Zgodnie z Kodeksem pracy odprawa pośmiertna jest wypłacana w sytuacji, gdy pracownik zmarł w czasie trwania stosunku pracy lub po jego zakończeniu, lecz wyłącznie w przypadku gdy śmierć nastąpiła w okresie pobierania zasiłku z tytułu niezdolności do pracy powstałej wskutek choroby. Istotne jest, że prawo do odprawy pośmiertnej powstaje bez względu na to, w jakim miejscu i z jakiej przyczyny nastąpił zgon pracownika.
Odprawa pośmiertna – kto ma do niej prawo?
Odprawa pośmiertna przysługuje następującym członkom rodziny pracownika:
- małżonkowi,
- innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej.
W pierwszej kolejności odprawa pośmiertna przysługuje małżonkowi osoby zmarłej. Jednak jeżeli małżonkowie byli w separacji, wówczas nie otrzymuje on tego świadczenia. Do otrzymania odprawy pośmiertnej uprawnieni są także inni członkowie rodziny, którzy spełniają warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. Jedną z takich grup są dzieci zmarłej osoby, a także dzieci adoptowane oraz przyjęte na utrzymanie i wychowanie, do 16. roku życia lub jeśli się uczą to do 25. roku życia. Jednak gdy dzieci zmarłego pracownika są całkowicie niezdolne do pracy, wówczas ich wiek nie jest istotny. Kolejną grupę, której przysługuje odprawa pośmiertna, stanowią rodzice zmarłego, ale jedynie w sytuacji gdy są oni niezdolni do pracy lub ukończyli 50 lat.
Istotne jest to, że prawo do odprawy pośmiertnej nie wchodzi w skład spadku. Więc jeśli nie ma osób uprawnionych do jej otrzymania, pracodawca nie ma obowiązku wypłacać odprawy.
Wysokość odprawy
Odprawa pośmiertna przysługuje bez względu na staż pracy zmarłego pracownika, jednak od niego zależy jej wysokość. Zgodnie z Kodeksem pracy wysokość odprawy jest uzależniona od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi równowartość:
- jednomiesięcznego wynagrodzenia, gdy pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,
- trzymiesięcznego wynagrodzenia, gdy pracownik był zatrudniony co najmniej 10 lat,
- sześciomiesięcznego wynagrodzenia, gdy pracownik był zatrudniony co najmniej 15 lat.
Do okresu zatrudnienia wlicza się przy tym pracownikowi też okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła w skutek przejścia zakładu pracy (na zasadach artykułu 231 kp), a także gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy.
Wysokość odprawy ustala się zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy. Według § 2 ust. 1 pkt 8 odprawę pośmiertną oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego. Wynika to z tego, że do podstawy odprawy należy przyjąć:
- wynagrodzenie określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości (w wysokości z miesiąca nabycia prawa do odprawy);
- składniki przysługujące za okresy nie dłuższe niż miesiąc (wypłacone w okresie 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy, uwzględniane w średniej wysokości z tego okresu);
- składniki przysługujące za okresy dłuższe niż miesiąc (uwzględniane są w średniej wysokości z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc nabycia prawa do odprawy).
Co do zasady odprawę pośmiertną dzieli się w częściach równych pomiędzy wszystkich uprawnionych członków rodziny. W sytuacji gdy po zmarłym pracowniku pozostał tylko jeden członek rodziny uprawniony do odprawy pośmiertnej, przysługuje mu odprawa w wysokości połowy odpowiedniej kwoty.
Przykład 1.
W styczniu 2024 r. zmarł pracownik. Posiadał on 9-letni staż zakładowy i otrzymywał wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości 4500,00 zł oraz zmienną premię miesięczną. Wypłaty wynagrodzeń są dokonywane w firmie ostatniego dnia miesiąca. Obliczając odprawę pośmiertną, przyjmuje się:
- wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 4 500,00;
- premię w średniej wysokości wypłaconej w okresie od października do grudnia 2023 r. W październiku wynosiła ona 400,00 zł, w listopadzie 600,00 zł, a w grudniu 500,00 zł.
Odprawa w tej sytuacji wyniesie:
4 500,00 + (400,00 + 600,00 + 500,00 / 3) = 5 000,00 zł
Zostanie ona wypłacona w pełnej wysokości, jeśli uprawnione do jej otrzymania są co najmniej 2 osoby. Jeżeli do otrzymania odprawy uprawniona jest tylko jedna osoba, wówczas zostanie wypłacona tylko w połowie wysokości.
Przykład 2
Po śmierci pracownika pracodawca obliczył wysokość odprawy pośmiertnej i wyniosła ona 3000,00 zł. Jednak w związku z tym, że zakład pracy ubezpieczył wszystkich pracowników, ubezpieczyciel wypłacił rodzinie zmarłego odszkodowanie w wysokości 2500,00 zł. Dlatego pracodawca ma obowiązek wypłacić rodzinie jedynie kwotę stanowiącą różnicę między wysokością obliczonej odprawy a odszkodowaniem, tj. 500,00 zł (3000,00 zł - 2500,00 zł)
Odprawa pośmiertna nie przysługuje członkom rodziny, w sytuacji gdy pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję ubezpieczeniową jest wyższe niż kwota odprawy. Jednak gdy odszkodowanie jest niższe od odprawy pośmiertnej, pracodawca powinien wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
