Negatywne skutki nadużywania alkoholu są w Polsce jednym z najpoważniejszych problemów w życiu społecznym. W tym kontekście szczególnie niebezpieczne jest spożywanie nadmiernych ilości wyrobów alkoholowych przez rodziców zajmujących się opieką nad dziećmi. Jakie konsekwencje przewiduje prawo za sprawowanie opieki nad dzieckiem w stanie nietrzeźwości? Omawiamy powyższe zagadnienia w niniejszym artykule.
Nietrzeźwość rodzica przy sprawowaniu opieki nad dzieckiem a konsekwencje prawne – obowiązujące przepisy
Kwestie dotyczące obowiązków rodziców w zakresie sprawowania opieki nad małoletnim uregulowano w przepisach Ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (kro).
Konsekwencje karne przewidziane w stosunku do rodzica w przypadku narażenia dziecka na niebezpieczeństwo wynikają natomiast z unormowań Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (kk).
Podstawowe zasady wykonywania władzy rodzicielskiej
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią, że dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską, przy czym władza ta przysługuje, co do zasady, obojgu rodzicom.
Władza rodzicielska:
obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw;
powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.
Pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej – w jakich przypadkach jest dopuszczalne?
Zgodnie z art. 109 § 1 kro – jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.
Sąd opiekuńczy może w szczególności:
zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, zwłaszcza do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom.
Ponadto w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie, które zostanie uchylone, gdy jego przyczyna ustanie.
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 111 § 1) wskazują okoliczności, których wystąpienie uzasadnia pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej.
Przykład 1.
Rodzic opiekujący się małoletnim dzieckiem regularnie nadużywa alkoholu. Powoduje to liczne problemy, np. w jednym przypadku rodzic nie odebrał dziecka z placu zabaw z powodu zaśnięcia wskutek spożycia znacznej ilości alkoholu. Dziecko nie mogło również dostać się do lokalu mieszkalnego, gdyż rodzic nie otwierał drzwi. Był to kolejny epizod tego rodzaju, stwarzający realne zagrożenie dla zdrowia i życia dziecka. W takim przypadku sąd opiekuńczy ma prawo wydać postanowienie o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej, gdyż okoliczności wskazują na rażące zaniedbanie przez niego obowiązków względem dziecka.
Należy podkreślić, że cykliczny charakter zaniedbań obowiązków rodzicielskich wskutek nadużywania alkoholu stanowi istotną przesłankę do wszczęcia procedury pozbawienia praw rodzicielskich.
Jednak w konkretnych przypadkach nawet jednorazowe rażące zaniedbanie przez nietrzeźwego rodzica obowiązków względem dziecka wynikających z przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego może wywołać skutek w postaci odebrania przez sąd opiekuńczy praw rodzicielskich.
Przykład 2.
Nietrzeźwy rodzic wybrał się na świąteczny, grudniowy spacer z rocznym dzieckiem. Po pewnym czasie – wskutek nadmiernego spożycia alkoholu już w trakcie spaceru – rodzic zasnął na ławce. Dziecko pozostawione w wózku zostało narażone na wychłodzenie organizmu w związku z długotrwałym działaniem niskich temperatur otoczenia. Taka sytuacja stanowi bezpośrednie narażenie dziecka na ryzyko utraty zdrowia, a postępowanie rodzica może stanowić uzasadnienie do odebrania przez sąd opiekuńczy władzy rodzicielskiej.
W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Odpowiedzialność karna nietrzeźwego rodzica
Rodzic jest osobą, na której ciąży obowiązek opieki nad małoletnim, natomiast niedopełnienie tego obowiązku i narażenie dziecka na niebezpieczeństwo objęte jest odpowiedzialnością karną według zasad przewidzianych w przepisach Kodeksu karnego. Zgodnie z jego postanowieniami:
kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (art. 160 § 1);
jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 (art. 160 § 2).
Jeżeli jednak sprawca czynu określonego w art. 160 § 1 lub 2 kk działa nieumyślnie, podlega:
grzywnie,
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Ściganie przestępstwa określonego powyżej następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Należy podkreślić, że nie podlega karze za przestępstwa wymienione powyżej sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo (art. 160 § 4 kk).
Kluczowe znaczenie w tym przypadku należy przypisać konkretnym okolicznościom danej sprawy, a więc czy wskazane postępowanie polegające na spożyciu alkoholu doprowadziło do zagrożenia dobra dziecka, zwłaszcza w postaci narażenia na utratę przez nie zdrowia lub życia.
Do kwestii spożywania alkoholu przez rodziców dziecka odniósł się ponadto Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w wyroku wydanym 23 marca 2021 roku (IV Ka 110/21).
„Wypada jednak zauważyć, że nie każde zachowanie, nawet jeśli ocenia się je ze względów kulturowych i społecznych jako godne potępienia, jest sankcjonowane przepisami prawa karnego” – stwierdził skład orzekający w uzasadnieniu do wskazanego wyroku.
Sprawowanie opieki nad dzieckiem w stanie nietrzeźwości – podsumowanie
Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi ich władzy rodzicielskiej.
Zaniedbanie obowiązków rodzicielskich wskutek nadużywania alkoholu stanowi istotny czynnik do wszczęcia postępowania w zakresie pozbawienia praw rodzicielskich. Jeżeli wskutek nadużycia alkoholu rodzic naraża dziecko na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega także odpowiedzialności przewidzianej w przepisach Kodeksu karnego.
