mają bezpośredniego zastosowania do ogółu obywateli polskich.
Co ciekawe, kwestia obowiązku posiadania dowodu osobistego dla osób zamieszkujących poza Polską nie była przedmiotem częstych i skomplikowanych sporów sądowych, ponieważ przepisy ustawy o dowodach osobistych są w tej materii dość jednoznaczne. Sądy administracyjne konsekwentnie interpretują przepis art. 5 ust. 1 ustawy o dowodach osobistych, uznając, że warunkiem istnienia obowiązku jest faktyczne zamieszkiwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Przykładowo, w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 25 stycznia 2011 roku (sygn. akt II SA/Wa 1637/10), choć dotyczył on innej materii (odmowy wydania dowodu osobistego), sąd podkreślał znaczenie kryterium „zamieszkiwania” w kontekście przepisów ustawy o dowodach osobistych. Chociaż nie ma głośnych orzeczeń dotyczących bezpośrednio braku obowiązku posiadania dowodu osobistego przez emigrantów, to ogólna linia orzecznicza kładzie nacisk na dosłowne brzmienie przepisów, gdzie „zamieszkiwanie na terytorium RP” jest warunkiem sine qua non obowiązku.
W odniesieniu do paszportów nie ma przepisów nakładających na obywatela RP bezwzględny obowiązek posiadania tego dokumentu, niezależnie od miejsca pobytu. Jednak nieposiadanie paszportu poza granicami kraju może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych w państwie pobytu, a także uniemożliwiać korzystanie z praw obywatelskich (np. powrót do kraju, głosowanie w wyborach).
Konsekwencje braku ważnych dokumentów tożsamości
Brak ważnego dokumentu tożsamości, czy to dowodu osobistego (jeśli istnieje obowiązek jego posiadania), czy paszportu (zwłaszcza za granicą), może prowadzić do szeregu nieprzyjemnych konsekwencji:
- problemy z potwierdzeniem tożsamości – brak dokumentu uniemożliwia załatwienie wielu spraw urzędowych, bankowych, a także weryfikację tożsamości przez służby porządkowe;
- kłopoty w podróży – brak ważnego paszportu uniemożliwia przekroczenie granicy, powrót do Polski, a także podróżowanie do innych krajów. W przypadku zagubienia lub utraty dokumentu za granicą należy jak najszybciej skontaktować się z najbliższą polską placówką konsularną w celu uzyskania paszportu tymczasowego;
- sankcje prawne – w niektórych państwach przebywanie bez ważnego dokumentu tożsamości jest wykroczeniem i może skutkować nałożeniem grzywny, a nawet zatrzymaniem;
- ograniczenie praw obywatelskich – bez ważnego paszportu utrudnione lub niemożliwe jest np. głosowanie w wyborach prezydenckich czy parlamentarnych za granicą.
Podsumowanie
Polak mieszkający za granicą nie ma prawnego obowiązku posiadania polskiego dowodu osobistego, jeśli nie zamieszkuje na terytorium Polski. Jednak posiadanie ważnego polskiego paszportu jest w praktyce absolutną koniecznością niezbędną do swobodnego funkcjonowania poza granicami naszego kraju. Jest to dokument, który nie tylko umożliwia podróżowanie, ale także potwierdza tożsamość i obywatelstwo we wszystkich kluczowych sytuacjach życiowych.
Polecamy:
