Ustawodawca pozwala na zatrudnianie osób karanych i osadzonych w więzieniach, choć nie zawsze będzie to możliwe w każdej branży. Czy wykroczenia i mandaty pracownika, który nigdy nie był karany, mogą doprowadzić do jego zwolnienia? Wszystko zależy tak naprawdę od okoliczności danej sprawy.
Czy wykroczenie i mandat to przestępstwo?
Zacznijmy od tego, że wykroczenie nie jest przestępstwem, lecz czynem społecznie szkodliwym, zabronionym przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany. Mandat z kolei jest skutkiem popełnionego wykroczenia i stanowi on formę dolegliwości dla sprawcy. Przestępstwa są zawsze umyślne, w przypadku wykroczeń możemy mówić zarówno o umyślności, jak i nieumyślności. Wykroczenia są z reguły naruszeniami o charakterze administracyjno-prawnym, rzadziej kryminalnym.
W przypadku, gdy pracownik popełni przestępstwo, pracodawca ma możliwość zwolnienia go z pracy, zwłaszcza gdy chodzi o czyn wymierzony przeciwko zakładowi pracy lub powodujący utratę kluczowych kompetencji na danym stanowisku. Popełnienie przestępstwa uzasadnia zwolnienie w trybie dyscyplinarnym, tj. bez zachowania okresu wypowiedzenia, co jest zgodne z regulacją zawartą w art. 52 § 1 pkt 2 i 3 Kodeksu pracy (kp). Zgodnie z treścią tego przepisu pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w razie:
popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem;
zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Wyrok SN z 2 lipca 2015 roku (sygn. akt III PK 144/14)
Zgodnie z ustaloną wykładnią art. 52 § 1 pkt 2 kp, przestępstwo musi być oczywiste, tzn. muszą istnieć niebudzące wątpliwości dowody popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary (np. ujęcie sprawcy „na gorącym uczynku”) lub powinno być stwierdzone prawomocnym wyrokiem. Oczywistość (lub prawomocne stwierdzenie) przestępstwa musi istnieć przed złożeniem przez pracodawcę oświadczenia o rozwiązaniu umowy. Późniejsze wykazanie oczywistości przestępstwa lub uprawomocnienie się orzeczenia stwierdzającego przestępstwo nie uzdrawia czynności rozwiązania umowy.
Wykroczenia i mandaty pracownika a zwolnienie z pracy
Pracodawca nie ma prawa żądać od pracownika informowania o liczbie i rodzaju popełnionych wykroczeń ani o ewentualnych mandatach, które musiał uregulować zatrudniony. Jeśli jednak szef dowie się o wykroczeniach podwładnego, to tak naprawdę nie może zwolnić go z tego powodu, chyba że uzasadni odpowiednio rozwiązanie umowy o pracę. W przepisach prawa pracy nie ma bowiem wzmianki o tym, że popełnione wykroczenia mogą stanowić podstawę zwolnienia z pracy, bez względu na ich liczbę. Pamiętajmy, że pracodawca ma obowiązek podać uzasadnienie rozwiązania umowy o pracę w każdym trybie, tj. z zachowaniem i bez zachowania okresu wypowiedzenia. Jeśli takim uzasadnieniem ma być popełnione przez pracownika wykroczenie lub nałożony na niego mandat, to pracodawca z pewnością przegra sprawę sądową, jeśli zatrudniony zdecyduje się zainicjować odpowiednie postępowanie.
Z drugiej strony, jeśli wykroczenie ma wpływ na wykonywanie obowiązków zawodowych przez pracownika i przełożony będzie w stanie wykazać, że powiększająca się liczba mandatów negatywnie oddziałuje na dobro firmy, umowę o pracę będzie można rozwiązać.
Przykład 1.
Marta jest nauczycielką w szkole podstawowej. W związku z tym, że otrzymała 2 mandaty za złe parkowanie i 1 mandat za zbyt szybką jazdę, dyrektor szkoły myśli o jej zwolnieniu z pracy. Pracodawca uważa bowiem, że takie zachowanie nie przystoi nauczycielce i można z tego powodu rozwiązać z nią umowę o pracę. Czy dyrektor szkoły może rozwiązać umowę o pracę z Martą z powodu dużej liczby mandatów, które zebrała?
Nie, ponieważ wykroczenia drogowe nauczycielki nie są przestępstwami, a więc nie uzasadniają rozwiązania umowy o pracę ani w trybie dyscyplinarnym, ani z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Wykroczenia kobiety nie pozostają w związku z pracą, którą wykonuje. Dodatkowo liczba wykroczeń nie jest duża.
Przykład 2.
Michał jest kierowcą zawodowym. Od początku swojej pracy co chwilę dopuszcza się wykroczeń drogowych, co narusza dobre imię jego zakładu pracy. W internecie pojawia się coraz większa liczba negatywnych opinii o firmie, a także o samym Michale i jego przełożonych. Mężczyzna nie zamierza zmienić swojego postępowania i na zarzuty pracodawcy odpowiedział, że nigdy nie spowodował wypadku i w dalszym ciągu będzie jeździł z nadmierną szybkością – twierdzi, że w ten sposób sprawniej wykonuje swoje obowiązki. Czy pracodawca może zwolnić Michała z powodu popełnianych przez niego wykroczeń?
W tej sytuacji istnieje możliwość rozwiązania umowy o pracę z kierowcą, choć powinno to nastąpić z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Jeśli pracodawca będzie w stanie wykazać, że Michał swoim zachowaniem naruszał podstawowe obowiązki pracownicze, będzie mógł zastosować rozwiązanie umowy w trybie dyscyplinarnym.
Przykład 3.
Olga jest pracownicą, która ukradła kilka rzeczy z firmy. W toku przeprowadzonego dochodzenia ustalono, że wartość zabranych przedmiotów nie przekroczyła kwoty 500 zł. Kobieta odpowiedziała za swój czyn jak za wykroczenie, a nie jak za przestępstwo, za co została ukarana grzywną. Czy pracodawca może zwolnić Olgę z pracy?
Tak, ponieważ czyn kobiety możemy zakwalifikować jako naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, co uzasadnia zastosowanie zwolnienia dyscyplinarnego w tej sprawie. Wykroczenie może więc stanowić podstawę do zwolnienia, także z zachowaniem okresu wypowiedzenia.
Przykład 4.
Karolina jest samotną matką 4 dzieci, na co dzień pracuje w stołówce szkolnej jako pomoc kuchenna. Kobieta raz na jakiś czas wynosi jedzenie z pracy, aby nakarmić swoje dzieci – wartość jedzenia z reguły nie przekracza nigdy 500 zł. O fakcie kradzieży pracodawca dowiedział się od kucharki, która pracuje z Karoliną. Kobieta twierdzi, że przełożony ma obowiązek zwolnić pomoc kuchenną i to w trybie dyscyplinarnym, mimo że Karolina nigdy nie została ukarana żadnym mandatem ani nie stwierdzono oficjalnie, że popełniła wykroczenie. Czy pracodawca musi zwolnić zatrudnioną?
Nie, ponieważ Karolina oficjalnie nigdy nie popełniła żadnego wykroczenia. Jeśli jednak uda się ustalić jej winę, to ostateczną decyzję o zwolnieniu może podjąć wyłącznie pracodawca. Zatrudniający nie musi zwolnić Karoliny, może zastosować wobec niej karę porządkową.
Wartość i rodzaj wykroczenia uzasadniającego zwolnienie z pracy
W zależności od rodzaju popełnionego wykroczenia pracodawca może zadecydować o zwolnieniu pracownika z tego powodu. Jeśli wykroczenie pozostaje w związku z wykonywanymi obowiązkami zawodowymi i stanowi naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, to zatrudniający ma pełne prawo do rozwiązania umowy o pracę z taką osobą. Podobnie będzie w przypadku tzw. ciężkich wykroczeń, a więc czynów, w których następuje zabór lub zniszczenie majątku o wartości co najmniej 250 zł. W przypadku wykroczenia, które doprowadziło do utraty kwalifikacji zawodowych przez zatrudnionego, konieczność rozwiązania umowy o pracę jest w zasadzie bezsporna – pracownik niemogący wykonywać swoich obowiązków nie jest przydatny w firmie.
Utrata zaufania w związku z popełnionym przez pracownika wykroczeniem również może mieć wpływ na wcześniejsze rozwiązanie umowy o pracę. Podobnie jak zachowanie zatrudniającego, które nie odpowiada zajmowanemu stanowisku.
Przykład 5.
Piotr jest pracownikiem banku, który zajmuje wyższe stanowisko. Po pracy dorabia do swojej pensji poprzez kupowanie biletów na imprezy sportowe, które następnie odsprzedaje po wyższych cenach. Takie zachowanie stanowi wykroczenie z art. 133 Kodeksu wykroczeń – jest to tzw. spekulacja biletami. Do tej pory Piotr nie został ukarany za swoje zachowanie, jednak jego przełożeni dowiedzieli się o całym procederze. Czy jego zachowanie uzasadnia rozwiązanie z nim umowy o pracę?
Tak, ponieważ w banku wymaga się od pracowników zachowania wyższych standardów, kultury osobistej i przestrzegania prawa – znacznie bardziej niż od przedstawicieli innych zawodów. Pracodawca Piotra może rozwiązać z nim umowę o pracę.
Podsumowanie
Mimo że wykroczenia i mandaty pracownika nie są wprost wyrażone w przepisach jako podstawa do zwolnienia, to tak naprawdę mogą uzasadniać wcześniejsze rozwiązanie umowy o pracę. Będzie tak w przypadku, gdy na skutek wykroczenia zatrudniony utraci potrzebne kwalifikacje zawodowe, naruszy dobre imię firmy albo jego zachowanie będzie także formą naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
