Krytycy obecnie obowiązujących przepisów dotyczących udzielania zwolnień od pracy w związku z oddawaniem krwi wskazują m.in. na brak ograniczenia liczby takich zwolnień w ciągu roku kalendarzowego. Ich zdaniem może to powodować znaczące utrudnienia dla pracodawców, zwłaszcza w związku ze stosowaną niekiedy przez pracowników praktyką polegającą na oddawaniu krwi w terminach i częstotliwościach, które mogą wskazywać na unikanie wykonywania pracy. Z drugiej strony nadużywanie zwolnień w tym zakresie może skłaniać pracodawców do niewyrażania na nie zgody. Niezależnie od tego, czy i w jakim stopniu wspomniane problemy występują, warto zauważyć, że strony stosunku pracy powinny ze sobą współpracować w taki sposób, aby uprawnienie dawców krwi do zwolnień od pracy było należycie respektowane, a zarazem – aby nie wiązało się to dla pracodawców z nadmiernymi utrudnieniami dotyczącymi organizacji pracy. Czy termin oddania krwi pracownik powinien wcześniej uzgodnić? Wyjaśniamy.
Uprawnienia dawców krwi
Zgodnie z art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 roku o publicznej służbie krwi – dalej „ustawa” – dawcy krwi przysługuje:
zwolnienie od pracy oraz zwolnienie od wykonywania czynności służbowych w dniu, w którym oddaje krew, oraz w dniu następnym, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi;
zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy;
zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju; koszt przejazdu ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi;
posiłek regeneracyjny.
Z kolei, jak stanowi § 12 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy – dalej „rozporządzenie” – pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi. Pracodawca jest również obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy.
Dokumentem poświadczającym uprawnienia, o których mowa wyżej, jest zaświadczenie wydane przez regionalne centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa, Wojskowe Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa lub Centrum MSWiA (art. 9 ust. 1a ustawy).
Obowiązek uprzedzenia o nieobecności
W myśl § 2 rozporządzenia pracownik powinien uprzedzić pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do przewidzenia. W pozostałych przypadkach w razie zaistnienia przyczyn uniemożliwiających stawienie się do pracy pracownik jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę o przyczynie swojej nieobecności i przewidywanym okresie jej trwania, nie później jednak niż w 2. dniu nieobecności w pracy. Jeżeli przepisy prawa pracy obowiązujące u danego pracodawcy nie określają sposobu zawiadomienia pracodawcy o przyczynie nieobecności pracownika w pracy, zawiadomienia tego pracownik dokonuje osobiście lub przez inną osobę, telefonicznie lub za pośrednictwem innego środka łączności albo drogą pocztową, przy czym za datę zawiadomienia uważa się wtedy datę stempla pocztowego.
Niedotrzymanie terminów uprzedzenia pracodawcy o nieobecności lub zawiadomienia o przyczynach uniemożliwiających stawienie się do pracy może być usprawiedliwione szczególnymi okolicznościami uniemożliwiającymi terminowe dopełnienie przez pracownika obowiązku określonego w tym przepisie, zwłaszcza jego obłożną chorobą połączoną z brakiem lub nieobecnością domowników albo innym zdarzeniem losowym.
Wspomniane regulacje prawne stosuje się odpowiednio w szczególności w odniesieniu do przypadków nieobecności w pracy związanej z oddawaniem krwi. Tak więc dawca krwi powinien uprzedzić pracodawcę, że w danym dniu oraz w dniu następnym zamierza korzystać ze zwolnienia od pracy z tytułu oddania krwi lub że zamierza korzystać ze zwolnienia od pracy w czasie okresowego badania lekarskiego dawców krwi. Wspomnianego uprzedzenia pracodawcy należy dokonać niezwłocznie po tym, jak pracownik dowie się o dniu, w którym będzie oddawał krew lub zostanie poddany badaniu lekarskiemu.
Termin oddania krwi - czy trzeba uzgodnić z pracodawcą?
Zagadnienie udzielania zwolnień od pracy w związku z oddawaniem krwi poruszono w odpowiedzi z 28 grudnia 2012 roku na interpelację poselską nr 12464 w sprawie określenia czasu trwania zwolnienia od pracy przysługującego pracownikowi z tytułu oddania krwi, udzielonej przez podsekretarza stanu, w imieniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej.
W stanowisku Ministerstwa podkreślono, że obowiązek udzielenia zwolnienia od pracy dawcy krwi ma charakter bezwzględny. Zatem ciąży on na pracodawcy również wtedy, gdy w zakładzie pracy nastąpiło nagłe spiętrzenie prac lub gdy pracodawca będzie musiał podjąć działania organizacyjne w celu zastąpienia nieobecnego krwiodawcy. Jednocześnie wskazano, że także w tym przypadku zastosowanie znajdzie art. 8 Kodeksu pracy, zgodnie z którym nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Wyrażono pogląd, że na podstawie wyżej wspomnianego przepisu pracodawca może odmówić udzielenia pracownikowi zwolnienia od pracy w sytuacji, gdy będzie się to wiązało z zagrożeniem życia lub zdrowia pozostałych zatrudnionych osób. Sytuacja zagrożenia życia i zdrowia pozostałych pracowników jest na tyle wyjątkowa, że pracodawca nie tylko może, lecz wręcz musi zobowiązać pracownika krwiodawcę do stawienia się do pracy w celu zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków pracy. Zgodnie bowiem z art. 15 kp jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Obowiązkowi temu odpowiada zaś wynikający z art. 100 § 2 pkt 3 kp obowiązek pracownika do przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Natomiast odnośnie do obowiązku zastosowania się do wydanego przez pracodawcę polecenia stawienia się do pracy w dniu zaplanowanym przez pracownika jako dzień oddania krwi należy zaznaczyć, że to pracodawca ma obowiązek zwolnić pracownika od pracy na czas oznaczony w celu oddania krwi. Oznacza to, że pracownik nie może samodzielnie udzielić sobie takiego zwolnienia. W sytuacji braku zgody pracodawcy takie opuszczenie miejsca pracy lub niestawienie się do pracy może być oceniane jako naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Zgodnie bowiem z przepisami art. 22 i 100 § 1 kp pracownik przez nawiązanie stosunku pracy zobowiązuje się m.in. do wykonywania pracy pod kierownictwem pracodawcy, jak też obowiązany jest stosować się do poleceń przełożonych.
Zauważono też, że poza sytuacjami wezwania przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi w sytuacjach zagrożenia życia konkretnego pacjenta, co na ogół dotyczy dawców mających rzadką grupę krwi, krwiodawca może oddać krew w dowolnym terminie w godzinach pracy stacji krwiodawstwa. Ma więc on możliwość przedstawienia pracodawcy zamiaru oddania krwi z wyprzedzeniem; zatem nic nie stoi na przeszkodzie, aby pracownik uzgodnił z pracodawcą termin, w którym zamierza skorzystać ze zwolnienia na czas oznaczony w celu oddania krwi.
Przykład 1.
17 lipca pracownik poinformował pracodawcę o swoim zamiarze oddania krwi 29 lipca. Otrzymawszy tę informację, pracodawca stwierdził, że na 29 lipca zaplanowano ważne spotkanie z kontrahentem współpracującym z pracodawcą, w którym z uwagi na przedmiot tego spotkania powinien wziąć udział wspomniany pracownik. Co do zasady pracodawca miał obowiązek udzielić pracownikowi zwolnienia od pracy 29 lipca w związku z oddaniem krwi, gdyż nakazywał mu to § 12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Jednak po przedstawieniu pracownikowi przez pracodawcę opisanej wyżej sytuacji związanej z zaplanowanym spotkaniem z kontrahentem obie strony doszły do porozumienia, że pracownik przełoży oddanie krwi na inny dzień. Dzięki temu uzgodnieniu każda ze stron stosunku pracy mogła zrealizować swój interes.
Podsumowując, pracownik ma obowiązek uprzedzenia pracodawcy o dniu, w którym zamierza oddać krew. Terminu tego nie trzeba uzgadniać z pracodawcą, choć jest to pożądane z punktu widzenia dobrej współpracy między stronami. Pracownik, który nie dokonuje takich uzgodnień, musi liczyć się z tym, że w szczególnych przypadkach pracodawca może nie udzielić mu zwolnienia od pracy w celu oddania krwi – gdy przemawiać będą za tym ważne względy, w tym konieczność zapewnienia w zakładzie pracy ochrony takich dóbr jak życie, zdrowie czy ważny interes majątkowy.
