Opieka naprzemienna to jedno z ważnych zagadnień, które dotyczą osób wychowujących dziecko po rozpadzie związku lub w przypadku, gdy rodzice nigdy nie byli małżeństwem. Opieka naprzemienna to model opieki nad dzieckiem, w którym obaj rodzice dzielą się czasem i odpowiedzialnością za wychowanie dziecka, pomimo niezależnego życia osobistego. W artykule przedstawiamy, jak wygląda na gruncie PIT rozliczenie samotnego rodzica przy opiece naprzemiennej?
Warunki rozliczenia jako samotny rodzic
Zgodnie z art. 6 ust. 4c pkt 1 ustawy PIT od dochodów jednego rodzica lub opiekuna prawnego podlegającego obowiązkowi podatkowemu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem, osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci małoletnie, podatek może być określany w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci.
Na mocy art. 6 ust. 4f ustawy PIT sposób opodatkowania nie ma zastosowania do osoby, która wychowuje wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko, w tym również gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie z art. 5 ust. 2a Ustawy z dnia 11 lutego 2016 roku o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci.
W przypadku rodziców dzieci małoletnich możliwość opodatkowania jako osoba samotnie wychowująca dziecko determinowane jest:
- posiadaniem statusu osoby samotnie wychowującej dzieci (dziecko);
- wychowywaniem samotnie w roku podatkowym dzieci (dziecka).
Za słuszny należy uznać pogląd, że nie każda osoba mająca dzieci i znajdująca się w stanie wolnym lub w separacji jest osobą samotnie wychowującą dziecko. Główna oś sporu pomiędzy podatnikami a fiskusem sprowadza się do prawidłowego wyjaśnienia sformułowania „wychowywania dziecka samotnie”.
Próba wyjaśnienia pojęcia „samotne wychowywanie”
Choć brak jest legalnej definicji pojęcia „samotne wychowywanie”, to jednak w oparciu o wieloletnią praktykę sądów i organów podatkowych można wyprowadzić w tym zakresie pewne wyjaśnienia.
Jeżeli w naszych rozważaniach będziemy opierać się na wykładni fiskusa, to należy podać, że „samotne wychowywanie” oznacza „bez wsparcia drugiego z rodziców”. Osoba samotnie wychowująca to więc taka, która stale troszczy się o byt materialny i rozwój emocjonalny dziecka bez udziału (wsparcia) drugiej osoby.
Wychowywanie polega na stałym troszczeniu się o byt materialny dziecka oraz o jego rozwój emocjonalny. Wychowanie dziecka można określić jako kształtowanie jego osobowości poprzez wskazywanie samodzielności, obowiązkowości, rozwijanie predyspozycji intelektualnych i umiejętności praktycznych, kształtowanie światopoglądu, systemu wartości oraz postaw emocjonalnych.
W sytuacji gdy każdy z rodziców aktywnie oraz w porównywalnym stopniu uczestniczy w wychowywaniu dziecka – co przejawia się między innymi dzieleniem się wszelkimi obowiązkami związanymi z procesem wychowawczym dziecka, niezależnie od tego, u kogo i pod czyją w danym momencie roku podatkowego opieką dziecko przebywa, wówczas nie można mówić o samotnym wychowywaniu dziecka przez któregokolwiek z rodziców.
To zatem oznacza, że rodzica nie można uznać za samotnie wychowującego tylko ze względu na fakt, że w czasie kiedy dziecko przebywa z jednym rodzicem, drugi nie pomaga w opiece.
Samodzielna opieka nad dziećmi nie jest równoznaczna z opieką samotną. Fakt, że każdy z rodziców zajmuje się dziećmi w ustalonym czasie, czyli samodzielne, i w tym czasie drugi rodzic nie uczestniczy w ich wychowaniu, nie oznacza, że mamy do czynienia z samotnym wychowaniem dziecka. Nie zawsze rodzice opiekują się dzieckiem w tym samym miejscu i czasie.
Prawo do omawianej preferencji podatkowej będzie przysługiwało jedynie temu z rodziców, który faktycznie sprawuje samodzielnie ciągłą opiekę, bez jakiegokolwiek udziału drugiego rodzica w procesie wychowawczym.
W interpretacji Dyrektora KIS z 6 września 2022 roku, nr 0114-KDIP3-2.4011.670.2022.2.AC, możemy przeczytać, że skoro sąd zasądził opiekę naprzemienną i jest ona dzielona pomiędzy rodziców po równo, to i matka, i ojciec dzieci współuczestniczą w ich wychowaniu, pomimo że ze sobą nie mieszkają. W rezultacie nie można przyjąć, że któregokolwiek z rodziców można uznać za osobę samotnie wychowującą dzieci w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a w konsekwencji, że któremukolwiek z nich przysługuje prawo preferencyjnego rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca dzieci.
Przykład 1.
Rodzice będący po rozwodzie mają sądownie ustanowioną opiekę naprzemienną nad swoim synem. Każdy rodzic zajmuje się wychowywaniem dziecka bez udziału drugiego z nich. Rodzice mieszkają osobno. W ocenie fiskusa w takim przypadku żadne z rodziców nie może zostać uznane za osobę samotnie wychowującą dziecko.
Jednocześnie warto podkreślić, że w sytuacji gdy dziecko pozostaje pod stałą, codzienną opieką jednego rodzica, a drugi rodzic jest zobowiązany do płacenia alimentów oraz zajmowania się dzieckiem doraźnie (np. według uzgodnienia stron), status samotnego rodzica ma ten, który wykonuje wszystkie obowiązki, dzięki którym dziecko będzie wychowywane w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój. Rodzic wychowujący nie traci statusu osoby samotnie wychowującej dziecko z racji utrzymywania sporadycznych kontaktów z dzieckiem przez drugiego rodzica lub płacenia przez niego alimentów.
Przykład 2.
Matka zajmuje się wychowywaniem małoletniej córki, która mieszka z nią na stałe. Ojciec utrzymuje jedynie sporadyczny kontakt z córką i odwiedza ją tylko w czasie świąt. Rodzice dziecko są po rozwodzie. Okoliczność doraźnych kontaktów ojca z córką nie przekreśla statusu matki jako osoby samotnie wychowującej dziecko.
Rozliczenie samotnego rodzica a stanowisko sądów administracyjnych
Jeśli na powyższy problem popatrzymy z perspektywy orzeczeń sądowych, to rysuje się zupełnie inny prawnopodatkowy obraz sytuacji.
Przykładowo w wyroku NSA z 20 kwietnia 2022 roku, II FSK 2030/19, podano, że wykładnia przepisów nie pozwala na ograniczenie statusu osoby samotnie wychowującej dziecko wyłącznie do rodzica, który w trakcie roku podatkowego faktycznie samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców, zajmuje się potomstwem.
Nie jest przy tym konieczne, aby drugi z rodziców był w tym czasie wyeliminowany z opieki i wychowania dzieci, taki bowiem warunek przeczyłby polityce prorodzinnej państwa zmierzającej do systemowego wsparcia rodziców w wychowaniu dzieci, zwłaszcza w wychowaniu samotnym. Samotne wychowywanie dzieci przez cały rok podatkowy w rozumieniu, jakie nadaje temu pojęciu organ podatkowy, mogłoby być zrealizowane jedynie w odniesieniu do wdów, wdowców i osób rozwiedzionych, którym przyznano wyłączną władzę rodzicielską.
Przyjęcie takiego podejścia oznaczałoby, że każdy z rodziców wykonujących opiekę naprzemienną nad dzieckiem może być uznany za osobę samotnie wychowującą dziecko i skorzystać z preferencyjnego rozliczenia dochodu.
Analogiczne stanowisko prezentuje wyrok NSA z 5 kwietnia 2017 roku, II FSK 573/15. Warto przy tym podkreślić, że oba wyroki zostały wydane w poprzednim stanie prawnym.
Jeżeli na przedstawiony problem popatrzymy pod kątem wydawanych interpretacji, to okazuje się, że wykonywanie opieki naprzemiennej wyklucza możliwość rozliczenia dochodu na preferencyjnych zasadach jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Inaczej do kwestii podchodziły do tej pory sądy administracyjne wskazujące na dopuszczalność takiego rozwiązania w stosunku do obojga rodziców.
