Obowiązek podatkowy w podatku VAT a moment jego powstania

Ogólny obowiązek podatkowy w przypadku VAT ustala się na dość prostych zasadach. Cała trudność w polega na tym, że przepisy są wprost najeżone wyjątkami, czyli tzw. szczególnymi momentami powstania obowiązku podatkowego. Właściwe ich zastosowanie uchroni przed odpowiedzialnością karną.

Jak wynika z art. 5 ustawy o podatku od towarów i usług opodatkowaniu podlegają:

1. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju,
2. eksport towarów,
3. import towarów na terytorium kraju,
4. wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju,
5. wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Ogólna zasada powstania obowiązku podatkowego w podatku VAT

Zgodnie z zasadą ogólną uregulowaną w art. 19a ust. 1 ustawy o VAT obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi.

W odniesieniu do przyjmowanych częściowo usług, usługę uznaje się również za wykonaną w przypadku wykonania części usługi, dla której to części określono zapłatę. Natomiast, gdy usługę, dla której w związku z jej świadczeniem ustalane są następujące po sobie terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się te płatności lub rozliczenia, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi. Usługę świadczoną w sposób ciągły przez okres dłuższy niż rok, dla której w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń, uznaje się za wykonaną z upływem każdego roku podatkowego, do momentu zakończenia świadczenia tej usługi.

Zaliczka a obowiązek podatkowy w VAT

Jeżeli przed dokonaniem dostawy towaru lub wykonaniem usługi otrzymano całość lub część zapłaty, w szczególności: przedpłatę, zaliczkę, zadatek, obowiązek podatkowy w VAT powstaje z chwilą jej otrzymania w odniesieniu do otrzymanej kwoty.

Szczególne zasady powstania obowiązku podatkowego w VAT

Ustawa o podatku od towarów i usług wprowadziła również liczne szczególne przypadki powstania obowiązku podatkowego w VAT, które są uzależnione m.in. od momentu otrzymania płatności czy wystawienia faktury.

Wśród pierwszej grupy znajdują się czynności, w stosunku do których obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty. Dotyczy to takich transakcji jak:

• wydania towarów przez komitenta komisantowi na podstawie umowy komisu,
• przeniesienia z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu własności towarów w zamian za odszkodowanie,
• dokonywanej w trybie egzekucji dostawy towarów, o której mowa w art. 18,
• świadczenia, na podstawie odrębnych przepisów, na zlecenie sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych lub prokuratury usług związanych z postępowaniem sądowym lub przygotowawczym, z wyjątkiem usług, do których stosuje się art. 28b, stanowiących import usług,
• świadczenia usług zwolnionych od podatku zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 37-41.

• świadczenia usług budowlanych lub budowlano-montażowych,
• dostawy książek drukowanych - z wyłączeniem map i ulotek - oraz gazet, czasopism i magazynów drukowanych,
• czynności polegających na drukowaniu książek - z wyłączeniem map i ulotek - oraz gazet, czasopism i magazynów, z wyjątkiem usług, do których stosuje się art. 28b, stanowiących import usług.

Ostatnia, trzecia grupa czynności, w stosunku do których obowiązek podatkowy powstaje według zasad szczególnych, dotyczy:

• dostaw energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego,
• świadczenia usług:
• telekomunikacyjnych,
• wymienionych w poz. 24-37, 50 i 51 załącznika nr 3 do ustawy,
• najmu, dzierżawy, leasingu lub usług o podobnym charakterze,
• ochrony osób oraz usług ochrony, dozoru i przechowywania mienia,
• stałej obsługi prawnej i biurowej,
• dystrybucji energii elektrycznej, cieplnej lub chłodniczej oraz gazu przewodowego.

- z wyjątkiem usług, do których stosuje się art. 28b, stanowiących import usług.

W tej sytuacji obowiązek podatkowy jest uzależniony od momentu wystawienia faktury jednak nie później niż w momencie upływu terminu ich płatności.

Obowiązek podatkowy w obrocie zagranicznym

Ustawodawca odrębnie określił moment powstania obowiązku podatkowego dla transakcji dokonywanych z krajami Wspólnoty oraz dla transakcji z krajami trzecimi, czyli niezrzeszonymi w Unii Europejskiej.

Transakcje wewnątrzwspólnotowe

Przy transakcji wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów obowiązek podatkowy uzależniony został od momentu wystawienia faktury. Bowiem jak wynika z art. 20 ust. 1 w wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury przez podatnika, nie później jednak niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano tej dostawy.

W przypadku wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów wykonywanej w sposób ciągły przez okres dłuższy niż miesiąc uważa się ją za dokonaną z upływem każdego miesiąca do czasu zakończenia dostawy tych towarów

W wewnątrzwspólnotowym nabyciu towarów obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury przez podatnika podatku od wartości dodanej, nie później jednak niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru będącego przedmiotem wewnątrzwspólnotowego nabycia.

Import i eksport towarów

Przy ustalaniu momentu powstania obowiązku podatkowego przy eksporcie towarów należy wziąć pod uwagę zasadę ogólną uregulowaną w art. 19a ustawy o podatku od towarów i usług. Mianowicie obowiązek podatkowy powstaje w momencie dokonania dostawy towarów bądź otrzymania całości lub części zapłaty.

Termin powstania obowiązku podatkowego w imporcie towarów został określony w art. 19a ust. 9, według którego jest nim moment powstania długu celnego. Natomiast w odniesieniu do towarów objętych:

• procedurą celną przetwarzania pod kontrolą celną, obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą objęcia towarów tą procedurą,
• procedurą celną: składu celnego, odprawy czasowej z całkowitym zwolnieniem od należności celnych przywozowych, uszlachetniania czynnego w systemie zawieszeń, tranzytu lub przeznaczeniem celnym - wprowadzenie towarów do wolnego obszaru celnego lub składu wolnocłowego, jeżeli od towarów tych pobierane są opłaty wyrównawcze lub opłaty o podobnym charakterze - obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą wymagalności tych opłat.

Import i eksport usług

Przez eksport usług rozumiemy wszelkie usługi wykonywane przez polskich przedsiębiorców na rzecz kontrahentów mających swoją siedzibę, stałe miejsce prowadzenia działalności, zamieszkania (lub pobytu) poza granicami Polski.

Przy eksporcie usług sprawa wygląda nieco odmiennie, bowiem dla określenia, w jakim kraju usługę należy opodatkować, istotnym jest określenie tzw. miejsca świadczenia, czyli kraju opodatkowania. Miejscem świadczenia usług w przypadku świadczenia usług na rzecz podatnika jest co do zasady miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę działalności gospodarczej. Tym samym obowiązek rozliczenia transakcji pod względem VAT leży po stronie usługobiorcy. 

Krajowy przedsiębiorca świadczący usługę dla zagranicznego kontrahenta jest zobowiązany do wystawienia faktury dokumentującej transakcję zgodnie z polskimi przepisami. Taka faktura powinna zawierać wszystkie elementy standardowej faktury VAT, z wyjątkiem stawki i kwoty podatku oraz kwoty należności wraz z podatkiem. Jeżeli faktura wystawiana jest dla przedsiębiorcy z UE, powinna zawierać dodatkowo NIP UE dostawcy i nabywcy, adnotację odwrotne obciążenie, a w miejscu stawki VAT - “np”- nie podlega.

Jak wynika z art. 2 pkt 9 przez import usług rozumie się świadczenie usług, z tytułu wykonania których podatnikiem jest usługobiorca. Zgodnie z art. 28b ust. 1-3 ustawy o podatku od towarów i usług może nim być miejsce, w którym usługobiorca posiada:

• siedzibę działalności gospodarczej,
• stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej, jeśli jest inne niż miejsce siedziby,
• stałe miejsce zamieszkania lub pobytu, jeśli nie ma siedziby lub stałego miejsca prowadzenia działalności.

Obowiązek podatkowy w imporcie usług powstaje z chwilą wykonania usługi. Jeśli natomiast przed wykonaniem usługi nabywca uiszcza zaliczkę, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą jej zapłaty.