Od 25 maja 2018 r. przepisy RODO obowiązują każdego przedsiębiorcę. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) reguluje problematykę zabezpieczenia danych osobowych przetwarzanych w toku działalności przedsiębiorcy. Każdy przedsiębiorca musi pamiętać, że faktyczne przetwarzanie danych osobowych odbywa się na wielu różnych poziomach – zarówno w momencie poszukiwania klientów, jak i zawierania umowy, jej realizacji i dalszego przechowywania danych po zakończeniu współpracy.Jak powinna wyglądać umowa zgodna z RODO?
Wykonanie umowy jest podstawą do przetwarzania danych
Każdy przedsiębiorca, niezależnie od charakteru prowadzonej działalności (niezależnie od tego, czy prowadzi warsztat samochodowy, sklep z odzieżą czy agencję reklamową), zawiera szereg umów. Jeśli zatrudnia pracowników, zawiera umowy o pracę i w rezultacie przetwarza dane osobowe swoich podwładnych. Jeśli oferuje swoje usługi czy towary klientom – zawiera na przykład umowy sprzedaży, umowy o dzieło czy umowy zlecenia. W rezultacie przedsiębiorca dysponuje danymi osobowymi, które podlegają ochronie przepisów rozporządzenia RODO.
Przetwarzanie jest zgodne z prawem wyłącznie w przypadkach, gdy – i w takim zakresie, w jakim – spełniony jest co najmniej jeden z poniższych warunków:
a. osoba, której dane dotyczą wyraziła zgodę na przetwarzanie swoich danych osobowych w jednym lub większej liczbie określonych celów;
b. przetwarzanie jest niezbędne do wykonania umowy, której stroną jest osoba, której dane dotyczą, lub do podjęcia działań na żądanie osoby, której dane dotyczą, przed zawarciem umowy.
Aby przetwarzanie danych osobowych było zgodne z prawem, przedsiębiorca musi mieć podstawę do tej czynności. Nie może pozyskiwać, wykorzystywać i przechowywać danych osobowych bez podstawy prawnej – przepisy RODO wskazują podstawę w artykule 6. Zgodnie z zapisami rozporządzenia, przetwarzanie danych jest zgodne z prawem, jeśli jest niezbędne do wykonania umowy. Przepis art. 6 wskazuje, że wystarczające jest spełnienie zaledwie jednego spośród warunków wskazanych w treści regulacji, co oznacza, że przedsiębiorca nie musi prosić swojego klienta o wyrażenie zgody na przetwarzanie danych, które są konieczne do wykonania umowy. Do zadbania o zgodność działań z przepisami RODO będzie wystarczające wyłącznie poinformowanie klienta o celu i sposobie przetwarzania jego danych osobowych, choć pobranie dodatkowego oświadczenia – zgody na przetwarzanie danych osobowych – z pewnością nie zaszkodzi.
Umowa zgodna z RODO z przedsiębiorcami i z osobami fizycznymi
Przepisy RODO zawierają precyzyjną definicję danych osobowych, których przechowywanie i przetwarzanie podlega ochronie przewidzianej przez rozporządzenie.
Dane osobowe w rozumieniu przepisów RODO oznaczają informacje o zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej. Osoba fizyczna staje się możliwa do zidentyfikowania wówczas, gdy posiadane dane zawierają na przykład imię i nazwisko, numer identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub społeczną tożsamość osoby.
Przedsiębiorca musi pamiętać o tym, że po wejściu w życie przepisów RODO dopuszczalne jest pozyskiwanie wyłącznie danych niezbędnych do wykonania umowy – ich zakres będzie zależał od prowadzonej działalności oraz charakteru i treści umowy. Dane osobowe przetwarzane przez przedsiębiorcę winny zostać ograniczone do niezbędnego minimum – przykładowo, jeśli przedsiębiorca do wykonania umowy nie potrzebuje numeru PESEL czy numeru telefonu klienta, nie powinien prosić go o wskazanie tych danych w umowie.
Kodeks cywilny zakłada, że w niektórych, ściśle opisanych sytuacjach umowa musi spełniać warunki przewidziane w przepisach w zakresie jej formy. W większości przypadków umowa jest ważna nawet wówczas, gdy nie ma formy pisemnej rozumianej jako spisane na papierze oświadczenia stron zwieńczone ich podpisami. Przedsiębiorca musi pamiętać, że obecnie zawierane umowy mogą mieć rozmaitą formę i chociażby „kliknięcie” w ofertę na stronie aukcyjnej może zakończyć się zawarciem umowy. Również w takim przypadku przedsiębiorca będzie dysponował danymi osobowymi i będzie je przetwarzał.
Przepisy RODO chronią wszystkie dane osobowe, zarówno w odniesieniu do osób fizycznych, jak i do innych podmiotów. Dane przedsiębiorcy również mogą zawierać dane osobowe (np. numer PESEL czy adres prowadzenia działalności równoznaczny z adresem zamieszkania) i z tego względu podlegają ochronie.
Jednym z najważniejszych pytań, na jakie musi odpowiedzieć przedsiębiorca, jest pytanie o uzależnienie zakresu danych od osoby kontrahenta. Odpowiedź jest uwarunkowana wieloma czynnikami. Rozporządzenie RODO precyzyjnie wskazuje (patrz ramka powyżej), że przez dane osobowe należy rozumieć dane osoby fizycznej. Nie oznacza to jednak, że przedsiębiorca zawierający umowy z innymi przedsiębiorcami nie musi stosować żadnych środków ochrony – nie każdy z nich jest spółką prawa handlowego, której dane nie zawierają żadnych danych chronionych z punktu widzenia RODO. W motywach rozporządzenia wskazano wprost, że „rozporządzenie nie dotyczy przetwarzania danych osobowych dotyczących osób prawnych, w szczególności przedsiębiorców będących osobami prawnymi, w tym danych o firmie i formie prawnej oraz danych kontaktowych osoby prawnej”. Prawidłowa interpretacja tego przepisu wymaga stwierdzenia, że dane przedsiębiorców innych niż osoby prawne będą podlegały ochronie na równi z ochroną zapewnioną osobom fizycznym. Przedsiębiorca musi zwracać szczególną uwagę na dane swoich kontrahentów będących przedsiębiorcami prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą.
Niemal każdy przedsiębiorca stosuje w swojej działalności wzory umów. Ich używanie jest jak najbardziej prawidłowe, ale nie powinno następować automatycznie. Przed zawarciem umowy z klientem (zarówno innym przedsiębiorcą, jak i osobą fizyczną) przedsiębiorca powinien sprawdzić, czy umowa zawiera wyłącznie dane niezbędne do jej wykonania.
Przeważająca większość przedsiębiorców na co dzień posługuje się gotowymi wzorami umów, nie zastanawiając się nad ich elementami. Zazwyczaj większą wagę stosuje się do przedmiotu umowy (czyli praw i obowiązków stron) niż do jej formalnego kształtu (czyli na przykład danych wskazywanych w nagłówku). Takie podejście jest ryzykowne – rozporządzenie RODO przewiduje kary pieniężne za złamanie zasad ochrony danych osobowych, zaś pozyskiwanie danych sprzecznych z opisanymi powyżej regułami może zostać uznane za naruszenie przepisów. Przedsiębiorca powinien dokładnie sprawdzić, co znajduje się w stosowanych przez niego wzorach umów i w razie potrzeby dokonać niezbędnych modyfikacji. Do treści umowy warto również dodać wspomnianą powyżej zgodę na przetwarzanie danych osobowych.
Przedsiębiorca musi pamiętać o obowiązku zadbania o bezpieczeństwo danych osobowych zarówno w trakcie wykonywania umowy, jak i po jej zakończeniu – w tym celu konieczne jest wdrożenie odpowiednich procedur i środków bezpieczeństwa (np. zabezpieczeń systemów informatycznych czy nawet szaf pancernych w biurze firmy), zależnych od rodzaju prowadzonej działalności.
Przetwarzanie danych przed zawarciem umowy
Większość przedsiębiorców przetwarza dane nie tylko kontrahentów, lecz także przyszłych kontrahentów. Zawarcie umowy zazwyczaj nie następuje natychmiastowo – przedsiębiorca musi szukać klientów i odpowiadać na zapytania ofertowe wysyłane chociażby za pośrednictwem strony internetowej.
Przytoczony powyżej przepis artykułu 6 rozporządzenia uznaje za dopuszczalne przetwarzanie danych niezbędnych do podjęcia działań na żądanie osoby, której dane dotyczą, również przed zawarciem umowy. Kluczowe znaczenie ma w tym przypadku fraza „na żądanie osoby” – przedsiębiorca może przetwarzać dane osobowe potencjalnego kontrahenta, ale wyłącznie, gdy jest to działanie poprzedzone żądaniem danej osoby. Pojęcie „żądania” nie może być interpretowane szeroko – żądanie potencjalnego klienta musi być wyraźne, nigdy dorozumiane. Może zostać wyrażone w rozmaity sposób (np. mailowo czy nawet telefonicznie), ale klient powinien zostać dokładnie poinformowany o zasadach przetwarzania danych przez przedsiębiorcę i celach tych czynności. Dla bezpieczeństwa przedsiębiorca powinien pobrać od drugiej strony zgodę na przetwarzanie danych osobowych. Oświadczenie o wyrażeniu zgody powinno być sformułowane w sposób jasny, zrozumiały i z użyciem prostego języka.
