W dobie powszechnej automatyzacji nadzoru nad ruchem drogowym coraz częściej przedsiębiorcy otrzymują wezwania do wskazania kierującego pojazdem w związku z naruszeniami ujawnionymi przez fotoradary. Samochody firmowe, wykorzystywane nie tylko przez właścicieli działalności, ale też przez pracowników czy współpracowników, często przemieszczają się po drogach bez ścisłego nadzoru nad tym, kto faktycznie siedzi za kierownicą. Co powinien zrobić przedsiębiorca, gdy otrzyma mandat z fotoradaru na auto firmowe? Dowiesz się z poniższego artykułu!
Odpowiedzialność za wykroczenia drogowe
Odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany. Nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
Wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko za wykroczenie umyślne.
Wykroczenie umyślne zachodzi wtedy, gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego, to jest – chce go popełnić albo, przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
Wykroczenie nieumyślne zachodzi, jeżeli sprawca, nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia je jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Niemniej jednak właściciel pojazdu również może ponieść w związku ze zdarzeniem odpowiedzialność wykroczeniową. Zgodnie z Kodeksem wykroczeń karze grzywny do 5 tys. zł podlega ten, kto wbrew obowiązkowi nie wskaże na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie.
Obowiązki właściciela pojazdu po otrzymaniu mandatu z fotoradaru
Zgodnie z ustawą – Prawo o ruchu drogowym właściciel lub posiadacz pojazdu jest obowiązany wskazać na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie, chyba że pojazd został użyty wbrew jego woli i wiedzy przez nieznaną osobę, czemu nie mógł zapobiec.
W przypadku, gdy właścicielem lub posiadaczem pojazdu jest:
- osoba prawna;
- jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną;
- jednostka samorządu terytorialnego;
- spółka kapitałowa w organizacji;
- podmiot w stanie likwidacji;
- przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną;
- zagraniczna jednostka organizacyjna
– do udzielenia informacji obowiązana jest osoba wyznaczona przez organ uprawniony do reprezentowania tego podmiotu na zewnątrz, a w przypadku niewyznaczenia takiej osoby – osoby wchodzące w skład tego organu zgodnie z żądaniem organu oraz sposobem reprezentacji podmiotu.
Przykład 1.
Spółka ABC z o.o. otrzymała wezwanie do wskazania kierującego pojazdem służbowym, który został zarejestrowany przez fotoradar w związku z przekroczeniem prędkości. W odpowiedzi na wezwanie prezes zarządu spółki, uprawniony do jednoosobowej reprezentacji, przedstawił dane pracownika, który korzystał z pojazdu w oznaczonym czasie.
Gdyby zarząd nie wskazał kierującego, mogłoby to skutkować nałożeniem grzywny za wykroczenie. Nie mógłby również skutecznie powołać się na brak wiedzy o tym, kto kierował pojazdem, jeżeli nie dochował należytej staranności w prowadzeniu ewidencji użytkowników aut służbowych.
Warto mieć na uwadze stanowisko orzecznictwa, zgodnie z którym: „Obowiązek wskazania osoby, której powierzono pojazd do kierowania lub używania, ma charakter ustawowy. Jego źródłem jest art. 78 ust. 4 Prawa o ruchu drogowym, który określa też katalog osób, na których ciąży ten obowiązek. Obowiązek ten pod względem przedmiotowym obejmuje wskazanie osoby, której został powierzony pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie. Właściciel lub posiadacz jest zwolniony z tego obowiązku w wypadku, gdy verba legis »pojazd został użyty wbrew jego woli i wiedzy przez nieznaną osobę, czemu nie mógł zapobiec« (art. 78 ust. 4 in fine Prawa o ruchu drogowym). Zwrot ten wskazuje, że nie ekskulpuje go użycie pojazdu przez inną osobę wbrew jego woli i wiedzy, wymagane jest bowiem, by podjął określone czynności uniemożliwiające użycie pojazdu, na przykład zamknął drzwi samochodu. Niespełnieniem tego obowiązku jest m.in. zostawienie kluczyków do samochodu w ogólnie dostępnym miejscu lub dopuszczenie do tego, że w podmiocie gospodarczym z pojazdu korzystały bliżej nieokreślone osoby” – wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu – IV Wydział Karny Odwoławczy z 20 października 2014 roku (IV Ka 450/14).
Co istotne, zasady te były badane przez Trybunał Konstytucyjny, który stwierdził, że art. 96 § 3 w związku z art. 78 ust. 4 Ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku – Prawo o ruchu drogowym w zakresie, w jakim – po ujawnieniu przy użyciu rejestrującego urządzenia technicznego przekroczenia przez niezidentyfikowanego kierującego pojazdem dopuszczalnej prędkości, niezastosowania się przez takiego kierującego do znaku lub sygnału drogowego bądź prowadzenia nieoświetlonego pojazdu – przewidują ciążący na właścicielu lub posiadaczu tego pojazdu obowiązek wskazania, na żądanie uprawnionego organu, komu powierzył pojazd do kierowania lub używania w oznaczonym czasie, pod rygorem odpowiedzialności wykroczeniowej, bez możliwości uchylenia się od tego obowiązku w razie powierzenia pojazdu osobie najbliższej, kiedy ta dopuściła się wykroczenia, są zgodne z Konstytucją.
W praktyce przedsiębiorca – jako właściciel pojazdu – realizuje powyższe obowiązki poprzez udzielenie odpowiedzi na pismo z CANARD i wskazanie w tej niej osoby, która faktycznie kierowała pojazdem. Nawet jeśli przedsiębiorca nie chce obciążać pracownika mandatem, nie może po prostu zignorować wezwania lub przyjąć mandatu „za kogoś”, jeżeli faktycznie nie kierował pojazdem – posiada bowiem własne obowiązki ściśle związane z otrzymaniem pisma dotyczącego mandatu z fotoradaru.
W przypadku, gdy to pracownik kierował pojazdem, przedsiębiorca powinien wskazać go jako sprawcę wykroczenia. Przekazanie takich danych organowi prowadzącemu postępowanie nie jest naruszeniem przepisów o ochronie danych osobowych – podstawą jest bowiem obowiązek wynikający z przepisów prawa. Po wskazaniu pracownika organ kieruje mandat właśnie do tej osoby, która może przyjąć go lub odmówić przyjęcia, co skutkować będzie skierowaniem sprawy do sądu.
Przedsiębiorca otrzymujący mandat z fotoradaru powinien w pierwszej kolejności ustalić, kto prowadził pojazd w danym momencie, i udzielić odpowiedzi zgodnie z żądaniem organu.
Czy pracodawca może opłacić mandat z fotoradaru na auto firmowe za pracownika?
Z jednej strony, jak już zostało wyżej wskazane – mandat w postępowaniu wykroczeniowym to odpowiedzialność zindywidualizowana konkretnej osoby fizycznej, a pracodawca zobowiązany jest wskazać faktycznego sprawcę wykroczenia.
Niemniej nie jest zabronione, aby pracodawca czy inna osoba trzecia zapłaciła należność za mandat z fotoradaru na auto firmowe za pracownika – kierowcę.
Należy mieć jednak na uwadze, że nie uważa się za koszty uzyskania przychodów grzywien i kar pieniężnych orzeczonych w postępowaniu karnym, karnym skarbowym, administracyjnym i w sprawach o wykroczenia oraz odsetek od tych grzywien i kar.
Pracodawca, opłacając grzywnę, musi zatem liczyć się z tym, że kosztu tego nie zaliczy do kosztów uzyskania przychodów.
Jednocześnie sytuacja ta ma również wpływ na sytuację podatkową pracownika. Zgodnie z ustawą o PIT za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, w tym także świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Pracodawca powinien zatem obliczyć i pobrać podatek od kwoty równowartości zapłaconego za pracownika mandatu.
