Skrócenie urlopu wychowawczego a ochrona przed wypowiedzeniem

Współczesny rynek pracy wymaga od pracownic i pracowników nieustannego łączenia obowiązków zawodowych z życiem rodzinnym. Urlop wychowawczy stanowi ważny instrument, który umożliwia godzenie tych dwóch sfer, zapewniając jednocześnie ochronę zatrudnienia. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy, jakie prawa przysługują osobom korzystającym z urlopu wychowawczego oraz jak przebiega ochrona zatrudnienia gdy występuje skrócenie urlopu wychowawczego i powrót do pracy. 

Urlop wychowawczy – podstawowe informacje

Urlop wychowawczy w Polsce jest przywilejem przysługującym rodzicom lub opiekunom prawnym dziecka, który pozwala na czasowe zawieszenie pracy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Regulowany jest przez Kodeks pracy i przysługuje pracownikom zatrudnionym na umowę o pracę, którzy posiadają co najmniej 6-omiesięczny staż pracy, uwzględniający również wcześniejsze zatrudnienie u innych pracodawców.

Czas trwania urlopu wychowawczego wynosi maksymalnie 36 miesięcy i może być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 6. roku życia. W przypadku dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności lub wymagających szczególnej opieki okres ten może zostać wydłużony do momentu ukończenia przez dziecko 18 lat. Urlop można podzielić na maksymalnie 5 części, co daje rodzicom elastyczność w organizacji opieki. Może go wykorzystać zarówno matka, jak i ojciec dziecka, a w niektórych przypadkach również oboje rodziców jednocześnie, przy czym jedno z nich ma zagwarantowany co najmniej jeden miesiąc urlopu na wyłączność.

W trakcie trwania urlopu wychowawczego pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia, ale jest objęty ubezpieczeniem społecznym finansowanym przez państwo. Może również podjąć pracę zarobkową, działalność gospodarczą lub edukację, o ile nie uniemożliwia to sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Podstawy ochrony zatrudnienia – fundamenty prawne

Od momentu złożenia wniosku o urlop wychowawczy, który nie może być wcześniejszy niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu, aż do dnia jego zakończenia, pracownica korzysta z ustawowej ochrony przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Ochrona ta została wprowadzona z myślą o zabezpieczeniu osób, które decydują się na skorzystanie z przywileju łączenia obowiązków zawodowych z opieką nad dziećmi. Dzięki temu rozwiązaniu pracownica ma pewność, że jej miejsce pracy nie zostanie utracone w czasie korzystania z urlopu wychowawczego, co jest niezmiernie istotne przy planowaniu dalszej ścieżki kariery oraz stabilizacji sytuacji rodzinnej.

Przepisy te mają również na celu zapobieganie nadużyciom, które mogłyby wynikać z prób wypowiedzenia umowy przez pracodawcę w okresie, kiedy pracownica korzysta z przysługującego jej przywileju. Ustawodawca, dostosowując prawo pracy do realiów współczesnego rynku, postawił na równowagę między potrzebą elastyczności pracodawcy a zabezpieczeniem interesów pracowników, co umożliwia stabilniejsze i bardziej przewidywalne funkcjonowanie stosunku pracy.

Kiedy ochrona zatrudnienia się zaczyna i kiedy ustaje?

Ochrona zatrudnienia zaczyna się wraz z formalnym złożeniem wniosku o urlop wychowawczy. Termin ten – nie wcześniej niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu – został celowo ustalony, aby zapobiec nadużywaniu przywileju przez osoby, które deklarują chęć skorzystania z urlopu, ale ostatecznie decydują się na pozostanie w pracy. W momencie złożenia wniosku pracownica zyskuje pewność, że jej miejsce w strukturach organizacyjnych firmy zostanie zabezpieczone, co pozwala na spokojne zaplanowanie zarówno spraw zawodowych, jak i rodzinnych.

Przykład 1.

Pani Anna złożyła pracodawcy wniosek o urlop wychowawczy 6 tygodni przed jego planowaną datą rozpoczęcia. Wynika to z chęci przygotowania swojego pracodawcy i zespołu do czasu jej długiej nieobecności. Niestety nie wiedziała ona, że firma planuje dużą restrukturyzację i pracodawca wręczył pani Annie wypowiedzenie 30 dni przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu.

W takim wypadku pracodawca nie złamał przepisów, ponieważ ochrona pracownika rozpoczyna się 21 dni przed datą rozpoczęcia urlopu.

Najistotniejszym momentem jest sytuacja, gdy pracownica decyduje się na przerwanie urlopu wychowawczego i ubiega się o wcześniejszy powrót do pracy. W praktyce ochrona zatrudnienia, która obowiązywała przez cały okres urlopu, przestaje mieć zastosowanie w momencie faktycznego powrotu do wykonywania obowiązków zawodowych. To właśnie wtedy następuje przełączenie na standardowe zasady stosunku pracy, a pracodawca zyskuje możliwość stosowania procedur rozwiązania umowy zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Decyzja o wcześniejszym powrocie do pracy wiąże się więc nie tylko z emocjonalnym aspektem, lecz także z istotnymi konsekwencjami prawnymi, które warto rozważyć przed podjęciem ostatecznej decyzji.

Przykład 2. 

Pani Urszula przebywa na urlopie wychowawczym, który według pierwotnie złożonego wniosku ma trwać do końca 2025 roku. Jednak z różnych przyczyn zdecydowała się ona na skrócenie urlopu wychowawczego i wróciła do pracy 1 marca.

W takiej sytuacji, mimo że pierwotnie urlop wychowawczy miał trwać do końca 2025 roku, zakończył się 28 lutego. Tym samym od 1 marca pracownica przestała mieć ochronę zatrudnienia.

Kiedy można wypowiedzieć umowa o pracę pracownikowi przebywającemu na urlopie wychowawczym?

Jak już zostało wspomniane, przepisy prawa pracy zostały tak skonstruowane, aby zabezpieczać prawa pracowników. Jednak ten sam Kodeks pracy wskazuje na wyjątkowe sytuacje, kiedy ochrona zatrudnienia nie będzie obowiązywała. Jak wskazuje art. 186⁸ § 2. „W przypadkach, o których mowa w § 1, rozwiązanie przez pracodawcę umowy jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika”.

Ponadto pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę pracownikowi przebywającemu na urlopie wychowawczym na podstawie ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (zwanej ustawą o zwolnieniach grupowych). Przepisy te dotyczą pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników. Pracodawca na podstawie tej ustawy może wypowiedzieć umowę pracownikowi przebywającemu na urlopie trwającym co najmniej 3 miesiące, w tym na urlopie wychowawczym.

Pracodawca, który zatrudnia poniżej 20 pracowników, może wypowiedzieć umowę o pracę z pracownikiem na urlopie wychowawczym tylko w sytuacjach określonych art. 186⁸ § 2 Kodeksu pracy.

Skutki skrócenia urlopu wychowawczego – konsekwencje prawne i praktyczne

Decyzja o skróceniu urlopu wychowawczego niesie za sobą istotne zmiany w statusie ochrony zatrudnienia. 

Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:

• w każdym momencie – za zgodą pracodawcy;
• po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – nie później niż 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Z kolei w sytuacji, kiedy pracownik jeszcze nie rozpoczął urlopu wychowawczego, wniosek o jego udzielenie może wycofać nie później niż na 7 dni przed jego rozpoczęciem.

W okresie urlopu pracownik jest objęty szczególnymi zabezpieczeniami, które mają na celu ochronę jej miejsca pracy. Po powrocie do pracy przestają one obowiązywać, a stosowanie standardowych procedur prawa pracy wchodzi na pierwszy plan.

Jest to moment, w którym pracownik musi być świadomy, że:

• utraci dodatkową ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę, która obowiązywała podczas urlopu;
• zostanie poddana standardowym procedurom, co oznacza, że pracodawca będzie mógł stosować normalne środki przewidziane w przepisach prawa pracy, jeśli zajdzie taka konieczność.

Skrócenie urlopu wychowawczego - podsumowanie

Przepisy Kodeksu pracy chronią pracowników przebywających na urlopie wychowawczym przed wypowiedzeniem umowy. Należy jednak pamiętać, że ochrona ta obowiązuje tylko w okresie od złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do ostatniego dnia jego obowiązywania. Przy czym skrócenie urlopu wychowawczego również kończy ochronę zatrudnienia do dnia powrotu do pracy.