Zamawiając usługę wykonania określonego dzieła, liczymy, że odbędzie się to zgodnie z umową, tj. dzieło będzie posiadało wszystkie ustalone właściwości, będzie odpowiedniej jakości, a termin jego wykonania zostanie zachowany. W sytuacji, gdy nie zostanie wykonane lub wykonane w sposób nieprawidłowy i z tego powodu w naszym majątku powstanie uszczerbek, przysługuje nam roszczenie o naprawienie szkody. W jaki sposób walczyć o swoje prawa i przez jak długo można dochodzić odszkodowania?
Umowa o dzieło a roszczenie o naprawienie szkody
Mimo że umowa o dzieło doczekała się własnego tytułu w Kodeksie cywilnym (kc), a jej regulacje obejmują 20 przepisów, to nie zawarto tam żadnych informacji na temat prawa do odszkodowania zlecającego w przypadku szkody powstałej w wyniku jej nienależytego wykonania. Brak szczegółowych regulacji oznacza, że trzeba skorzystać z przepisów ogólnych kodeksu.
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na art. 635 i art. 636 kc. Zgodnie z pierwszym przepisem, jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła. Z kolei przepis drugi statuuje, że jeżeli przyjmujący zamówienie wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową, zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie.
Prawo zlecającego do odstąpienia od umowy łączy się z art. 494 kc. Przepis ten wskazuje, że strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy, a druga strona obowiązana jest to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.
Jak wskazuje powyższy przepis, prawo do odszkodowania powstaje na zasadzie art. 471 kc. Zgodnie z nim dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Roszczenie o naprawienie szkody na zasadach ogólnych
Zatem podstawą prawną dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wynikającej z nienależytego wykonania (lub niewykonania) umowy o dzieło jest art. 471 kc. Przepis przewiduje obowiązek wykonawcy naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że powyższe jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.
Umowa o dzieło, w razie jej niewykonania, daje zamawiającemu prawo do domagania się naprawienia szkody obejmującej:
- koszty usunięcia wad – jeśli dzieło zostało wykonane w sposób nienależyty, zamawiający może żądać zwrotu kosztów związanych z naprawą lub poprawą dzieła przez podmiot trzeci;
- koszty wykonania dzieła od nowa – w przypadku, gdy dzieło nie zostało wykonane lub to oddane przez wykonawcę nie spełnia umownych wymagań, tj. jest bezużyteczne, zamawiający może zlecić jego wykonanie innemu podmiotowi, a od wykonawcy dochodzić zwrotu wynagrodzenia dla podmiotu trzeciego;
- koszty poniesione w związku z brakiem możliwości korzystania z zamówionego dzieła – np. wykonawca nie skończył naprawy auta, w związku z czym zlecający musi opłacać najem pojazdu zastępczego;
- utracone korzyści – jeżeli na skutek wadliwego wykonania lub niewykonania dzieła zamawiający poniósł dodatkowe straty finansowe (np. opóźnienie w wydaniu dzieła uniemożliwiło możliwość zarobku zamawiającego), może żądać rekompensaty za tę szkodę.
Przykład 1.
Pan Jan zawarł z firmą budowlano-remontową umowę o dzieło w przedmiocie wykończenia mieszkania. Prace zostały wykonane wadliwie, w wyniku czego tynki położone na ścianach i sufitach zaczęły pękać i odpadać. W związku z powyższym pan Jan zlecił dokonanie ekspertyzy, która wykazała, że prace tynkarskie zostały przeprowadzone w sposób niewłaściwy. Jakie roszczenia mu przysługują?
Pan Jan ma prawo żądać od wykonawcy:
- zwrotu wynagrodzenia (części wynagrodzenia) pobranego za prace tynkarskie;
- zwrotu kosztów ekspertyzy;
- zwrotu kosztów skucia tynków;
- zwrotu kosztów ponownego pomalowania ścian (koszt farby i usługi malowania);
- odszkodowania za straty poniesione wskutek odpadnięcia tynków – uszkodzona została podłoga oraz listwy przypodłogowe;
- zwrotu czynszu poniesionego przez pana Jana, który w związku z przeciągającymi się pracami remontowymi był zmuszony przedłużyć o jeden miesiąc wynajem mieszkania.
Przesłanki odpowiedzialności wykonawcy
Wykonawca jest zobligowany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy o dzieło, chyba że jest to następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Oznacza to, że wykonawca odpowiada wyłącznie za działanie zawinione, będące wynikiem własnego działania, czynności dokonanych przez osobę trzecią, której powierzył wykonanie (części) dzieła lub wyboru i skorzystania z wadliwych materiałów.
Zlecający zatem nie będzie mógł pociągnąć wykonawcy do odpowiedzialności, jeżeli nieprawidłowe wykonanie umowy było spowodowane okolicznościami niezależnymi od niego, w szczególności siłą wyższą (np. pożarem, powodzią, trzęsieniem ziemi, epidemią, wojną) lub gdy wadliwość dzieła jest spowodowana cechami bądź jakością materiałów dostarczonych przez zlecającego.
Zatem, aby powstało po stronie zlecającego roszczenie o naprawienie szkody, musi on wykazać, że:
- zawarł z wykonawcą umowę na wykonanie określonego dzieła;
- umowa nie została wykonana lub przedmiot umowy został wykonany w nienależyty sposób;
- w majątku zlecającego powstała szkoda;
- istnieje związek przyczynowy pomiędzy działaniem lub zaniechaniem wykonawcy a powstałą szkodą.
Ile czasu ma zlecający na wystąpienie z roszczeniem o naprawienie szkody?
Może i odpowiedzialność wykonawcy dzieła opiera się na zasadach ogólnych, jednakże już termin przedawnienia roszczeń z tytułu takiej odpowiedzialności należy odczytywać z przepisów szczególnych.
Standardowo byłoby to 6 lat, a przy roszczeniach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. W wypadku roszczeń wynikających z umowy o dzieło są już to jedynie 2 lata. Inaczej uregulowana jest również kwestia wyliczania początku biegu tego terminu i jego końca.
Zgodnie z art. 646 kc termin przedawnienia roszczeń z tytułu umowy o dzieło upływa po dwóch latach, licząc od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane. Powyższe odnosi się zarówno do zlecającego (np. przy pozwie o odszkodowanie), jak i wykonawcy (np. przy pozwie o zapłatę wynagrodzenia).
Ponadto nie obowiązuje tutaj ogólna zasada, zgodnie z którą koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. W tym wypadku termin wylicza się co do dnia. Jeżeli dzieło zostało oddane 30 czerwca, to termin przedawnienia upływa 30 czerwca 2 lata później (nie 31 grudnia).
Przykład 2.
Pan Jan zamówił w firmie ABC sp. z o.o. stworzenie szafy wnękowej na wymiar. Strony zawarły umowę o dzieło i ustaliły termin oddania dzieła na 15 stycznia 2024 roku. Wykonawca oddał dzieło zgodnie z umową. 30 września tego samego roku część półek w szafie uległa uszkodzeniu, tj. nie wytrzymały one obciążenia i odpadły. Ekspertyza wykazała, że wina leży po stronie wykonawcy, który użył niskiej jakości materiałów. Do kiedy pan Jan może wystąpić z roszczeniem o naprawienie dzieła i wypłatę odszkodowania?
Niezależnie od momentu powstania szkody, termin przedawnienia rozpoczyna bieg w dniu wydania dzieła – w tym wypadku jest to 15 stycznia. Oznacza to, że pan Jan ma czas do 15 stycznia 2026.
Powyższy przykład pokazuje problem szczegółowej regulacji przedawnienia roszczeń wynikających z umowy o dzieło. Roszczenie o naprawienie szkody wynikającej z nienależytego wykonania umowy o dzieło może bowiem ulec przedawnieniu jeszcze przed powstaniem tej szkody. W takim wypadku zlecający nie będzie miał podstawy prawnej do żądania wypłacenia mu odszkodowania (por. uchwała SN z 15 października 2024 roku, sygn. akt: III CZP 19/24).
