Pytanie, czym jest blockchain, pojawia się coraz częściej w świecie technologii i finansów, a samo pojęcie przeniknęło już do świadomości publicznej. Choć dla wielu osób kojarzy się ono głównie z kryptowalutami, to znacznie więcej niż tylko podstawa cyfrowych pieniędzy. Jest to rewolucyjna technologia rozproszonej księgi rachunkowej, która ma potencjał zmiany sposobu, w jaki przechowujemy i weryfikujemy dane, a tym samym redefiniuje pojęcie zaufania w cyfrowym świecie.
Czym jest blockchain i jaka jest jego definicja?
W polskim systemie prawnym próżno szukać pojęcia blockchain. Termin ten pochodzi z języka angielskiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza „łańcuch bloków”. Dotychczas blockchain bardzo ściśle wiązał się z tematyką kryptowalut, na czele z Bitcoinem. Chociaż to właśnie one spopularyzowały tę technologię, potencjał tego narzędzia wykracza daleko poza cyfrowe pieniądze. Blockchain to innowacyjny sposób przechowywania i przesyłania danych, który zapewnia bezpieczeństwo, przejrzystość i niezmienność.
Aby w pełni zrozumieć potencjał blockchaina, należy najpierw zagłębić się w jego architekturę. Najprościej mówiąc, blockchain to zdecentralizowana baza danych, która przechowuje informacje w sposób bezpieczny i niezmienny. Technologia ta umożliwia grupie wybranych uczestników wspólne dzielenie się określonymi informacjami. Dzięki takiemu narzędziu dane transakcyjne z wielu źródeł można łatwo gromadzić, integrować i udostępniać. Przy pomocy blockchain informacje są grupowane w bloki. Każdy blok zawiera zestaw transakcji lub innych danych, a także unikalny kryptograficzny kod (zwany hashem) oraz hash poprzedniego bloku. Przykładowo w blockchainie Bitcoina blok zawiera listę transakcji, które zostały potwierdzone przez sieć. Hash to nic innego jak matematyczny „odcisk palca” bloku. Jest to unikalna, niezmienna sekwencja znaków, która zmienia się nawet przy najmniejszej modyfikacji danych w bloku. Kluczowym elementem jest to, że każdy nowy blok w łańcuchu zawiera hash bloku, który go poprzedza. To tworzy nieprzerwaną, chronologiczną i kryptograficznie zabezpieczoną sekwencję. Zmiana danych w jednym bloku spowodowałaby zmianę jego hasha, co z kolei unieważniłoby hash w kolejnym bloku, a tym samym naruszyłoby integralność całego łańcucha. W takiej sytuacji dochodzi do powstania reakcji łańcuchowej, podobnie jak ma to miejsce przy przewróceniu jednej kostki domina.
Blockchain nie jest przechowywany na jednym serwerze. Jest to rozproszona księga, której kopie znajdują się na tysiącach komputerów na całym świecie, zwanych węzłami. Każdy węzeł ma pełną kopię łańcucha bloków. Kiedy nowy blok jest dodawany, musi on zostać zweryfikowany przez większość węzłów w sieci. Ten proces weryfikacji nazywa się mechanizmem konsensusu. Najpopularniejsze z nich to Proof-of-Work (PoW), stosowany w Bitcoinie, oraz nowszy Proof-of-Stake (PoS), stosowany w Ethereum 2.0. Zamiast ufać jednemu podmiotowi, ufamy mechanizmowi, który zapewnia, że wszystkie węzły zgadzają się co do stanu księgi.
Dlaczego blockchain jest narzędziem z potencjałem?
Tradycyjny system finansowy opiera się na zaufaniu scentralizowanym. Kiedy dokonujemy przelewu bankowego, ufamy bankowi, że poprawnie przetworzy naszą transakcję, a przesłane pieniądze trafią do odbiorcy. Kiedy kupujemy produkt, ufamy firmie, że nie sfałszowała jego pochodzenia i odpowiada za jego jakość i użyteczność. Zaufanie wobec sprzedawców i usługodawców może być jednak zawodne – instytucje mogą popełniać błędy, ulegać awariom lub być podatne na korupcję. Wszystko dlatego, że firmy są po prostu tworzone przez ludzi, a nie przez maszyny.
Blockchain wydaje się odpowiedzią na problem zaufania, ponieważ swoim działaniem wprowadza tzw. zaufanie zdecentralizowane. Zamiast ufać jednej instytucji, ufamy kryptograficznym regułom i rozproszonej sieci. Transakcje są publicznie weryfikowalne przez wszystkich uczestników sieci, a niezmienność łańcucha sprawia, że raz zapisanej informacji nie da się zmienić bez zgody większości.
Praktyczne zastosowania blockchain
Poza kryptowalutami blockchain zmienia sposób, w jaki myślimy o tradycyjnych usługach finansowych. Umożliwia szybsze i tańsze przelewy międzynarodowe, eliminując potrzebę korzystania z pośredników, a co za tym idzie, redukując opłaty i czas oczekiwania. Technologia ta pozwala także na tworzenie decentralizowanych finansów (DeFi), czyli ekosystemu usług finansowych (takich jak pożyczki czy oszczędności), które działają bez udziału banków. Dzięki inteligentnym kontraktom (programom, które automatycznie wykonują się po spełnieniu określonych warunków) można zautomatyzować wiele procesów, minimalizując ryzyko oszustw i pomyłek.
Na razie blockchain skupia się jednak głównie na kwestiach związanych z obrotem kryptowalutami. Eksperci w tej dziedzinie wskazują, że ta technologia może stać się fundamentalnym narzędziem w wielu sektorach, rozwiązując problemy, które od lat nękały tradycyjne systemy. Po pierwsze blockchain może zapewnić pełną transparentność i identyfikowalność produktów. Każdy etap w łańcuchu dostaw – od produkcji, przez transport, aż po dostarczenie – może być rejestrowany w bloku. Konsumenci mogliby skanować kod QR na produkcie, aby zobaczyć jego pełną historię, co zapewnia autentyczność i pozwala na śledzenie pochodzenia towarów np. w branży spożywczej czy farmaceutycznej. Jest to także rozwiązanie problemu podróbek.
Po drugie blockchain umożliwia szybsze i tańsze transakcje międzynarodowe. Innowacyjność tego rozwiązania kryje się w inteligentnych kontraktach (smart contracts). Są to samowykonujące się umowy, których warunki są zapisane bezpośrednio w kodzie. Kiedy warunki te zostaną spełnione, umowa automatycznie się realizuje, eliminując potrzebę prawników i innych pośredników. Na przykład ubezpieczenie od opóźnienia lotu mogłoby wypłacić odszkodowanie automatycznie, gdy tylko inteligentny kontrakt otrzyma dane z publicznej bazy lotów potwierdzające opóźnienie.
Po trzecie blockchain może służyć do tworzenia bezpiecznych i niezmiennych cyfrowych tożsamości. Użytkownik miałby pełną kontrolę nad swoimi danymi i decydowałby, które informacje i komu udostępnia. Mogłoby to usprawnić procesy weryfikacji np. w bankach czy na lotniskach, jednocześnie chroniąc prywatność.
Po czwarte blockchain może mieć praktyczne zastosowanie w sferze własności intelektualnej. Artyści i twórcy mogą używać tego narzędzia do trwałego rejestrowania swoich dzieł, co tworzy niepodważalny dowód ich autorstwa. Możliwe jest również tworzenie cyfrowych certyfikatów własności dzieł sztuki (NFT), które zapewniają unikalny dowód własności. Podobnie jest w przypadku wszelkiego rodzaju dyplomów i certyfikatów, które mogłyby być zapisane na blockchainie. Pracodawcy mogliby w ten sposób natychmiast zweryfikować autentyczność kwalifikacji kandydata bez potrzeby kontaktu z uczelnią. Fałszowanie danych w CV mogłoby zostać znacząco ograniczone.
Po piąte w medycynie blockchain może chronić dane pacjentów, zapewniając bezpieczny i autoryzowany dostęp do ich historii medycznej. Zamiast gromadzić dane w wielu różnych, często niespójnych systemach, blockchain może stworzyć jedną zdecentralizowaną bazę, do której dostęp mają tylko upoważnione osoby. Ta technologia może także usprawnić zarządzanie lekami i sprzętem medycznym, śledząc ich drogę od fabryki do pacjenta i zapobiegając fałszerstwom.
Po szóste blockchain może zrewolucjonizować systemy wyborcze, zwiększając ich bezpieczeństwo i przejrzystość. Elektroniczne głosowanie oparte na tej technologii sprawia, że każdy oddany głos jest szyfrowany i zapisywany w niezmiennym rejestrze. W ten sposób można łatwo zweryfikować, czy oddany głos został policzony poprawnie, a jednocześnie zapewnić anonimowość wyborcy. Sprawia to, że manipulacje stają się niemal niemożliwe.
Wady blockchain
Mimo ogromnego potencjału, blockchain nie jest pozbawiony wad i wyzwań, które muszą zostać rozwiązane, aby technologia ta mogła w pełni rozwinąć skrzydła. Takie blockchainy jak Bitcoin są stosunkowo wolne w obsłudze transakcji w porównaniu do tradycyjnych systemów. Prace nad nowymi protokołami (np. warstwa 2) oraz mechanizmami konsensusu, takimi jak Proof-of-Stake, mają na celu zwiększenie szybkości i wydajności. Algorytm Proof-of-Work, wykorzystywany przez Bitcoin, jest niezwykle energochłonny. Nowsze mechanizmy, takie jak PoS, są znacznie bardziej ekologiczne i mają szansę rozwiązać ten problem. Dla wielu osób blockchain jest nadal zbyt skomplikowany. Brakuje również spójnych regulacji prawnych, które mogłyby ułatwić masowe wdrożenie tej technologii w różnych sektorach.
Podsumowanie
Blockchain to rewolucyjna technologia, która, podobnie jak internet w latach 90., ma potencjał do fundamentalnej zmiany sposobu, w jaki żyjemy i pracujemy. Przechodząc od scentralizowanych systemów opartych na zaufaniu do zdecentralizowanych systemów opartych na matematyce i kryptografii, blockchain otwiera drzwi do świata bardziej transparentnego, bezpiecznego i sprawiedliwego. Choć jego droga do powszechnego zastosowania może być długa, kierunek jest jasny – w stronę cyfrowej przyszłości, w której zaufanie jest budowane na solidnych, technologicznych fundamentach, a nie na obietnicach.
