Współczesny świat opiera się na danych, jednak dostęp do informacji niejawnych jest ściśle reglamentowany i zarezerwowany dla wąskiej grupy uprawnionych osób. Stanowią one kluczowy element bezpieczeństwa państwa, dlatego ich ochrona obwarowana jest licznymi procedurami. Kto w Polsce może uzyskać taki dostęp i jakie warunki musi spełnić, aby poznać tajemnice państwowe?
Czym są informacje niejawne?
Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 roku o ochronie informacji niejawnych informacjami niejawnymi są informacje, których nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności dla jej suwerenności, niepodległości, integralności terytorialnej, bezpieczeństwa państwa lub jego obywateli. W zależności od potencjalnej szkody, jaka mogłaby nastąpić w wyniku ich ujawnienia, informacje niejawne są klasyfikowane według 4 klauzul tajności:
- „ściśle tajne”, jeśli nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby wyjątkowo poważną szkodę;
- „tajne”, jeśli nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby poważną szkodę;
- „poufne”, jeśli nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby szkodę;
- „zastrzeżone”, jeśli nie można zaklasyfikować ich do żadnej z powyższych klauzul, a ich nieuprawnione ujawnienie mogłoby spowodować szkodę dla RP.
Każda z tych kategorii wiąże się z innymi procedurami ochrony i wymaga innego poziomu poświadczenia bezpieczeństwa.
„Dla zakwalifikowania danej informacji do informacji niejawnej wystarczy element materialny, tzn. istnienie takiej jej cechy, poprzez którą to stanowi ona informację, której nieuprawnione ujawnienie spowodowałoby lub mogłoby spowodować szkody dla Rzeczypospolitej Polskiej albo byłoby z punktu widzenia jej interesów niekorzystne, także w trakcie jej opracowywania oraz niezależnie od formy i sposobu jej wyrażania. Informacja niejawna chroniona jest zatem bez względu na to, czy osoba uprawniona uznała za stosowne oznaczyć ją odpowiednią klauzulą. Jest ona bowiem niejawna z uwagi na zagrożenia wynikające z jej treści lub sposobu jej uzyskania, a nie w następstwie klasyfikacji. Dlatego osoba, która zaniecha klasyfikacji lub dokona jej nieprawidłowo, poniesie z tego tytułu odpowiedzialność”.
Dostęp do informacji niejawnych
Najważniejszym warunkiem uzyskania dostępu do informacji niejawnych jest posiadanie poświadczenia bezpieczeństwa. Jest to dokument wydawany przez uprawnione organy, takie jak Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) czy Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW). Aby je otrzymać, kandydat musi przejść szczegółowe postępowanie sprawdzające, które ma na celu ustalenie, czy dana osoba daje rękojmię zachowania tajemnicy. Takie postępowanie nie jest jednak rutynową kontrolą, a wielostopniowym procesem badawczym, podczas którego właściwe służby państwowe weryfikują kandydata pod kątem:
- jego historii i przeszłości – sprawdzana jest nie tylko karalność wnioskodawcy, ale też kontakty z osobami z zagranicy czy przynależność do organizacji, które mogą stanowić zagrożenie dla kraju;
- sytuacji finansowej wnioskodawcy – płynność finansowa i brak poważnych zadłużeń jest istotny, by uniknąć ryzyka, że dana osoba mogłaby stać się celem szantażu;
- jego kwestie osobiste – weryfikowane są wszelkie nałogi i inne słabości, które mogłyby wpłynąć na wiarygodność danej osoby.
Celem procedury weryfikacyjnej jest zyskanie pewności co do całkowitej lojalności i odporności danej osoby na wszelkie próby szantażu czy korupcji. Po pozytywnym zakończeniu postępowania osoba otrzymuje poświadczenie bezpieczeństwa na określony czas, uprawniające do dostępu do informacji o konkretnej klauzuli tajności lub niższych.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że postępowania sprawdzającego nie przeprowadza się wobec:
- Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz osoby wybranej na ten urząd;
- Marszałka Sejmu;
- Marszałka Senatu;
- Prezesa Rady Ministrów;
- członka Rady Ministrów;
- Prezesa Narodowego Banku Polskiego;
- Prezesa Najwyższej Izby Kontroli;
- Rzecznika Praw Obywatelskich;
- Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych;
- członka Rady Polityki Pieniężnej;
- członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji;
- Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu;
- Szefa Kancelarii: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejmu, Senatu i Prezesa Rady Ministrów;
- posła i senatora;
- sędziego sądu powszechnego i sądu wojskowego, Sądu Najwyższego, sądów administracyjnych i Naczelnego Sądu Administracyjnego, a także Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego, asesora sądowego, ławnika sądu powszechnego i ławnika sądu wojskowego oraz prokuratora i asesora prokuratury pełniącego czynności prokuratorskie.
Kto w praktyce uzyskuje dostęp do informacji niejawnych?
Dostęp do informacji niejawnych nie jest przywilejem, lecz uprawnieniem, które jest niezbędne do wykonywania określonych zadań służbowych lub pracy. Dwie podstawowe zasady obowiązujące w tym zakresie to zasada potrzeby dostępu oraz zasada uzyskania poświadczenia bezpieczeństwa.
Pierwsza reguła stanowi o tym, że dostęp do informacji niejawnych może mieć tylko osoba, której jest to niezbędne do wykonywania pracy lub pełnienia służby na zajmowanym stanowisku. Nie wystarczy mieć odpowiednie poświadczenie bezpieczeństwa – konieczne jest również, aby charakter pracy wymagał posiadania takiej wiedzy.
Przykład 1.
Oficer w jednostce wojskowej, który planuje tajną operację, musi mieć dostęp do informacji o klauzuli „tajne”. Z kolei mechanik lotniczy, mimo że pracuje w tej samej jednostce, najprawdopodobniej nie będzie miał dostępu do tych samych informacji, jeśli nie jest to konieczne do jego pracy. Może za to potrzebować dostępu do dokumentacji technicznej samolotu o klauzuli „poufne”.
Przykładowymi grupami zawodowymi, które najczęściej mają do czynienia z informacjami niejawnymi, są:
- żołnierze i funkcjonariusze służb mundurowych: armia, policja, ABW, SKW, Straż Graniczna – dostęp jest niezbędny do planowania operacji, ochrony granic czy prowadzenia śledztw;
- urzędnicy państwowi: wysocy urzędnicy w ministerstwach, dyplomaci, pracownicy departamentów obronności czy spraw wewnętrznych;
- pracownicy firm realizujących kontrakty dla państwa. Dotyczy to np. firm zbrojeniowych, które produkują sprzęt dla wojska, czy firm informatycznych tworzących systemy dla instytucji państwowych;
- posłowie i senatorowie. W niektórych przypadkach, np. podczas posiedzeń komisji sejmowych, parlamentarzyści mają dostęp do informacji niejawnych.
Zakres dostępu do informacji niejawnych
Posiadanie poświadczenia bezpieczeństwa nie daje automatycznego prawa do wglądu we wszystkie informacje niejawne. Obowiązuje tutaj zasada „need-to-know”, czyli „potrzeby wiedzy”. Dostęp do informacji jest przyznawany tylko wtedy, gdy jest to absolutnie konieczne do wykonywania powierzonych obowiązków. Dla przykładu dyrektor departamentu w ministerstwie, który ma poświadczenie dostępu do informacji „tajne”, nie może przeglądać wszystkich dokumentów z tą klauzulą, ale jedynie te, które są bezpośrednio związane z jego pracą. Każdorazowy dostęp do dokumentów jest rejestrowany i ściśle kontrolowany.
Ochrona informacji niejawnych to nie tylko wymogi formalne, ale też bardzo poważna odpowiedzialność. Ujawnienie, nawet nieumyślne, informacji niejawnych jest przestępstwem ściganym z urzędu. Konsekwencje mogą być bardzo poważne, z długoletnim pozbawieniem wolności włącznie. Dlatego też osoby, które mają dostęp do takich informacji, podpisują specjalne zobowiązanie do przestrzegania przepisów i biorą pełną odpowiedzialność za swoje działania.
Podsumowanie
Dostęp do informacji niejawnych to przywilej, który wymaga absolutnej rzetelności, lojalności i dyskrecji. Jest to kluczowy element obrony państwa, a procedury mają na celu zapewnienie, że tajemnice te pozostaną bezpieczne, chroniąc nas wszystkich przed zagrożeniami, które mogą pochodzić z zewnątrz i wewnątrz. Dostęp do takich informacji jest limitowany i wiąże się ze ściśle określonymi zadaniami do wykonania w interesie całego kraju.
