Pracodawcy często mają wątpliwości, czy osoba, która jest całkowicie niezdolna do pracy, może pracować. Całkowita niezdolność do pracy oznacza bowiem utracenie zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Jednak językowa wykładnia tego pojęcia stoi niekiedy w sprzeczności z możliwościami, jakie daje rynek pracy. Okazuje się, że pod pewnymi warunkami osoba posiadająca orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy może pracować. Chcesz wiedzieć więcej na ten temat? Przeczytaj nasz artykuł.
Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności
Zgodnie z Ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych istnieją 3 stopnie niepełnosprawności:
- znaczny – zalicza się do niego osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji;
- umiarkowany – zalicza się do niego osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej bądź częściowej pomocy w celu pełnienia ról społecznych;
- lekki – zalicza się do niego osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.
Jak wskazuje art. 4 pkt. 5 wspomnianej ustawy, zaliczenie do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie wyklucza możliwości zatrudnienia osoby posiadającej taki stopień u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej pod warunkiem:
- przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością,
- wykonywania pracy zdalnej.
O niepełnosprawności orzekają powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – w pierwszej instancji oraz wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – w drugiej instancji.
Orzeczenie ZUS o niezdolności do pracy
Kolejną instytucją, (obok powiatowych i wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności), której orzeczenia traktowane są na równi z orzeczeniami o stopniu niepełnosprawności, jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W art. 12 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń czytamy, że niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu się.
Lekarz orzecznik ZUS po przeprowadzonym badaniu orzeka o niezdolności do pracy:
- całkowitej – za całkowicie niezdolną do pracy uznaje się osobę, która utraciła zdolność do jakiejkolwiek pracy;
- częściowej – częściowo niezdolna do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz przy ustaleniu rokowań co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:
- stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności podczas leczenia i rehabilitacji;
- możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy z upływem tego okresu.
Co ważne, orzeczenie lekarza orzecznika ZUS jest równoznaczne ze stopniem niepełnosprawności przyznanym przez powiatowe lub wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności. Mówi o tym wprost art. 5 Ustawy o rehabilitacji. Czytamy w nim o tym, że:
- całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji – jest tożsama z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- niezdolność do samodzielnej egzystencji – jest tożsame z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
- całkowita niezdolność do pracy jest tożsama z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności;
- częściowa niezdolność do pracy jest tożsama z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.
Przykład 1.
Pan Marek chorował przez 182 dni do 25 czerwca 2023 roku, a następnie starał się o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego. ZUS odmówił mu przyznania świadczenia, uzasadniając, że nie spełnia on warunków do jego przyznania. Jednocześnie ZUS orzekł, że całkowita niezdolność do pracy pana Marka jest do 25 czerwca 2025 roku. Pan Marek złożył podanie o rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i otrzymał ją od dnia, kiedy skończył pobierać zasiłek chorobowy. Co powinien w tej sytuacji zrobić pracodawca?
W pierwszej kolejności pracodawca powinien wyrejestrować pana Marka z ZUS-u z kodu 01 10 10 i zarejestrować z kodem 01 10 22, który oznacza właśnie pracownika, który ma prawo do renty i umiarkowany stopień niepełnosprawności. Następnie powinien skierować go na badanie do lekarza medycyny pracy, który po przeprowadzeniu badania podejmie decyzję, czy może on dalej pracować na poprzednio zajmowanym stanowisku. Lekarz medycyny pracy powinien też w swoim orzeczeniu wskazać o konieczności przystosowania stanowiska pracy pana Marka do potrzeb osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Jeżeli lekarz medycyny pracy dopuści pana Marka do pracy, wówczas nie ma przeciwwskazań, aby mógł on dalej pracować mimo orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy.
Jakie przywileje daje orzeczona całkowita niezdolność do pracy?
Pracownik z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy, a więc posiadający umiarkowany stopień niepełnosprawności, ma prawo m.in. do:
- dodatkowej, płatnej 15-minutowej przerwy w pracy;
- dodatkowego urlopu wynoszącego 10 dni – po przepracowaniu roku od daty wystawienia dokumentu, który przysługuje nawet wtedy, gdy pracownik w tym czasie przebywał na zwolnieniu lekarskim. Urlop ten jest niepodzielny i przysługuje w pełnej wysokości, nawet gdy pracownik nabędzie do niego prawo w grudniu danego roku. Niewykorzystany przechodzi na kolejny rok;
- skróconego czasu pracy wynoszącego 7 godzin dziennie i 35 godzin tygodniowo przy zachowaniu prawa do wynagrodzenia;
- płatnego zwolnienia od pracy na czas wykonania specjalistycznych badań;
- 21 dni turnusu rehabilitacyjnego, przy czym łączny wymiar dodatkowego urlopu i zwolnienia na badania oraz turnus nie może przekroczyć 21 dni w roku.
Całkowita niezdolność do pracy, mimo sformułowania wskazującego na to, że nie można podjąć zatrudnienia, pod pewnymi warunkami uprawnia osobę posiadającą taki status do wykonywania pracy. Kluczowe znaczenie ma orzeczenie lekarza medycyny pracy, który mając na uwadze stan zdrowia pracownika, warunki jego pracy, a także możliwość przystosowania jego stanowiska pracy do potrzeb osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, musi ocenić, czy pracownik jest zdolny do wykonywania pracy. W przypadku orzeczenia wskazującego, że pracownik jest niezdolny do pracy, istnieje możliwość odwołania się w ciągu 7 dni do Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy. Takie odwołanie może złożyć zarówno pracownik, jak i pracodawca – za pośrednictwem lekarza, który wydał orzeczenie.
