Pracownikowi długotrwale niezdolnemu do pracy z powodu choroby może zostać przyznane świadczenie rehabilitacyjne. W okresie jego pobierania może się jednak okazać, że odzyskał on zdolność do pracy i może do niej powrócić wcześniej, niż przewidywano przy przyznawaniu mu omawianego świadczenia. Powstaje w związku z tym pytanie, czy powrót do pracy w takich okolicznościach chroni pracownika przed rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, o którym mowa w art. 53 Kodeksu pracy (kp). Zagadnienie to było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w postępowaniu zakończonym wyrokiem z 17 lipca 2009 roku (I PK 39/09). Dowiedz się cz możliwe jest obalenie domniemania występowania niezdolności do pracy w okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego.
Rozwiązanie umowy o pracę w czasie długotrwałej choroby
Zgodnie z art. 53 § 1 kp pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia:
jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
- dłużej niż 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy,
- dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące – gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową;
w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione w pkt 1, trwającej dłużej niż 1 miesiąc.
Możliwość rozwiązania umowy o pracę w tym trybie ograniczono w art. 53 § 2 i 3 Kodeksu pracy, w których postanowiono, że rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić:
w razie nieobecności pracownika w pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem – w okresie pobierania z tego tytułu zasiłku, a w przypadku odosobnienia pracownika ze względu na chorobę zakaźną – w okresie pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku;
po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności.
Świadczenie rehabilitacyjne
Jedną z okoliczności branych pod uwagę przy ustalaniu, czy zachodzą przesłanki umożliwiające rozwiązanie umowy o pracę, jest pobieranie świadczenia rehabilitacyjnego przez pracownika zatrudnionego u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy.
Świadczenie rehabilitacyjne – uregulowane w przepisach art. 18–22 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa – przysługuje ubezpieczonemu (w tym pracownikowi), który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Świadczenie to przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy.
Świadczenie rehabilitacyjne wynosi 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych trzech miesięcy, 75% tej podstawy za pozostały okres, a jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży – 100% tej podstawy.
Orzeczenie w sprawie przyznania świadczenia rehabilitacyjnego wydaje lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (organu rentowego). Od tego orzeczenia ubezpieczonemu przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS w terminie i na zasadach przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ponadto zarzut wadliwości orzeczenia lekarza orzecznika może zgłosić Prezes ZUS – również w terminie i na zasadach przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie wniesiono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej ZUS stanowi podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego.
Opierając się na treści wspomnianego na wstępie wyroku Sądu Najwyższego z 17 lipca 2009 roku (I PK 39/09) przedstawić można następujące uwagi.
Obalenie domniemania występowania niezdolności do pracy
Przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego „dowodzi”, że pracownik jest niezdolny do pracy, ale tylko wówczas, gdy dowód ten nie zostanie obalony. Inaczej rzecz ujmując, można przyjąć domniemanie, że pracownik w okresie, na który przyznano mu świadczenie rehabilitacyjne, jest niezdolny do pracy. Domniemanie to może jednak zostać obalone, gdyż moc wiążąca ostatecznej decyzji organu rentowego, przyznającej to świadczenie, nie obejmuje stwierdzenia, że przez cały okres, na który je przyznano, pracownik jest niezdolny do pracy, a w szczególności, że po wydaniu takiej decyzji tej zdolności do pracy nie odzyskał.
Z istoty decyzji o przyznaniu świadczenia rehabilitacyjnego wynika, że przysługuje ono przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy. W dacie wydania decyzji przyznającej świadczenie organ rentowy dysponuje orzeczeniem lekarza orzecznika (komisji lekarskiej) określającym prawdopodobny okres niezbędny do przeprowadzenia rekonwalescencji. Siłą rzeczy niemożliwe jest określenie z góry przez lekarza orzecznika ZUS w sposób pewny czasu, po którego upływie ubezpieczony odzyska zdolność do pracy. Z orzeczenia lekarza orzecznika nie wynika więc czas trwania niezdolności do pracy, a jedynie (prawdopodobny) czas niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy. Dlatego z decyzji organu rentowego przyznającej świadczenie rehabilitacyjne, wydanej na podstawie orzeczenia przez lekarza orzecznika (komisję lekarską), wynika jedynie, że w dacie jej wydania ubezpieczony był niezdolny do pracy i zdolność ta powinna być odzyskana we wskazanym okresie. Z decyzji tej nie wynika natomiast, że niezdolność do pracy trwa przez cały okres, na który przyznano świadczenie rehabilitacyjne, a w szczególności, że ubezpieczony nie może zdolności do pracy odzyskać przed wyczerpaniem świadczenia.
Odzyskanie zdolności do pracy
Zgodnie z art. 53 § 1 pkt 1 lit. b kp przesłanką rozwiązania umowy o pracę jest niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby, a nie pobieranie z tego tytułu zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego. W związku z tym pracodawca traci prawo do rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę w trybie tego przepisu, gdy wspomniana niezdolność ustanie, a nie wtedy, gdy pracownik zaprzestanie pobierania świadczenia. Pobieranie przez pracownika świadczenia rehabilitacyjnego nie wyklucza więc ustalenia, że pracownik w okresie wymienionym w treści decyzji przyznającej świadczenie odzyskał zdolność do pracy. Jeżeli więc przed upływem okresu, na który przyznano świadczenie rehabilitacyjne, pracownik odzyska zdolność do pracy i stawi się do niej, to ma zastosowanie zakaz rozwiązania umowy o pracę z art. 53 § 3 kp, który stanowi, że rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia nie może nastąpić po stawieniu się pracownika do pracy w związku z ustaniem przyczyny nieobecności.
Na marginesie trzeba odnotować, że organ rentowy należy zawiadomić o tym, że pracownik, który w okresie orzeczonej niezdolności do pracy uzyskał zaświadczenie właściwego lekarza o odzyskaniu zdolności do pracy, w związku z tym zaświadczeniem podjął pracę. Dzięki temu pracownik nie poniesie negatywnych konsekwencji, o których mowa w art. 17 ust. 1 (w związku z art. 22) ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, stanowiącym, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za cały okres tego zwolnienia (patrz uchwała Sądu Najwyższego z 17 lutego 2016 roku, III UZP 15/15).
Przykład 1.
Pracownik przebywał na zasiłku chorobowym, a po wyczerpaniu okresu zasiłkowego ZUS przyznał pracownikowi prawo do świadczenia rehabilitacyjnego na okres 6 miesięcy. Po upływie 3 miesięcy pobierania świadczenia rehabilitacyjnego lekarz prowadzący wydał pracownikowi zaświadczenie stwierdzające, że jego stan zdrowia pozwala mu na powrót do pracy. W związku z tym stawił się on w pracy. W tych okolicznościach pracodawca nie miał już możliwości rozwiązania z nim umowy o pracę w trybie art. 53 § 1 pkt 1 lit. b kp z uwagi na zakaz wyrażony w art. 53 § 3 kp. Obowiązkiem pracodawcy było w związku z tym wydanie pracownikowi skierowania na kontrolne badania lekarskie, a następnie – w razie uzyskania przez pracownika orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, dopuszczenie pracownika do pracy (art. 229 § 4 kp).
Podsumowując, obalenie domniemania występowania niezdolności do pracy w okresie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego służy uzyskanie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego, że stan zdrowia pracownika pozwala mu na powrót do pracy. Wówczas stawienie się do pracy w czasie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego wyklucza możliwość rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie art. 53 § 1 pkt 1 lit. b kp.
