Nie ulega wątpliwości, że spożywanie alkoholu w Polsce ma miejsce. Prawie na każdej ulicy większych miast i miasteczek można znaleźć punkty, gdzie można nabyć tego typu produkty. Pojawiają się też nowe trendy dotyczące abstynencji, ale dotyczą one głównie młodszych pokoleń Polaków i nadal nie są normą. Rodzice dzieci także spożywają alkohol i to w trakcie sprawowania nad nimi opieki. Czy rodzic powinien liczyć się ze szczególnymi konsekwencjami prawnymi przy sprawowaniu opieki nad dzieckiem po spożyciu alkoholu. Sprawdź, jakie zagrożenia powoduje opieka nad dzieckiem po spożyciu alkoholu.
Władza rodzicielska a opieka nad dzieckiem
Przepisy kro określają okres pozostawania dziecka pod władzą rodzicielską, co ma miejsce do osiągnięcia pełnoletności. Z mocy prawa władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Możliwe są inne sytuacje, kiedy na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego władza rodzicielska rodziców będzie ograniczona, zawieszona lub zostaną jej pozbawieni. Sytuacje te mogą dotyczyć także tylko jednego rodzica.
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. W braku porozumienia rodziców sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Stosownie do art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej, przy czym pozbawienie tej władzy może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Trwała przeszkoda uzasadniająca pozbawienie władzy rodzicielskiej to taka, która według rozsądnego przewidywania będzie istniała przez długi czas niedający się ustalić albo wprawdzie możliwy do przewidzenia, ale obejmujący długi okres, z reguły wieloletni, czego przykładem może być zaginięcie tego z rodziców, co do którego sąd orzeka pozbawienie władzy rodzicielskiej, jego wyjazd na stałe za granicę połączony z całkowitym brakiem zainteresowania dzieckiem, umieszczenie rodzica w zakładzie karnym w celu odbycia długotrwałej kary, umieszczenie go z powodu nieuleczalnej choroby w odpowiednim zakładzie leczniczym. Konkretnymi przyczynami pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej z powodu jej nadużywania lub zaniedbań najczęściej są nałóg pijaństwa rodziców, ich rozwiązły tryb życia, uprawianie przestępczego procederu, uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, nadmierne karcenie dziecka, znęcanie się nad dzieckiem, całkowity brak zainteresowania dzieckiem. Należy pamiętać, że pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej uzasadnia takie zaniedbywanie przez nich obowiązków, które może być zakwalifikowane jako rażące, dlatego muszą to być zaniedbania poważne. Jednakże pozbawienie władzy rodzicielskiej mogą uzasadniać także zaniedbania o mniejszym ciężarze, jeżeli nabierają one cech uporczywości i niepoprawności.
W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec o zawieszeniu tej władzy. Istota jej zawieszenia polega na tym, że wynikające z niej prawa i obowiązki rodziców nie przestają wprawdzie istnieć, jednakże przez pewien czas nie mogą być wykonywane. Orzeczenie o zawieszeniu władzy rodzicielskiej może być wydane, gdy wystąpiła przeszkoda, która wyłącza całkowicie możliwość wykonywania tej władzy, ale ma charakter przemijający, zatem po jej ustaniu dziecko będzie jeszcze podlegało władzy rodzicielskiej i rodzice podejmą swoje obowiązki. Ocena, czy przeszkoda ma charakter przemijający, zależy od przewidywanego czasu jej trwania, który nie może być zbyt odległy. W wyniku zawieszenia władzy rodzicielskiej rodzic nie jest pozbawiony tej władzy, ale nie może jej wykonywać.
Opieka nad dzieckiem po spożyciu alkoholu a zagrożenie zdrowia lub życia dziecka
W przypadku rodzica znajdującego się w stanie nietrzeźwości przede wszystkim w zakresie odpowiedzialności karnej może być mowa o przestępstwie narażenia na niebezpieczeństwo z art. 160 Kodeksu karnego. Odpowiedzialność w tym przypadku dotyczy tego, kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Kara przewidziana za ten czyn to pozbawienie wolności do lat 3.
Gdyby sprawca działał nieumyślnie, będzie podlegać karze grzywny, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli sprawca tego czynu dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo, nie będzie podlegał karze.
Zarządzenia opiekuńcze wobec rodzica sprawującego opiekę pod wpływem alkoholu
Poza odpowiedzialnością karną w przypadku zagrożenia dobra dziecka w czasie opieki nad nim przez rodzica będącego pod wpływem alkoholu taki rodzic może liczyć się z konsekwencjami w sferze rodzicielskiej. Chodzi tu o wszczęcie z urzędu przez sąd rodzinny sprawy o wydanie zarządzeń opiekuńczych. Art. 109 kro daje sądowi opiekuńczemu prawo ingerencji wydania stosownych zarządzeń w każdej sytuacji, kiedy dobro dziecka jest zagrożone.
- zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
- określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
- zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej, albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Jak wskazano w postanowieniu Sądu Okręgowego w Kielcach z 18 czerwca 2020 roku (sygn. II Ca 1/20): „Zarządzenia wydane przez sąd na podstawie art. 109 kro nie stanowią represji w odniesieniu do rodziców, a jedynym ich celem jest ochrona zagrożonego dobra dziecka. Wydanie zarządzeń jest konieczne w przypadku niewłaściwego wykonywania władzy rodzicielskiej. Środek taki stanowi ostrzeżenie dla rodziców, że w sposób nieprawidłowy wykonują władzę, co może prowadzić do jej dalszego ograniczenia, a w dalszej kolejności do pozbawienia władzy rodzicielskiej”. Odebranie dziecka w takiej sytuacji i umieszczenie go w rodzinie zastępczej jest najdalej idącą konsekwencją, przy czym wiąże to się z ograniczeniem, a nawet pozbawieniem władzy rodzicielskiej. Może zdarzyć się też taka sytuacja, że wprawdzie dziecku pod opieką rodzica będącego pod wpływem alkoholu nie dzieje się krzywda fizyczna czy psychiczna, ale dochodzi do zaniedbań, zwłaszcza gdy znajdowanie się pod wpływem alkoholu rodzica sprawującego opiekę jest regularne. Wtedy zawiadamiany jest wyłącznie sąd rodzinny, który musi zbadać sytuację dziecka i zdecydować o wszczęciu postępowania o wydanie zarządzeń opiekuńczych. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, w tym m.in. postanowieniem Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2000 roku (sygn. III CKN 834/99): „Nadużywanie alkoholu, uprawianie przestępczego procederu i uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka są wystarczającą przyczyną pozbawienia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 111 § 1 k.r.o.”.
W orzecznictwie ponadto wskazuje się, że zarówno pozbawienie władzy rodzicielskiej, jak i jej ograniczenie stanowi środek ingerencji w sferę wykonywania władzy rodzicielskiej spowodowany koniecznością ochrony dobra małoletnich dzieci, do takiego rozstrzygnięcia upoważniają sąd tylko takie zaniedbania obowiązków względem dziecka, które mogą być ocenione jako rażące. Muszą to być poważne zaniedbania bądź zaniedbania o mniejszej wadze, które nabierają cech niepoprawności i uporczywości. Zaniedbania o mniejszym ciężarze, nieosiągające takich cech, uzasadniają jedynie wydanie odpowiednich zarządzeń przewidzianych w art. 109 kro.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej to najsurowszy środek ingerencji sądu. Sąd może go zastosować, jeżeli dotąd stosowane środki o łagodniejszym charakterze okazały się nieskuteczne lub gdy w okolicznościach danego wypadku jest oczywiste, że stosowanie łagodniejszych środków jest niecelowe.
Jak reagować, gdy dziecko jest pod opieką pijanej osoby?
Każdy człowiek, widząc, że dziecko znajduje się pod opieką opiekuna pod wpływem alkoholu, którego stan może zagrażać dziecku, powinien podjąć interwencję i zawiadomić odpowiednie służby. Jeśli rodzice stale spożywają alkohol i sprawują opiekę, należy zawiadomić odpowiednie instytucje, takie jak MOPS, szkoła czy sąd opiekuńczy. Gdyby dziecku działa się krzywda i jego życie lub zdrowie było zagrożone, warto skontaktować się z jednostką policji. Adekwatna do sytuacji reakcja w takich sytuacjach może pozwolić uniknąć w przyszłości medialnych doniesień o tym, że dziecko, będąc pod opieką pijanego opiekuna, doznało krzywdy.
W sytuacji stwierdzenia, że opiekun dziecka jest pod znacznym wpływem alkoholu, np. ma kilka promili w wydychanym powietrzu, dziecko zostanie przekazane pod opiekę innej osobie lub do placówki, która zapewni mu opiekę.
Podsumowanie
Podsumowując, opieka nad dzieckiem, będąc pod wpływem alkoholu, nie jest karana z mocy prawa. Jeśli jednak dojdzie do zagrożenia zdrowia lub życia, konsekwencje mogą okazać się dotkliwe. Nadużywanie alkoholu i sprawowanie opieki nad dzieckiem także może skutkować zastosowaniem prawnych konsekwencji. Rodzice powinni pamiętać, aby w czasie opieki nad dzieckiem alkohol był spożywany z rozsądkiem. Jednak powstrzymanie się od spożywania go w takich sytuacjach jest najbardziej pożądane z punktu widzenia ochrony dziecka przed różnymi zagrożeniami.
