Rodzina pracownika na mocy regulacji zawartych w Kodeksie pracy może w przypadku jego śmierci otrzymać odprawę pośmiertną. Są jednak wypadki, kiedy pracodawca kiedy nie przysługuje odprawa pośmiertna. W jakiej sytuacji będzie mieć miejsce, wyjaśniamy poniżej wraz z przykładami.
Prawo do odprawy pośmiertnej i jej wysokość
Rodzina pracownika otrzyma odprawę pośmiertną od pracodawcy w razie śmierci pracownika:
w czasie trwania stosunku pracy, lub
w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby.
Wysokość odprawy pośmiertnej zależy od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi odpowiednio:
1-miesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat;
3-miesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat;
6-miesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Jeżeli po zmarłym pracowniku pozostał tylko 1 członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, to przysługuje mu odprawa w wysokości połowy odpowiedniej kwoty z wyżej wymienionych.
Przykład 1.
Jaka odprawa przysługuje pani Grażynie po śmierci jej męża, który u pracodawcy przepracował 20 lat i zmarł w trakcie trwania stosunku pracy? Pani Grażyna jako jedyna uprawniona do odprawy pośmiertnej otrzyma połowę 6-miesięcznego wynagrodzenia męża, czyli de facto kwotę wynagrodzenia za 3 miesiące.
Przykład 2.
Jaka odprawa pośmiertna będzie przysługiwała najbliższym pana Piotra, który u pracodawcy pracował 3 lata przed śmiercią? Najbliższa rodzina pana Piotra otrzyma odprawę w wysokości 1-miesięcznego wynagrodzenia, podzieloną proporcjonalnie na wszystkich uprawnionych.
Na potrzeby obliczenia okresu zatrudnienia wlicza się pracownikowi okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła na zasadach określonych dla przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę, a także w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika.
Przykład 3.
Pani Daria zmarła 12 czerwca 2025 roku. Pracowała ona u pracodawcy przez ostatnie 10 lat, zakład pracy przejęto od innego pracodawcy, na którego rzecz pracowała 4 lata. Jakiej wysokości odprawę otrzymają bliscy kobiety w tej sytuacji? Po śmierci pani Darii odprawa pośmiertna wyniesie równowartość 3-miesięcznego wynagrodzenia.
Uprawnieni do otrzymania odprawy pośmiertnej
Odprawa pośmiertna przysługuje członkom rodziny pracownika, w tym:
małżonkowi;
innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czyli:
dzieciom własnym, dzieciom drugiego małżonka oraz dzieciom przysposobionym:
do ukończenia 16 lat,
jeśli się uczą, to aż do ukończenia 25 lat, a jeżeli dziecko ukończyło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, do zakończenia tego roku studiów,
bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 lat lub w przypadku kontynuowania nauki w szkole przed ukończeniem 25 lat,
wnukom i rodzeństwu przyjętemu co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności,
innym dzieciom przyjętym co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności, z wyjątkiem dzieci, które były wychowywane i utrzymywane w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka,
rodzicom, jeżeli:
w chwili śmierci pracownika mieli skończone 50 lat lub byli niezdolni do pracy,
wychowywali co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole – 18 lat,
sprawowali pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej,
ukończyli 50 lat lub stali się niezdolni do pracy już po śmierci ubezpieczonego, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci,
zmarły ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania.
Małżonek nie musi spełniać warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej. W przypadku orzeczenia separacji istniejącej w chwili śmierci pracownika jego małżonek nie nabywa prawa do odprawy.
Odprawa pośmiertna należna jest bez względu na czas zatrudnienia czy przyczynę śmierci.
Świadczenie przysługuje najbliższym zmarłego także, gdy śmierć pracownika nastąpiła w wyniku samobójstwa.
Jak wskazuje orzecznictwo dotyczące renty rodzinnej, rodzice mogą ją otrzymać po zmarłym dziecku, gdy dziecko bezpośrednio przed śmiercią przyczyniało się do ich utrzymania, jeżeli sami nie mogli sobie zapewnić utrzymania i w związku z tym dziecko spełniało (także dobrowolnie, czyli bez wyroku sądu i bez ugody zawartej przed sądem lub poza sądem) obowiązek alimentacyjny wobec rodziców pozostających w niedostatku. Nie chodzi zatem o doraźną pomoc finansową (zakup leków, sprzętu ortopedycznego, finansowanie wizyt u lekarza i turnusów rehabilitacyjnych), tylko o stałe przyczynianie się do utrzymania rodziców w sposób adekwatny do spełniania obowiązku alimentacyjnego uregulowanego w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny.
Kiedy pracodawca nie ma obowiązku wypłacić odprawy pośmiertnej?
Kp wprowadza pewne obostrzenia co do wypłaty odprawy pośmiertnej. Odprawa pośmiertna nie przysługuje, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna przysługująca zgodnie z przepisami kp. Jeżeli odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
Przykład 4.
Odprawa pośmiertna wynosiłaby 15 000 zł. Pracownica, która zmarła była przez pracodawcę ubezpieczona od następstw nieszczęśliwych wypadków, ubezpieczenie obejmowało także śmierć. W takim przypadku ogólne warunki ubezpieczenia przewidywały wypłatę kwoty 150 000 zł. Czy pracodawca jest obowiązany wypłacić małżonkowi pracownicy odprawę pośmiertną, jeśli małżonek ten otrzymał z tytułu jej śmierci kwotę 150 000 zł? W tym przypadku pracodawca nie ma obowiązku wypłacać odprawy pośmiertnej.
Przykład 5.
Odprawa pośmiertna po śmierci pana Grzegorza wynosiłaby 6000 zł. Pracownik był przez pracodawcę ubezpieczony od następstw nieszczęśliwych wypadków, które obejmowało także śmierć. W takim przypadku ogólne warunki ubezpieczenia przewidywały wypłatę kwoty 5000 zł. Czy pani Magdalenie, żonie pana Grzegorza, pracodawca zobowiązany jest wypłacić odprawę pośmiertną, jeśli otrzymała z tytułu śmierci męża kwotę 5000 zł? W tym przypadku pracodawca wypłaci brakującą część odprawy pośmiertnej, czyli 1000 zł.
Kilka umów o pracę a odprawa pośmiertna
W przypadku podejmowania zatrudnienia przez zmarłego pracownika u więcej niż 1 pracodawcy uprawnieni do odprawy pośmiertnej mogą żądać wypłacenia jej od każdego z pracodawców.
Przykład 6.
Pani Milena zmarła 1 maja 2025 roku. Pracowała u 2 pracodawców na umowie o pracę. Który z pracodawców wypłaca jej bliskim odprawę pośmiertną? W tym przypadku obowiązek wypłaty odprawy pośmiertnej należnej bliskim pani Mileny obciąża obu pracodawców.
Czy od odprawy pośmiertnej należy odprowadzać podatek?
Warto wiedzieć, że odprawa pośmiertna jest jednym ze świadczeń, które na mocy regulacji zawartych w Ustawie z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych jest wolne od opodatkowania.
Pracodawca nie chce wypłacić odprawy pośmiertnej – co robić?
Należy wskazać, że w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 30 lipca 2009 roku (sygn. I OSK 1517/08) wskazano, że: „odprawa pośmiertna nie jest świadczeniem należnym pracownikowi, lecz jego rodzinie z racji śmierci pracownika, co normuje art. 93 kp. Nie ulega zatem wątpliwości, że organy Państwowej Inspekcji Pracy nie są uprawnione do wydania nakazu wypłaty odprawy pośmiertnej”.
Odprawa pośmiertna jest świadczeniem ze stosunku pracy i dlatego stosuje się do niej 3-letni okres przedawnienia. Sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest sąd rejonowy.
Pozew powinien zawierać:
oznaczenie sądu, do którego jest skierowany;
imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
oznaczenie rodzaju pisma;
osnowę wniosku lub oświadczenia;
w przypadku gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia – wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
wymienienie załączników;
oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy stron albo, w przypadku gdy strona jest przedsiębiorcą wpisanym do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej – adres do doręczeń wpisany do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej;
oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby i adresy przedstawicieli ustawowych i pełnomocników stron;
numer Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL) lub numer identyfikacji podatkowej (NIP) powoda będącego osobą fizyczną, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub ma go, nie mając takiego obowiązku, lub numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku jego braku – numer w innym właściwym rejestrze, ewidencji lub NIP powoda niebędącego osobą fizyczną, który nie ma obowiązku wpisu we właściwym rejestrze lub ewidencji, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania;
dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
oznaczenie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia;
wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;
informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia.
Pozew o odprawę pośmiertną będzie wolny od opłaty sądowej, jeśli wysokość dochodzonego roszczenia nie przekracza kwoty 50 000 zł.
Kiedy nie przysługuje odprawa pośmiertna? Podsumowanie
Podsumowując, tylko ubezpieczenie pracowników na wypadek śmierci może prowadzić do sytuacji, kiedy pracodawca nie będzie płacił odprawy pośmiertnej. Przy czym nastąpi to wtedy, gdy ubezpieczyciel wypłaci kwotę odszkodowania za śmierć pracownika wyższą niż wynikająca z przepisów kp wysokość odprawy pośmiertnej.
