Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej, potocznie określana jako ustawa schronowa, to jeden z najważniejszych dokumentów prawnych w Polsce, który ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa obywateli w sytuacjach kryzysowych. Została uchwalona przez Sejm w grudniu 2024 roku i wejdzie w życie 1 stycznia 2026 roku. Jej celem jest stworzenie odpowiednich warunków do ochrony ludności cywilnej w przypadkach, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, takich jak wojna, terroryzm, klęski żywiołowe czy inne sytuacje kryzysowe, które mogą zagrozić bezpieczeństwu państwa i obywateli.
Jakie obowiązki państwa przewiduje ustawa schronowa?
W dobie rosnących zagrożeń ze strony państw i organizacji terrorystycznych oraz w obliczu zmian klimatycznych, które niosą ze sobą ryzyko wystąpienia katastrof naturalnych, Polska stara się stworzyć system ochrony, który będzie w stanie odpowiednio reagować na te zagrożenia. Ustawa ta stanowi element szerszej polityki bezpieczeństwa narodowego, której celem jest nie tylko zabezpieczenie obiektów krytycznej infrastruktury, lecz przede wszystkim stworzenie mechanizmów, które pozwolą na zapewnienie obywatelom schronienia i ochrony w sytuacjach kryzysowych.
Ustawa schronowa wprowadza szczegółowe przepisy dotyczące ochrony ludności, które obejmują zarówno instytucje publiczne, jak i obywateli. Jednym z kluczowych elementów jest określenie, czym są obiekty ochrony zbiorowej, czyli miejsca, które w przypadku zagrożenia będą służyły za schronienie dla ludności cywilnej.
Definicje obiektów zbiorowej ochrony
Ustawa wprowadza szereg nowych definicji dotyczących obiektów zbiorowej ochrony.
Kluczowym pojęciem stały się schrony, które są specjalistycznymi obiektami ochronnymi o hermetycznej konstrukcji, wyposażonymi w systemy filtrowentylacyjne lub pochłaniacze regeneracyjne.
Kolejną kategorią obiektów ochrony jest ukrycie, rozumiane jako obiekt budowlany, który spełnia wymagania budowli ochronnej, ale nie posiada konstrukcji hermetycznej.
Ustawa wprowadza także pojęcie miejsca doraźnego schronienia, które odnosi się do pomieszczeń lub obiektów budowlanych, które w sytuacjach kryzysowych mogą zapewniać tymczasową ochronę ludności.
Ustawa schronowa a rola samorządów
Obowiązki nałożone przez ustawę na samorządy i deweloperów mają na celu zapewnienie szerokiego dostępu do obiektów ochrony zbiorowej.
Samorządy będą odpowiedzialne za (na przykładzie zadań samorządu gminnego):
- opracowanie wkładów do wojewódzkiego planu ewakuacji;
- kierowanie i koordynowanie na obszarze samorządu, w ramach posiadanych kompetencji, realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej, o ile czynności te nie są wykonywane przez terytorialny organ ochrony ludności;
- nadzorowanie w ramach posiadanych kompetencji realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze samorządu;
- organizowanie współpracy między podmiotami ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze samorządu;
- ocena wykonywania zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze samorządu przez podmioty ochrony ludności, z którymi zawarł porozumienie lub wobec których wydał decyzję o uznaniu za podmiot ochrony ludności;
- zawieranie porozumienia lub umowy o współdziałaniu w zakresie realizacji zadań ochrony ludności lub obrony cywilnej;
- udzielanie wsparcia w przygotowaniu podmiotów ochrony ludności do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze gminy, w tym w zakresie wyposażenia w sprzęt i środki ochrony;
- tworzenie i utrzymywanie, na obszarze samorządu, zasobów ochrony ludności oraz infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej oraz zaopatrzenia w wodę;
- wydawanie podmiotom ochrony ludności i obrony cywilnej zaleceń odnośnie do rodzajów i ilości zasobów ochrony ludności utrzymywanych przez te podmioty;
- ewidencjonowanie podmiotów i zasobów ochrony ludności na obszarze gminy;
- wyznaczanie, zawieranie porozumień i wydawanie decyzji o uznaniu za podmiot ochrony ludności;
- udzielanie pomocy doraźnej przy pomocy podmiotów ochrony ludności na obszarze samorządu;
- planowanie oraz organizowanie szkoleń, ćwiczeń i innych form edukacji z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej oraz wspieranie programów edukacyjnych mających na celu przygotowanie do reagowania na potencjalne zagrożenia na obszarze samorządu;
- wzmacnianie wśród radnych i pracowników jednostek organizacyjnych samorządu oraz przewodniczących organów wykonawczych jednostek pomocniczych samorządu świadomości lokalnych zagrożeń, w tym w ramach szkoleń i ćwiczeń z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej;
- powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach na obszarze samorządu;
- utrzymanie gotowości gminnych elementów systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach;
- planowanie liczby i pojemności obiektów zbiorowej ochrony oraz zlecanie wykonania sprawdzenia obiektu budowlanego pod względem spełniania lub możliwości spełnienia warunków dla obiektów zbiorowej ochrony;
- wyznaczanie, zawieranie porozumień i wydawanie decyzji o uznaniu obiektu budowlanego za budowlę ochronną oraz organizowanie miejsc doraźnego schronienia;
- wydawanie i odwoływanie poleceń udostępnienia budowli ochronnych, udzielanie pomocy w przygotowaniu budowli ochronnych do użycia oraz informowanie ludności o umiejscowieniu obiektów zbiorowej ochrony;
- wprowadzanie danych do Centralnej Ewidencji Obiektów Zbiorowej Ochrony, zwanej dalej Centralną Ewidencją OZO;
- finansowanie i współfinansowanie utrzymania, modernizacji i budowy, na obszarze gminy, infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym budowli ochronnych;
- zapewnienie funkcjonowania urzędu w czasie wojny;
- wnioskowanie do starosty o nadanie przydziałów mobilizacyjnych obrony cywilnej;
- sporządzanie co 2 lata informacji o stanie przygotowań gminy do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej.
Obowiązki deweloperów, właścicieli budynków i zarządców budowli ochronnych
Zgodnie z nowymi przepisami deweloperzy odpowiedzialni za budowę nowych inwestycji mieszkaniowych i komercyjnych będą musieli uwzględnić w swoich projektach specjalistyczne rozwiązania, które umożliwią przekształcenie pomieszczeń w miejsca doraźnego schronienia.
Obiekty budowlane, w tym budynki mieszkalne, użyteczności publicznej, a także garaże podziemne, będą musiały spełniać określone standardy ochrony, które zapewnią mieszkańcom lub użytkownikom przestrzeni bezpieczne schronienie w razie wystąpienia zagrożenia.
Przykład 1.
W jednym z projektów deweloperskich dla inwestycji mieszkaniowej zaplanowano stworzenie specjalnych pomieszczeń ochronnych w piwnicach nowych bloków mieszkalnych. Pomieszczenia te będą wyposażone w systemy wentylacji, które umożliwią filtrowanie powietrza w przypadku wystąpienia zagrożenia chemicznego lub biologicznego.
Budowle podziemne położone w granicach administracyjnych miast wykorzystywane do celów transportu, w tym drogowego i szynowego, w szczególności zagłębione obiekty metra, podziemnego tramwaju i kolei podziemnej, projektuje się i wykonuje w sposób zapewniający spełnienie warunków technicznych i warunków technicznych użytkowania dla budowli ochronnej.
Właściciel oraz zarządca budowli ochronnej:
- zapewniają utrzymanie budowli ochronnej w należytym stanie technicznym;
- udostępniają budowlę ochronną na cele ochrony ludności na polecenie organu ochrony ludności;
- współdziałają w przygotowaniu udostępnionej budowli ochronnej do użycia;
- wyznaczają kierownika budowli ochronnej.
W przypadku:
- przewidywanego wystąpienia klęski żywiołowej,
- wprowadzenia stanu nadzwyczajnego,
- czasu wojny
– jeżeli jest to uzasadnione rodzajem przewidywanego zagrożenia, właściwy organ ochrony ludności może polecić właścicielowi lub zarządcy budowli ochronnej udostępnienie budowli ochronnej. Polecenie podlega bezzwłocznemu wykonaniu.
Udostępniając budowlę ochronną, właściciel lub zarządca zaprzestaje wykorzystywania jej na cele niezwiązane z ochroną ludności na okres udostępnienia, chyba że dalsze wykorzystywanie nieruchomości nie utrudnia spełnienia funkcji budowli ochronnej.
Ustawa schronowa jest niezwykle ważnym krokiem w kierunku zapewnienia bezpieczeństwa obywateli w obliczu rosnących zagrożeń. Choć jej wdrożenie wiąże się z licznymi trudnościami, to jej realizacja może przyczynić się do znacznego zwiększenia poziomu ochrony ludności w Polsce. Wymaga to jednak współpracy między rządem, samorządami, sektorem prywatnym i obywatelami, aby stworzyć skuteczny system obrony cywilnej, który będzie w stanie sprostać współczesnym zagrożeniom.
