W związku z zaistniałą sytuacją powodziową na południu Polski wiele przedsiębiorstw, placówek oświatowych oraz opiekuńczych zostało zamkniętych. Co zrobić, jeśli pracownik nie może dotrzeć do pracy przez powódź, zalanie mieszkania lub domu? Wyjaśniamy!
Co zrobić, jeśli pracownik nie może dotrzeć do pracy?
Sytuacja, w której powódź uniemożliwia dotarcie do pracy, jest niezwykle trudna i stresująca zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy. Jednakże polskie prawo przewiduje pewne rozwiązania, które mogą pomóc. Przede wszystkim pracownik powinien niezwłocznie poinformować pracodawcę o zaistniałej sytuacji. Jeśli to możliwe, warto aby oszacował, jak długo potrwa jego nieobecność. W takiej sytuacji pracownik może skorzystać z przysługujących mu praw:
- urlopu na żądanie – jeśli pracownik ma niewykorzystane dni urlopu na żądanie;
- urlopu w związku z siłą wyższą – w przypadku większych utrudnień pracownikowi przysługuje urlop związany z siłą wyższą. Jego wymiar wynosi 2 dni lub 16 godzin z zachowaniem prawa do połowy wynagrodzenia;
- opieki nad dzieckiem – jeśli z powodu zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły pracownik musi opiekować się dzieckiem, przysługuje mu zasiłek opiekuńczy;
- bezpłatny urlop opiekuńczy – pracownik może skorzystać z urlopu opiekuńczego przysługującego w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych. Urlop ten przysługuje 5 dni w roku, nie przysługuje za niego wynagrodzenie.
Jeśli to możliwe i zarówno pracodawca, jak i pracownik mają ku temu warunki, pracownik może na czas powodzi świadczyć pracę zdalnie lub też w trybie hybrydowym albo w innych niż standardowo godzinach.
Wyżej wymienione prawa i przywileje pracownicze wynikają z kodeksu i mogą mieć zastosowanie wszędzie, bez względu na to, czy dana gmina została objęta stanem klęski żywiołowej, czy też nie.
Specustawa powodziowa
Od soboty 5 października zaczną obowiązywać nowe przepisy, które pomogą osobom, które ucierpiały w powodzi. Znajdą się w nich m.in. nowe zasady przyznawania urlopów. Ustawa gwarantuje dla pracowników dotkniętych powodzią:
- więcej dni urlopu na żądanie - nie będzie to 4 dni a 8 dni;
- dzielenie urlopu na godziny, co zapewni większą elastyczność w organizacji czasu pracy i umożliwi pogodzenie obowiązków zawodowych z koniecznością usunięcia skutków powodzi;
- możliwość złożenia wniosku o zmniejszenie czasu pracy nawet do połowy etatu. Pracodawca, z nielicznymi wyjątkami, będzie zobowiązany pozytywnie rozpatrzyć takie wnioski. Cała procedura zmiany czasu pracy zostanie przeprowadzona w ciągu maksymalnie dwóch dni;
- zagwarantowane prawo do niepodejmowania obowiązków służbowych poza miejscem stałego zatrudnienia oraz do pracy w wymiarze nieprzekraczającym normalnego czasu pracy;
- uproszczono procedury związane z badaniami okresowymi i bezpieczeństwem pracy, a także wydłużono terminy odwołań od wypowiedzenia umowy o pracę;
- 20-dniowe, w pełni płatne zwolnienie dla pracowników poszkodowanych przez powódź częściowo pokrywane z FGŚP;
- z uwagi na utrudniony dostęp do sądów w okresie powodzi, bieg terminów procesowych rozpocznie się ponownie 14 dni po oficjalnym zakończeniu stanu powodziowego, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem. Terminy, które upływały w czasie trwania powodzi, ulegają zawieszeniu.
Prawa pracowników w związku z powodzią – podstawa prawna
Nieco inaczej jest z tzw. urlopem dla powodzian. Tu, aby był on możliwy do zrealizowania, dany pracownik musi zamieszkiwać lub wykonywać pracę w gminie objętej Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 16 września 2024 roku w sprawie wykazu gmin, w których są stosowane szczególne rozwiązania związane z usuwaniem skutków powodzi z września 2024 roku, oraz rozwiązań stosowanych na ich terenie.
Powyżej wskazane rozporządzenie 17 września 2024 opublikowano w Dzienniku Ustaw. Pojawiły się w nim nowe przepisy, które mają ułatwić życie osobom mieszkającym w miejscach, które ucierpiały z powodu powodzi. Opierają się na już istniejącej ustawie (Ustawa z dnia 16 września 2011 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi), która stanowi o tym, co robić w przypadku dużych powodzi. Teraz została ona „uaktualniona” i będzie obowiązywać w tych konkretnych miejscach.
Jak usprawiedliwić nieobecność w związku z powodzią?
Zgodnie z prawem (art. 8 ust. 1 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi) niemożność wykonywania obowiązków służbowych z powodu siły wyższej, takiej jak powódź, stanowi uzasadniony powód nieobecności w pracy.
Nieobecność pracownika musi być bezpośrednio związana z wystąpieniem powodzi. Może to być np. uniemożliwienie dotarcia do miejsca pracy z powodu zalanych dróg, brak możliwości wykonywania pracy z powodu zniszczenia miejsca pracy lub konieczność zajęcia się sprawami związanymi z zabezpieczeniem własnego mienia lub rodziny. Choć przepis nie precyzuje, w jaki sposób pracownik ma udowodnić swoją nieobecność, przyjmuje się, że w przypadku powszechnie znanych zdarzeń, takich jak powódź, nie będzie wymagane przedstawianie szczegółowych dokumentów. Pracownik powinien jednak złożyć pracodawcy oświadczenie o faktycznej niemożności świadczenia pracy z powodu powodzi. Należy to zrobić w takiej formie, jaka jest powszechnie stosowana u danego pracodawcy, a jeśli nie jest określona, to w dowolnej.
Nieobecność w pracy w związku z powodzią
- Faktyczna niemożność świadczenia pracy w związku z powodzią stanowi podstawę usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy.
- Za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy z przyczyny, o której mowa w ust. 1, pracownikowi przysługuje prawo do odpowiedniej części minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przez okres nie dłuższy niż 10 dni roboczych wynikających z rozkładu czasu pracy pracownika.
- Przepis ust. 2 nie ma zastosowania do pracowników, których uprawnienie do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu powodzi lub do innej formy rekompensaty utraconego wynagrodzenia z tego tytułu wynika z odrębnych przepisów.
- Wynagrodzenie określone w ust. 2 wypłaca pracodawca.
- Pracodawca może powierzyć pracownikowi wykonywanie pracy innego rodzaju niż wynikająca z nawiązanego stosunku pracy, jeżeli jest to konieczne w związku z usuwaniem skutków powodzi u tego pracodawcy. W takim przypadku pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.
- Przepisy ust. 1–5 stosuje się odpowiednio do osób wykonujących pracę na podstawie stosunku służbowego.
Urlop dla powodzian?
Powyższa ustawa przewiduje możliwość skorzystania z 10 dni wolnych w miesiącu w przypadku wystąpienia powodzi. Nie jest to jednak urlop, natomiast za ten czas pracownikowi przysługuje odpowiednia część wynagrodzenia minimalnego. Wysokość tego wynagrodzenia oblicza się, dzieląc minimalne wynagrodzenie za miesiąc przez liczbę godzin, które pracownik powinien przepracować. Otrzymaną kwotę mnoży się następnie przez liczbę godzin nieobecności spowodowanych powodzią.
Przykład 1.
Pracownik usprawiedliwił nieobecność w pracy w związku z powodzią. Nie było go przez 5 dni roboczych, gdzie zgodnie z rozkładem czasu pracy powinien on pracować po 6 godzin dziennie. Ile zarobi za ten czas?
Jeżeli we wrześniu pracownik w związku z powodzią będzie nieobecny w pracy przez 5 dni roboczych, z których każdy obejmuje 6-godzinną dniówkę, to otrzyma za ten czas wynagrodzenie w wysokości 768 zł – zgodnie z wyliczeniem 4300 brutto (minimalna brutto) / 168 godzin × 30 godzin (5 dni po 6 godzin zgodnie z rozkładem).
Przykład 2.
Firma produkcyjna XYZ specjalizująca się w produkcji mebli doświadczyła znacznych szkód w wyniku powodzi. Aby przyspieszyć proces naprawy i przywrócić działalność, pracodawca postanawia zaangażować część pracowników produkcyjnych do prac porządkowych i naprawczych. Ile za ten czas zarobią pracownicy?
Wynagrodzenie będzie obliczone według zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.
Gotowość do pracy a zamknięty zakład pracy – co wtedy?
Kiedy z powodu powodzi pracodawca nie może zapewnić pracownikom możliwości wykonywania pracy, mamy do czynienia z tzw. przestojem. Jest to sytuacja, w której pracownik, choć zdolny do pracy, nie może jej wykonywać z przyczyn niezależnych od niego, leżących po stronie pracodawcy.
W przypadku przestoju pracownikowi przysługuje pensja, a jej wysokość zależy od tego, w jaki sposób pracownik jest wynagradzany, więcej na ten temat znajdziesz w artykule: Wynagrodzenie przestojowe - jak obliczyć?
Jeżeli wynagrodzenie za pracę określone jest w stawce miesięcznej, to wówczas, aby obliczyć wynagrodzenie przestojowe, należy:
- w pierwszej kolejności podzielić to wynagrodzenie przez liczbę godzin do przepracowania w danym miesiącu;
- następnie pomnożyć przez liczbę godzin, jakie pracownik przepracowałby w ramach obowiązującego go czasu pracy, gdyby nie było przestoju.
Przykład 3.
Firma produkcyjna zajmująca się produkcją artykułów gospodarstwa domowego została zniszczona w wyniku powodzi. Pani Agnieszka jest tam zatrudniona jako pracownik biurowy. Jej wynagrodzenie wynosi 5000 zł miesięcznie. We wrześniu 2024 roku nie mogła pracować przez 96 godzin. Jakie wynagrodzenie za tych 96 godzin powinna otrzymać pracownica?
- We wrześniu 2024 roku do przepracowania było 168 godzin;
- 5000 zł / 168 godzin = 29,76 zł/godzinę;
- 29,76 zł/godzinę × 96 godzin = 2856,96 zł.
Pani Agnieszka za 96 godzin przestoju otrzyma 2856,96 zł.
Powódź a prawa pracownika - podsumowanie
Podsumowując, nawet w przypadku, gdy przedsiębiorstwo jest zmuszone przerwać swoją działalność z powodu zdarzeń losowych takich jak powódź, pracownicy zachowują swoje prawa. Pracodawca, choć może być ograniczony w swoich możliwościach działania, ma obowiązek zapewnić pracownikom ciągłość zatrudnienia w takiej formie, w jakiej będzie to możliwe. Może to oznaczać zarówno organizację pracy zdalnej, jak i wprowadzenie elastycznych godzin pracy. Ponadto niezależnie od okoliczności pracodawca zobowiązany jest do wypłaty pracownikom wynagrodzenia za czas przestoju, a jeśli są spełnione odpowiednie warunki, pracownicy mają prawo do 10 dni wolnych z powodu powodzi. Za te dni również płaci pracodawca.
