Konstytucja RP gwarantuje wolność zrzeszania się, co obejmuje nie tylko związki zawodowe, ale również organizacje pracodawców. Działalność tych podmiotów, ich uprawnienia oraz zasady tworzenia reguluje dedykowana ustawa. W artykule wyjaśniamy, kto i na jakich zasadach może założyć taką organizację oraz jakie konkretne działania może ona podejmować w imieniu zrzeszonych członków.
Wolność zrzeszania się w organizacjach pracodawców na gruncie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
Zgodnie z art. 59 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.
Jednocześnie zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.
Organizacje pracodawców – obowiązujące przepisy oraz podstawowe informacje
Zasady tworzenia organizacji pracodawców oraz ich funkcjonowania zostały uregulowane w przepisach Ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o organizacjach pracodawców, zwanej dalej ustawą.
Warto zaznaczyć, że pracodawcą w rozumieniu ustawy jest podmiot określony w art. 1(1) pkt 2 Ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych. Oznacza to, że dla celów ustawy przez pracodawcę należy rozumieć pracodawcę w rozumieniu art. 3 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, a także osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną i do której stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych, jeżeli zatrudniają one inną niż pracownik osobę wykonującą pracę zarobkową.
Zgodnie z art. 2 ustawy związki pracodawców mają prawo tworzenia federacji i konfederacji oraz przystępowania do nich, a każdy związek, federacja i konfederacja ma prawo do przystępowania do międzynarodowych organizacji pracodawców.
Związki pracodawców oraz ich federacje i konfederacje są samorządne i niezależne w swej działalności statutowej od organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz innych organizacji.
Podstawowym zadaniem związków pracodawców, ich federacji i konfederacji jest ochrona praw i reprezentowanie interesów (w tym gospodarczych) zrzeszonych członków wobec związków zawodowych, organów władzy i administracji rządowej oraz organów samorządu terytorialnego.
Związki pracodawców – tworzenie, statut oraz rejestracja
Związek pracodawców powstaje z mocy uchwały o jego założeniu, która została podjęta na zgromadzeniu założycielskim przez co najmniej 10 pracodawców.
Decyzje w kwestii członkostwa pracodawcy będącego osobą prawną w organizacji pracodawców podejmuje organ upoważniony do składania oświadczeń woli w jej imieniu.
Zgromadzenie założycielskie, które podjęło uchwałę o założeniu związku pracodawców, uchwala statut, a następnie wybiera komitet założycielski w liczbie co najmniej 3 osób.
Jak wynika z art. 8 ust. 1 ustawy, statut związku pracodawców powinien zawierać w szczególności:
nazwę związku, siedzibę oraz terytorialny zakres działania;
organy związku, zakres ich uprawnień, tryb ich wyboru i odwołania oraz okres kadencji;
podstawowe cele i zadania związku oraz sposoby i formy ich realizacji;
sposób nabywania i utraty członkostwa;
prawa i obowiązki członków;
sposób reprezentowania związku oraz osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu związku;
zasady dokonywania zmian statutu, rozwiązywania związku i przeznaczenie jego majątku w razie likwidacji;
sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich.
Należy dodać, że związki, które zamierzają tworzyć terenowe jednostki organizacyjne, określają w statucie zarówno strukturę organizacyjną, jak i zasady tworzenia tych jednostek.
Każda zmiana statutu związku pracodawców wymaga powiadomienia sądu.
Przykład 1.
W zakresie funkcjonowania związku pracodawców powstała konieczność zmiany statutu. Jej wprowadzenie wymaga niezwłocznego zawiadomienia sądu o modyfikacji statutu. Zmiana wchodzi w życie z upływem 14 dni od dnia zawiadomienia, jeżeli sąd nie zgłosił zastrzeżeń co do jej zgodności z prawem.W przypadku zgłoszenia zastrzeżeń sąd zawiadamia o nich związek pracodawców i wyznacza rozprawę dla ich rozpatrzenia w terminie 30 dni od dnia zawiadomienia przez związek o zmianie statutu.
Sprawy dotyczące rejestracji związku pracodawców są rozpatrywane w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym.
W myśl art. 12 ust. 1 ustawy, sąd skreśla związek pracodawców z KRS, gdy:
wskazany w statucie organ podjął uchwałę o rozwiązaniu związku;
liczba członków związku utrzymuje się poniżej 10 pracodawców przez okres dłuższy niż 3 miesiące.
Powyżej wskazane okoliczności sąd stwierdza z urzędu lub na wniosek związku pracodawców.
Omówione dotychczas przepisy dotyczące tworzenia związku pracodawców, w tym statutu oraz jego zmiany, stosuje się odpowiednio do federacji i konfederacji, z tym że:
liczba założycieli tych organizacji nie może być mniejsza niż trzy;
sąd skreśla organizacje z KRS, gdy liczba członków utrzymuje się poniżej trzech przez okres dłuższy niż 3 miesiące.
Uprawnienia organizacji pracodawców
Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w ustawie związki pracodawców, ich federacje i konfederacje mają prawo uchwalania swoich statutów i regulaminów wewnętrznych, swobodnego wybierania swych przedstawicieli, powoływania zarządów oraz układania programów działania.
Organy władzy i administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego mają obowiązek zapewnić organizacjom pracodawców wykonywanie ww. uprawnień na równych prawach ze związkami zawodowymi.
Ponadto organizacja pracodawców, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o RDS, ma prawo opiniowania dokumentów konsultacyjnych Unii Europejskiej (UE), w szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg i komunikatów oraz projektów aktów prawnych UE w zakresie objętym zadaniami związków pracodawców.
Wobec powyższego organy władzy i administracji państwowej kierują wspomniane dokumenty konsultacyjne UE oraz projekty aktów prawnych UE do odpowiednich władz statutowych związku, określając termin przedstawienia opinii.
Dokumenty konsultacyjne UE oraz projekty aktów prawnych organy władzy i administracji państwowej przekazują na odpowiedni adres elektroniczny, wskazany przez właściwy organ statutowy związku.
Reprezentatywna organizacja pracodawców jest uprawniona także do wnioskowania o wydanie nowych przepisów lub ich zmianę.
Przykład 2.
Organizacja pracodawców, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o RDS, ma prawo występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami organizacji pracodawców. W razie realizacji powyższego uprawnienia wnioski dotyczące ustaw organizacja kieruje do posłów lub organów mających prawo inicjatywy ustawodawczej, natomiast wnioski dotyczące innych aktów prawnych – do organów uprawnionych do ich wydania.Organ państwowy, do którego skierowano wniosek, jest obowiązany (w terminie 30 dni) przedstawić organizacji pracodawców swoje stanowisko, a w przypadku negatywnego stanowiska – także jego uzasadnienie.
Postępowanie w okolicznościach opisanych w przykładzie zostało uregulowane w art. 16(2) ustawy.
Postanowienia Konstytucji RP przewidują, że związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Przytoczona norma konstytucyjna została uwzględniona także w przepisach ustawy.
Należy podkreślić, że dochód z działalności gospodarczej prowadzonej przez związki pracodawców oraz federacje i konfederacje służy realizacji ich zadań statutowych i nie może być przekazany do podziału pomiędzy ich członków.
Ponadto związki pracodawców oraz ich federacje i konfederacje korzystają ze zwolnień podatkowych przewidzianych dla stowarzyszeń.
Tworzenie związków pracodawców oraz uprawnienia tych organizacji – podsumowanie
Wolność zrzeszania się w organizacjach pracodawców wynika wprost z postanowień konstytucyjnych, szczegółowe rozwiązania w tym zakresie przewiduje natomiast odrębna ustawa. Zasadniczym zadaniem związków pracodawców, w tym także ich federacji i konfederacji, jest ochrona praw i reprezentowanie interesów zrzeszonych członków wobec związków zawodowych, organów władzy i administracji rządowej oraz organów samorządu terytorialnego. Związek pracodawców nabywa osobowość prawną z dniem zarejestrowania w Krajowym Rejestrze Sądowym. Organizacje pracodawców mają między innymi prawo do rokowań, zwłaszcza w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.
