Zasiłek macierzyński należy do świadczeń przysługujących osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa. Okres pobierania wspomnianego zasiłku jest uzależniony m.in. od tego, czy dziecko, którego zasiłek dotyczy, urodzi się i pozostanie żywe. W artykule wyjaśniamy czy poród dziecka martwego oznacza brak zasiłku z tego tytułu.
Urlop macierzyński i zasiłek z tego tytułu
Pracownicy przysługuje urlop macierzyński – co do zasady – w wymiarze:
- 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
- 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
- 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
- 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego, natomiast po porodzie przysługuje jej urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do wyczerpania jego wymiaru (art. 180 § 1–3 Kodeksu pracy).
Jak wynika z art. 184 kp, za okres urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach określonych w Ustawie z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – dalej „ustawa zasiłkowa”. Podstawowym celem zasiłku macierzyńskiego jest zrekompensowanie utraconego wynagrodzenia za pracę, a także zapewnienie adekwatnych środków utrzymania w okresie niezdolności do pracy wywołanej ciążą oraz macierzyństwem (por. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 23 września 2020 roku, II UK 374/18).
Wysokość zasiłku macierzyńskiego
Miesięczny zasiłek macierzyński, w okresie ustalonym przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, przysługuje za każdy dzień tego urlopu, nie wyłączając dni wolnych od pracy, i wynosi zasadniczo 100% podstawy wymiaru zasiłku. W przypadku, gdy miesięczna kwota zasiłku macierzyńskiego jest niższa niż kwota świadczenia rodzicielskiego określonego w Ustawie z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych, kwotę zasiłku macierzyńskiego podwyższa się do wysokości świadczenia rodzicielskiego (art. 31 ust. 1 i 3a, w związku z art. 11 ust. 4 ustawy zasiłkowej).
[…] w okresach urlopów macierzyńskiego (art. 180 kp) i wychowawczego (art. 186 kp), których udzielenie jest obowiązkiem pracodawcy, pracownicy są zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy. Za czas tych urlopów pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, otrzymując z tego tytułu świadczenia z zabezpieczenia społecznego – zasiłek macierzyński albo dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, rekompensujące w jakiejś mierze niepobieranie wynagrodzenia.
Śmierć dziecka i jej udokumentowanie
W wyroku z 21 października 2020 roku (I UK 120/19) Sąd Najwyższy – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że urlop macierzyński jest obowiązkowym urlopem ustawowym i tylko ściśle określona sytuacja (przesłanka) powoduje jego skrócenie. O takich sytuacjach wspomina się w szczególności w art. 1801 kp.
W myśl tego przepisu w razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.
W przypadku zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.
Jak wskazano w odpowiedzi z 22 kwietnia 2014 roku podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej na interpelację nr 25577, literalna wykładnia art. 1801 § 1 kp wskazuje, że w sytuacji, w której kobieta po porodzie nie opiekuje się dzieckiem z uwagi na fakt, iż urodziło się ono martwe (lub nastąpił jego późniejszy zgon), ma ona zapewniony odpowiedni okres na regenerację sił. Z punktu widzenia pracodawcy podstawowym dokumentem poświadczającym fakt urodzenia dziecka i w konsekwencji zobowiązującym go do udzielenia urlopu macierzyńskiego jest akt urodzenia. Wynika to z art. 4 Ustawy z dnia 29 września 1986 roku – Prawo o aktach stanu cywilnego, który stanowi, że akty stanu cywilnego to wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, natomiast ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.
Podobnie przy ustalaniu prawa do zasiłku macierzyńskiego, który przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, dokumentem uprawniającym do jego otrzymania jest skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub jego kopia potwierdzona przez płatnika zasiłku za zgodność z oryginałem (§ 9 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 2 kwietnia 2012 roku w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa). W świetle art. 38 Prawa o aktach stanu cywilnego urodzenie dziecka należy zgłosić w ciągu 14 dni od dnia urodzenia. Natomiast w sytuacji, w której dziecko urodziło się martwe, zgłoszenie takiego zdarzenia powinno nastąpić w ciągu 3 dni. W takim wypadku sporządza się akt urodzenia z adnotacją w rubryce „Uwagi”, że dziecko urodziło się martwe; aktu zgonu nie sporządza się. W konsekwencji pracownicy, która przedłożyła pracodawcy akt urodzenia dziecka posiadający adnotację, że dziecko „urodziło się martwe”, nie można odmówić przyznania urlopu macierzyńskiego na podstawie art. 1801 § 1 kp (tj. w wymiarze 8 tygodni) oraz zasiłku macierzyńskiego.
Skrócenie czasu korzystania z urlopu macierzyńskiego w opisanych wyżej przypadkach ma wpływ na uprawnienia zasiłkowe.
Poród dziecka martwego a okres zasiłkowy
Z treścią przywołanego wcześniej art. 184 kp koresponduje brzmienie art. 29a ust. 1 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego (a ponadto również urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego).
Wobec powyższego w przypadkach śmierci dziecka wymienionych w art. 1801 kp mamy do czynienia ze skróceniem okresu pobierania przez pracownicę zasiłku macierzyńskiego, co ilustrują poniższe przykłady.
Przykład 1.
Pracownica urodziła martwe dziecko 8 grudnia 2023 roku. W związku z tym okres pobierania przez nią zasiłku macierzyńskiego (8 tygodni po porodzie) upływa 1 lutego 2024 roku.
Przykład 2.
Pracownica urodziła dziecko 8 grudnia 2023 roku, a 15 stycznia 2024 roku dziecko zmarło. Okres pobierania zasiłku macierzyńskiego (8 tygodni po porodzie), podobnie jak w przykładzie 1., upływa 1 lutego 2024 roku.
Przykład 3.
Pracownica urodziła dziecko 8 grudnia 2023 roku. 29 stycznia 2024 roku dziecko zmarło. W tym przypadku okres pobierania zasiłku macierzyńskiego (8 tygodni porodzie, ale nie krócej niż 7 dni od dnia zgonu dziecka), upływa 5 lutego 2024 roku.
Przykład 4.
Pracownica urodziła dwoje dzieci, w tym jedno martwe, 8 grudnia 2024 roku. W tym przypadku okres pobierania przez nią zasiłku macierzyńskiego w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu (1 dziecko – 20 tygodni) upływa 26 kwietnia 2024 roku.
Przykład 5.
Pracownica urodziła dwoje dzieci 8 grudnia 2023 roku. 7 kwietnia 2024 roku jedno z tych dzieci zmarło. W związku z tym okres pobierania zasiłku macierzyńskiego w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu (1 dziecko – 20 tygodni) upływa 26 kwietnia 2024 roku.
Przykład 6.
Pracownica urodziła dwoje dzieci 8 grudnia 2023 roku. 24 kwietnia 2024 roku jedno z tych dzieci zmarło. W związku z tym okres pobierania zasiłku macierzyńskiego w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu (1 dziecko – urlop macierzyński 20-tygodniowy, lecz trwający nie krócej niż przez 7 dni od dnia zgonu dziecka) upływa 1 maja 2024 roku.
Podsumowując, okres urlopu macierzyńskiego, a tym samym okres pobierania zasiłku z tytułu korzystania z tego urlopu, ulega skróceniu w związku z urodzeniem dziecka martwego lub śmiercią dziecka w czasie trwania wspomnianego urlopu, przy czym od dnia zgonu dziecka do zakończenia urlopu i okresu zasiłkowego musi upłynąć zawsze nie mniej niż 7 dni.
