Utrata bliskiej osoby wiąże się z wieloma formalnościami, a jedną z nich może być ustalenie prawa do renty rodzinnej. Kiedy rozwiedziona żona ma prawo do renty rodzinnej po byłym mężu? W artykule szczegóły.
Kiedy rozwiedziona żona ma prawo do renty rodzinnej po byłym mężu?
Renta rodzinna to świadczenie, które jest wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych uprawnionym członkom rodziny po osobie, która w chwili śmierci:
miała ustalone prawo do emerytury albo spełniała warunki do jej uzyskania,
miała ustalone prawo do emerytury pomostowej,
miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki do jej uzyskania,
pobierała zasiłek przedemerytalny,
pobierała świadczenie przedemerytalne,
pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
Wdowa lub wdowiec otrzyma rentę rodzinę, jeśli do dnia śmierci pozostawał we wspólności małżeńskiej oraz spełnia następujące kryteria:
w chwili śmierci małżonka miał skończone 50 lat lub był niezdolny do pracy;
wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole, 18 lat;
sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;
ukończył 50 lat lub stał się niezdolny do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.
Osoby, które nie spełniają tych warunków, ale nie mają źródła utrzymania, będą mieć prawo do renty rodzinnej przez rok od śmierci współmałżonka, jak też przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu kwalifikującym do wykonywania pracy zarobkowej – nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci współmałżonka.
Wdowiec lub wdowa rozwiedzeni albo którzy w chwili śmierci współmałżonka nie pozostawali z nim we wspólności małżeńskiej, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia ustawowych przesłanek w dniu śmierci współmałżonka mieli prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.
Ustalenie alimentów uzasadniające przyznanie renty rodzinnej
Alimenty od małżonka zasądzone w wyroku mogą być w sprawie:
rozwodowej,
alimentacyjnej.
W wyroku ustalającym obowiązek alimentacyjny wskazany jest zakres świadczeń zobowiązanego małżonka na rzecz uprawnionego oraz termin płatności tych alimentów.
Alimenty od małżonka mogą być ustalone w powyższych sprawach także w ugodzie zawartej przed sądem. Ugoda sądowa zawsze przybiera postać formy pisemnej. W takim wypadku jej treść została wpisana do protokołu rozprawy lub zawarta na odrębnym dokumencie (załączniku), który stanowi integralny element protokołu. Ważne, aby treść ugody w sposób precyzyjny określała zakres świadczeń i roszczeń pomiędzy stronami. Co więcej, mogą one być ustalone w ugodzie mediacyjnej, która po jej zatwierdzeniu jest zrównana z ugodą sądową. Porozumienie alimentacyjne może być zawarte pomiędzy samymi stronami w formie pisemnej czy notarialnej.
Przykład 1.
Czy pani Wioletta, która jest rozwiedziona, a wraz z mężem – panem Grzegorzem – przed jego śmiercią zawarła porozumienie alimentacyjne u notariusza, na mocy którego mężczyzna obowiązany był płacić jej alimenty w kwocie po 1500 zł miesięcznie, będzie miała prawo do renty rodzinnej? Tak, takie porozumienie pozwala pani Wioletcie nabyć prawo do renty rodzinnej.
Przykład 2.
Czy pani Bożena nabędzie prawo do renty rodzinnej po byłym mężu – panu Jakubie – jeśli co miesiąc otrzymywała od niego przelew kwoty 1000 zł, w którego tytule były wpisane „alimenty na Bożenę”? Potwierdzenia przelewu pozwalają potwierdzić przez kobietę porozumienie alimentacyjne uprawniające ją do renty rodzinnej.
Przesłanki obowiązku alimentacyjnego
Zasady dotyczące alimentów w przypadku rozwodu i separacji są następujące. Małżonek, który został uznany za wyłącznie winnego rozpadu małżeństwa, nie może żądać od swojego byłego małżonka alimentów, nawet gdy małżonek wyłącznie winny znalazł się w niedostatku. W tym przypadku małżonek niewinny nie uzyskuje z automatu prawa do równej stopy życiowej z małżonkiem zobowiązanym do alimentów. Alimenty otrzyma małżonek niewinny rozkładowi pożycia małżeńskiego, jeżeli orzeczenie rozwodu pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej. Alimenty w tym wypadku należą się od małżonka, który został obciążony winą za rozkład pożycia. Obowiązek alimentacyjny w tym wypadku pozwala na bardziej dostatnie życie poprzez przyczynienie się w odpowiednim zakresie do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb, nawet gdyby małżonek nie znajdował się w niedostatku. Przy rozwodzie z orzekaniem o winie obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami jest nieograniczony w czasie. Oznacza to, że alimenty od byłego małżonka będą mogły być dochodzone przez uprawnionego nawet do końca jego życia, chyba że zawrze on nowy związek małżeński. Istotą postępowania w tym przypadku jest ustalenie, czy orzeczenie rozwodu z winy małżonka pociągnęło za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, co sprowadza się do porównania sytuacji materialnej byłych małżonków w chwili rozwodu oraz w chwili orzekania o obowiązku alimentacyjnym. To, czy nastąpiło pogorszenie sytuacji materialnej, może zależeć także od porównania sytuacji, w jakiej znalazł się małżonek niewinny na skutek rozwodu z sytuacją, w jakiej znajdowałby się wówczas, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.
Zasady dotyczące alimentów na małżonka, gdy nie doszło do orzeczenia separacji lub rozwodu, są inne niż wskazane powyżej. W tym przypadku roszczenia alimentacyjne małżonka wynikają z art. 27 kro. Przepis ten stanowi, że oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
Jak wskazano w wyroku Sądu Rejonowego w Otwocku – III Wydział Rodzinny i Nieletnich z 30 sierpnia 2018 roku (sygn. III RC 125/17): „Celem spoczywającego na małżonkach obowiązku przewidzianego w art. 27 k.r.o jest zapewnienie środków materialnych umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie rodziny jako całości oraz zaspokojenie uzasadnionych potrzeb poszczególnych jej członków przy zachowaniu zasady równej stopy życiowej. Cel ten jest realizowany zgodnie z zasadą równości praw i obowiązków małżonków. Obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny może polegać także na osobistych staraniach o wychowanie dzieci lub na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Jak słusznie podkreśla się w doktrynie, ustawodawca nie wskazuje kryteriów, które pomogłyby ustalić wysokość świadczenia z art. 27 k.r.o. Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela jednak stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 13 października 1976 r., III CZP 49/76, LEX nr 7855, zgodnie z którym małżonkowi przysługuje »roszczenie do współmałżonka na podstawie art. 27 k.r.o. o zaspokojenie swych potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej małżonków«”.
Pozostawanie we wspólności małżeńskiej
W przypadku osób w separacji istotne jest ustalenie faktu pozostawania we wspólności małżeńskiej. Wspólność małżeńska to pojęcie szersze niż wspólność majątkowa małżeńska.
Z formalnego punktu widzenia fakt ustania między małżonkami wspólności majątkowej jest interpretowany jako przesłanka braku „wspólności małżeńskiej”.
Wysokość renty rodzinnej
Renta rodzinna wynosi:
85% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest 1 osoba,
90% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są 2 osoby,
95% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są 3 osoby lub więcej.
Podsumowanie
Podsumowując, renta rodzinna małżonka rozwiedzionego lub który w chwili śmierci współmałżonka nie pozostawał z nim we wspólności małżeńskiej, jest uzależniona od alimentów. Przede wszystkim alimenty te powinny być ustalone w wyroku lub ugodzie sądowej. Potwierdzeniem prawa do alimentów może być także umowa zawarta pomiędzy małżonkami również w sposób dorozumiany, o której istnieniu może świadczyć fakt, że alimenty były w rzeczywistości uiszczane przez byłego małżonka do dnia jego śmierci na rzecz osoby uprawnionej.
