Renta rodzinna po 25. roku życia. Kiedy student ma do niej prawo?

Co do zasady górną granicą wieku, do której uczące się dziecko może otrzymywać rentę rodzinną, jest 25 lat. Szczególne uprawnienie stanowi przedłużenie tego okresu, co przysługuje osobom będącym na ostatnim roku studiów w szkole wyższej. Renta rodzinna po 25. roku życia przysługuje na podstawie regulacji z Ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa)

Kto ma prawo do renty rodzinnej?

Zgodnie z art. 65 ustawy: renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. 

Z kolei w art. 66 wskazano, że: renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne; w takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone szczegółowo w art. 68–71 ustawy:

1. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
2. przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
3. małżonek, a także wdowa i wdowiec;
4. rodzice, za których w rozumieniu ustawy uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające (art. 65–67 ustawy). 

Wysokość renty rodzinnej

Renta rodzinna wynosi:

1. dla jednej osoby uprawnionej – 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
2. dla dwóch osób uprawnionych – 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;
3. dla co najmniej trzech osób uprawnionych – 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Za kwotę świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, uważa się co do zasady kwotę emerytury lub renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, która  podlega podziałowi na równe części między uprawnionych (art. 73 ust. 1 i 2, art. 74 ust. 1 i 2 ustawy).

Renta rodzinna po 25. roku życia

Według art. 68 ust. 1 ustawy: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1. do ukończenia 16 lat;
2. do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo
3. bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

 Natomiast według art. 68 ust. 2 ustawy: jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. 

Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 3 marca 2011 roku (sygn. akt: II UK 303/10), możliwość takiego wyjątkowego przedłużenia prawa do renty rodzinnej stanowi szczególną formę wsparcia dla studentów, którym brakuje już niewiele miesięcy do zdobycia dyplomu wyższych studiów, a pozbawienie ich w tym krótkim okresie prawa do renty rodzinnej mogłoby doprowadzić do zaniechania dalszej nauki i zaprzepaszczenia kilkuletnich starań, zmierzających do uzyskania wyższych kwalifikacji zawodowych i możliwości zatrudnienia zgodnej z ich poziomem. 

Zdaniem Sądu Najwyższego za racjonalne należy uznać przyznanie prawa do dalszego pobierania renty rodzinnej po ukończeniu 25 lat tej studentom, którzy z przyczyn wyjątkowych nie zdążyli ukończyć studiów wyższych przed osiągnięciem tego wieku. Nie przedłuża się o rok wypłaty tego świadczenia tym studentom, którzy nie są na ostatnim roku studiów, gdyż i tak w tym czasie nie zdobyliby oni kwalifikacji zawodowych, umożliwiających podjęcie zatrudnienia, odpowiedniego dla absolwentów wyższych uczelni. 

Z kolei przyznanie prawa do dalszej wypłaty renty rodzinnej aż do dnia ukończenia nauki, bez określenia dalszych warunków, spowodowałoby podejmowanie przez młodych ludzi ciągle nowych studiów i przedłużanie wypłaty renty rodzinnej przez wiele lat po ukończeniu 25 roku życia, co nie byłoby słuszne, mając na względzie konieczność usamodzielnienia się osoby pełnoletniej, ani racjonalne, biorąc pod uwagę i stan finansów państwa.

 Omawiane uprawnienie do przedłużenia prawa do renty rodzinnej dotyczy osób będących na ostatnim roku:

1. studiów wyższych pierwszego stopnia;
2. studiów wyższych drugiego stopnia;
3. jednolitych wyższych studiów magisterskich.

Zgodnie z poglądem wyrażonym w uchwale Sądu Najwyższego z 25 września 2019 roku (sygn. akt: III UZP 6/19) uprawnienie to dotyczy również osób na studiach doktoranckich i podyplomowych.

Osoba na ostatnim roku studiów – decyduje regulamin studiów

Możliwość pobierania renty rodzinnej przez dziecko po ukończeniu przez nie 25 lat uzależnia się od wystąpienia przesłanki, jaką jest kontynuowanie nauki na ostatnim roku studiów.

Sąd Najwyższy, w wyroku z 18 września 2019 roku (sygn. akt: I UK 184/18), wskazał, że określenie ostatniego roku studiów następuje na podstawie regulaminu studiów, a studentem ostatniego roku jest osoba legitymująca się stosownym wpisem na ten rok. Zauważa się przy tym, że wprawdzie regulamin studiów nie ma charakteru normatywnego i nie należy do konstytucyjnie określonych źródeł prawa (art. 87 Konstytucji RP), to jednak musi być uznany za akt prawny konkretyzujący i uściślający znaczenie sformułowania „ostatni rok studiów w szkole wyższej”, zamieszczonego w art. 68 ust. 2 ustawy. 

W związku z tym ustalenie, kiedy osoba pobierająca rentę rodzinną była na ostatnim roku studiów w rozumieniu tego przepisu, następuje na podstawie wpisu na ostatni rok studiów, dokonanego na podstawie regulaminu studiów obowiązującego w szkole wyższej. W regulaminie określa się również indywidualny tok studiów, w którym daty rozpoczęcia i ukończenia poszczególnych semestrów i lat studiów nie muszą zbiegać się z datami obowiązującymi ogół studentów. W każdym wypadku regulamin studiów decyduje o tym, na którym roku studiów kształci się student.

Początek i koniec ostatniego roku studiów

We wspomnianym orzeczeniu Sądu Najwyższego zauważono, że w art. 66 ustawy z 20 lipca 2018 roku – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce jednoznacznie ustalono, że rok akademicki trwa od 1 października do 30 września (tj. łącznie z okresem wakacji) i dzieli się na dwa semestry, a statut uczelni może przewidywać szczegółowy podział roku akademickiego w ramach semestrów. Zatem ostatni rok studiów w szkole wyższej to rok akademicki obejmujący:

1. ostatnie dwa semestry: zimowy i letni – jeżeli czas trwania studiów obejmuje parzystą liczbę semestrów, np. 10, 
2. ostatni semestr wyznaczony obowiązującym programem studiów – jeżeli czas trwania studiów obejmuje nieparzystą liczbę semestrów, np. 11.

Przykład 1.

Ostatni rok 6-semestralnych studiów I stopnia z zakresu socjologii przypadał dla studenta otrzymującego rentę rodzinną między 1 października 2023 roku a 30 września 2024 roku. Będąc na 5 semestrze, w 15 grudnia 2023 roku, student ukończył 25 lat. Oznacza to, że osiągnięcie wspomnianego wieku nastąpiło na ostatnim roku studiów. W związku z tym prawo do renty rodzinnej zostało przedłużone do 30 września 2024 roku.

Przykład 2.

Student jednolitych studiów magisterskich na kierunku weterynaria (11-semestralnych) ukończył 25 lat, będąc na 10 semestrze. Tym samym studiował nie na ostatnim, lecz na przedostatnim roku studiów. Poszczególne lata akademickie obejmowały bowiem kolejno: 

• 1 rok – semestry 1 i 2, 
• 2 rok – semestry 3 i 4, 
• 3 rok – semestry 5 i 6, 
• 4 rok – semestry 7 i 8, 
• 5 rok – semestry 9 i 10, 
• 6 rok – semestr 11. 

W tych okolicznościach prawo do renty rodzinnej przysługującej studentowi istniało do ukończenia przez niego 25. roku życia i nie zostało przedłużone, gdyż student osiągnął ten wiek, nie będąc na ostatnim roku studiów.  

Jak wynika z powyższego, pobieranie renty rodzinnej przez dziecko w wieku przekraczającym 25 lat – gdy nie jest ono całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy – uzależnione jest od tego, czy jest ono na ostatnim roku studiów w szkole wyższej. W przypadku spełnienia tej przesłanki, prawo do renty przysługuje takiej osobie do końca roku akademickiego, którego ostatnim dniem jest zawsze 30 września.