Przepisy prawa pracy pozwalają na podejmowanie pracy zarobkowej w okresie przebywania na urlopie wychowawczym. Jeżeli taka praca jest wykonywana w ramach umowy o dzieło, wtedy w zależności od tego, z kim ją zawarto, wynagrodzenie otrzymywane z tytułu tej umowy może podlegać oskładkowaniu na poczet ubezpieczeń społecznych. Dowiedz się, jak wygląda kwestia umowa o dzieło na urlopie wychowawczym.
Prawo do urlopu wychowawczego
Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia. Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od urlopu udzielanego na zasadach ogólnych, może być udzielony urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia (art. 186 § 1–3 Kodeksu pracy).
Urlop wychowawczy jest szczególnym rodzajem urlopu bezpłatnego, w którego czasie co do zasady dochodzi do zawieszenia praw i obowiązków stron wynikających ze stosunku pracy. W szczególności pracownik w okresie urlopu wychowawczego nie zachowuje prawa do wynagrodzenia za pracę ani do zasiłku chorobowego w razie wystąpienia niezdolności do pracy z powodu choroby. Pracownik zachowuje natomiast prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z 15 lipca 1987 roku, I PR 30/87).
Czy na urlopie wychowawczym można pracować?
W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania (art. 1862 Kodeksu pracy).
Jak wskazano w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 20 lipca 2011 roku (I OSK 2006/10), istotą osobistej opieki nad dzieckiem jest to, że dla osoby korzystającej z urlopu wychowawczego zasadniczym, stałym i codziennym obowiązkiem jest zapewnienie dziecku niezbędnych środków bezpieczeństwa, utrzymania, rozwoju i wychowywania, i to w takim zakresie, w jakim równoczesne sprawowanie opieki przez inne osoby jest zbędne.
Warto też wspomnieć, że pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego, który nie chce zaprzestać aktywności zarobkowej, może skorzystać z rozwiązania polegającego na obniżeniu przez pracodawcę, na wniosek pracownika, wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika (art. 1867 § 1 Kodeksu pracy). W takim przypadku pracownikowi nie zostaje udzielony urlop wychowawczy, lecz następuje ograniczenie czasu świadczenia pracy, co ma umożliwić mu sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.
Umowa o dzieło na urlopie wychowawczym
Praca zarobkowa może być podejmowana przez pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej, w szczególności umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług czy też umowy o dzieło. Możliwe jest też wykonywanie pracy zarobkowej w ramach działalności gospodarczej.
Cechy umowy o dzieło określono w art. 627–646 Kodeksu cywilnego. Jest to zawsze umowa odpłatna, a jej cel polega na osiągnięciu określonego rezultatu, niezależnie od rodzaju i intensywności świadczonej w tym celu pracy i staranności. Przedmiotem tej umowy jest więc przyszły, z góry określony, samoistny, materialny lub niematerialny, lecz obiektywnie osiągalny i w danych warunkach pewny rezultat pracy i umiejętności przyjmującego zamówienie (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 czerwca 2025 roku, II GSK 155/25).
W przypadku umowy o dzieło – inaczej niż wówczas, gdy praca jest świadczona w ramach stosunku pracy – wykonawca (przyjmujący zamówienie) nie ma obowiązku wykonywania dzieła w określonych godzinach (porach dnia), które byłyby wyznaczone przez zamawiającego. Jak wskazano wyżej, wykonawca jest rozliczany z osiągnięcia konkretnego rezultatu. Dzięki temu umowa o dzieło często może być atrakcyjnym rozwiązaniem dla osób przebywających na urlopie wychowawczym, gdyż mają one możliwość samodzielnego planowania i organizowania czasu, w jakim wykonują umowę, co ułatwia godzenie tej pracy zarobkowej ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem.
Wynagrodzenie wykonawcy dzieła
Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie konkretnej kwoty pieniężnej lub podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło danego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom wykonawcy (przyjmującego zamówienie). Wynagrodzenie wykonawcy może w szczególności przybrać postać:
- wynagrodzenia kosztorysowego – ustalanego na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów;
- wynagrodzenia ryczałtowego – gdy strony umawiają się, że przyjmujący zamówienie nie może żądać jego podwyższenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac; jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę (art. 628 § 1, art. 629, art. 632 Kodeksu cywilnego).
Termin wypłaty wynagrodzenia z umowy o dzieło
W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła. Jeżeli ma być ono oddawane częściami, a wynagrodzenie zostało obliczone za każdą część z osobna, należy się ono z chwilą spełnienia każdego ze świadczeń częściowych (art. 642 Kodeksu cywilnego).
W wyroku Sądu Najwyższego z 21 lutego 2025 roku (II CSKP 2353/22) zwrócono uwagę na to, że zamawiający może odmówić odbioru dzieła i zapłaty wynagrodzenia, gdy w chwili oddania ma ono wady istotne, które uniemożliwiają korzystanie z niego zgodnie z przeznaczeniem lub sprzeciwiają się wyraźnie umowie. Charakter tych wad jest bowiem tego rodzaju, że nie można uznać, aby dzieło nimi dotknięte było wydane przez przyjmującego zamówienie zgodnie ze zobowiązaniem, od czego jest uzależniona wymagalność roszczenia o zapłatę wynagrodzenia.
Termin wypłaty wynagrodzenia wykonawcy dzieła nie jest zatem określany przede wszystkim poprzez wskazanie określonej daty (jak w przypadku stosunku pracy, w ramach którego wynagrodzenie wypłaca się co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie), lecz zależy on od tego, kiedy dzieło zostało odebrane przez zamawiającego.
Urlop wychowawczy i wynagrodzenie z umowy o dzieło a ubezpieczenia społeczne
Przebywanie na urlopie wychowawczym stanowi odrębny tytuł do ubezpieczeń społecznych: emerytalnego i rentowych. Składki na te ubezpieczenia oblicza płatnik (pracodawca), a finansuje w całości budżet państwa za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Podstawę wymiaru składek stanowi kwota 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, przy czym nie może być ona wyższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy i nie może być niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Osoby korzystające z urlopu wychowawczego podlegają ubezpieczeniom z tego tytułu, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Zatem okres podlegania ubezpieczeniom z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym rozpoczyna się w dniu przejścia na ten urlop, a kończy się z dniem zakończenia urlopu lub w dniu powstania innego tytułu do ubezpieczeń. Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym jest obowiązana poinformować płatnika składek (swojego pracodawcę) o podleganiu ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu niż przebywanie na urlopie wychowawczym.
W przypadku pobierania wynagrodzenia z umowy o dzieło należy wyróżnić dwa przypadki:
gdy umowa o dzieło została zawarta z innym podmiotem niż własny pracodawca i nie jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy;
gdy umowę o dzieło zawarto z własnym pracodawcą lub jeżeli taka umowa jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy.
W pierwszym przypadku otrzymywanie wynagrodzenia wynikającego z umowy o dzieło w okresie przebywania na urlopie wychowawczym nie zmienia sytuacji ubezpieczonego, gdyż taka umowa o dzieło nie stanowi tytułu do ubezpieczeń społecznych. Tak więc tytułem do ubezpieczeń pozostaje nadal urlop wychowawczy.
W drugim przypadku sytuacja ulega zmianie. Zgodnie bowiem z art. 8 ust. 2a Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, za pracownika, w rozumieniu tej ustawy, uważa się nie tylko osobę zatrudnioną w ramach stosunku pracy, lecz także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. W takich okolicznościach pracodawca (płatnik składek), u którego pracownik korzysta z urlopu wychowawczego, musi z dniem zawarcia z tym pracownikiem umowy o dzieło potraktować go nie jako osobę ubezpieczoną z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym, lecz jako pracownika. Oznacza to, że w czasie trwania wspomnianej umowy o dzieło, przypadającej na okres urlopu wychowawczego, wykonawca dzieła, mając status pracownika, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu. Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest wówczas przychód (wynagrodzenie) z tytułu umowy o dzieło (art. 4 pkt 2 lit. a, art. 6 ust. 1 pkt 1 i 19, art. 8 ust. 2a, art. 9 ust. 6, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 13, art. 16 ust. 8, art. 17 ust. 2a pkt 1, art. 18 ust. 1a, 5b i 14, art. 36 ust. 2a Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych).
Mając powyższe na względzie, należy stwierdzić, że oskładkowaniu nie będzie podlegać wynagrodzenie wypłacane osobie przebywającej na urlopie wychowawczym, otrzymywane z tytułu umowy o dzieło, jeżeli umowa ta została zawarta z innym podmiotem niż własny pracodawca i nie jest wykonywana na rzecz tego pracodawcy. W przeciwnym razie wykonawca umowy o dzieło zostanie potraktowany jak pracownik, a jego wynagrodzenie wynikające z tej umowy stanowić będzie podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
