Stosunek pracy

Zobacz też:

Stosunek pracy a obowiązki związane z BHP

Zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy poświęcony jest cały rodział X Kodeksu Pracy. Zgodnie z art. 207 § 1 K.p. pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy.

Do obowiązków pracodawcy mających na celu ochronę zdrowia i życia pracowników należą:

zorganizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawanie poleceń usunięcia uchybień oraz kontrola wykonania tych poleceń,
reagowanie na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowanie środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,
zapewnienie rozwoju spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
uwzględnienie ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
zapewnienie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy,
wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną, w razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców,
informowanie pracowników o zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników,
zapewnienie środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,
dostarczenie, w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia instrukcje umożliwiające oddalenie się z miejsca zagrożenia w miejsce bezpieczne,
umożliwienie pracownikom w razie wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia podjęcie działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa na miarę ich wiedzy i dostępnych środków technicznych.

Dla pracownika przestrzeganie i znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest jednym z podstawowych obowiązków. W szczególności należy do nich:

znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, branie udziału w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawanie się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
wykonywanie pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosowanie się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
dbanie o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
stosowanie środków ochrony zbiorowej, a także używanie przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
poddawanie się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosowanie się do wskazań lekarskich,
niezwłoczne zawiadamianie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzeganie współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Dla pracodawcy konsekwencją powyższych obowiązków jest konieczność przeszkolenia pracownika z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do wykonywania pracy. Szkolenie BHP składa się z dwóch części: instruktażu ogólnego i instruktażu stanowiskowego. Instruktaż ogólny przeprowadza pracownik służby BHP lub inna osoba wyznaczona przez pracodawcę, posiadająca zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu i mająca aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie BHP. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza sam pracodawca lub osoba w jego imieniu kierująca pracownikami.

Wyjątkiem gdy szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane, jest podjęcie przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Pracownik pisemnie potwierdza na karcie szkolenia zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Co istotne, koszty związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy oraz organizacją szkoleń nie mogą obciążać pracowników.

Obowiązki pracodawcy i pracownika

W Kodeksie pracy znajduje się otwarty katalog obowiązków pracodawcy, jak i pracownika. Są to podstawowe zasady dotyczące wielu aspektów stosunku pracy, które obie strony umowy powinny znać.
Pracodawca jest zobowiązany w szczególności:

zaznajamiać pracowników podejmujących pracę o:

zakresie ich obowiązków,
sposobie wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach
podstawowych uprawnieniach pracowniczych,

organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy,

organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie,
przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu

zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,
ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy,
zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,
stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy,

prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników,
przechowywać dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem,

wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego,
udostępniać pracownikom tekst przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu w formie pisemnej informacji rozpowszechnionej na terenie zakładu pracy lub zapewnić pracownikom dostęp do tych przepisów w inny sposób przyjęty u danego pracodawcy,
informować pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy o możliwości zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, a pracowników zatrudnionych na czas określony - o wolnych miejscach pracy,
przeciwdziałać mobbingowi,
wydać pracownikowi niezwłocznie świadectwo pracy. Wydanie świadectwa pracy nie może być uzależnione od uprzedniego rozliczenia się pracownika z pracodawcą.

Pracownik jest zobowiązany w szczególności:

wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego,
nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (o ile została zawarta umowa o zakazie konkurencji).

Obowiązki w zakresie ubezpieczeń społecznych i podatku dochodowego od osób fizycznych

Obowiązki podatkowe

Zgodnie z art. 31 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, zwane dalej "zakładami pracy", są obowiązane jako płatnicy obliczać i pobierać w ciągu roku zaliczki na podatek dochodowy od osób, które uzyskują od tych zakładów przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej lub spółdzielczego stosunku pracy, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez zakłady pracy, a w spółdzielniach pracy - wypłaty z tytułu udziału w nadwyżce bilansowej.

W związku z powyższym każde wynagrodzenie z tytułu pracy, służbowego stosunku pracy, pracy nakładczej, musi być opodatkowane. Pracodawca ma obowiązek obliczenia i pobrania w ciągu roku zaliczek na podatek dochodowy od pracowników. Robi to do 20 dnia kolejnego miesiąca następującego po miesiącu dokonania wypłat, za wszystkich pracowników, do właściwego miejscowo urzędu skarbowego.

Pracodawca ma obowiązek złożenia za zakończony rok deklarację PIT-4R – do końca stycznia roku następującego po roku podatkowym. W deklaracji wykazywane są kwoty należnych i wpłaconych zaliczek na podatek dochodowy z podziałem na miesiące.

Natomiast do końca lutego pracodawca wystawia dla wszystkich pracowników, którzy w minionym roku osiągnęli dochód, deklarację roczną PIT-11, czyli informację o dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochodowy.

Obowiązki w zakresie ubezpieczeń społecznych

Podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest odprowadzanie za zatrudnioneosoby składek ZUS na ubezpieczenia: społeczne, zdrowotne, Funduszu Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Z tego obowiązku wynika konieczność składania deklaracji rozliczeniowej DRA wraz z odpowiednimi raportami imiennymi.

Dokumenty rozliczeniowe:

ZUS DRA - deklaracja rozliczeniowa,
ZUS RCA - imienny raport miesięczny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach,
ZUS RZA - raport imienny o należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne,
ZUS RSA - raport imienny o wypłaconych świadczeniach i przerwach w opłacaniu składek.

Dokumenty rozliczeniowe mogą być przekazywane do ZUS w dwóch formach:

elektronicznej, utworzonej w programie "Płatnik". Forma elektroniczna jest obowiązkowa dla płatników rozliczających składki za więcej niż 5 osób;
elektronicznej, za pośrednictwem platformy usług elektronicznych ZUS PUE;
papierowej, na oryginalnych formularzach dostępnych w każdej jednostce ZUS, lub w formie wydruków z programu "Płatnik". Forma papierowa możliwa jest dla płatników składek rozliczających składki za nie więcej niż za 5 osób

Zgłoszenie płatnika

Osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej, osoby fizyczne będące płatnikami składek za inne osoby, osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność, osoby opłacające składki na własne ubezpieczenia (obowiązkowo lub dobrowolnie) zobowiązane są do sporządzenia i przekazania do ZUS dokumentu - zgłoszenie płatnika składek.
Służą do tego następujące formularze:
ZUS ZPA dla płatnika składek - osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
ZUS ZFA dla płatnika składek - osoby fizycznej.

Zgłoszenie ubezpieczonego

Płatnik składek ma obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych każdej osoby objętej obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym. Zgłoszenia należy dokonać w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.

Zgłoszenie wyrejestrowania

Płatnik składek jest zobowiązany do wyrejestrowania z ZUS osoby, w stosunku do której wygasł tytuł do ubezpieczeń społecznych. Zgłoszenie wyrejestrowania zobowiązany jest złożyć w terminie 7 dni od daty zaistnienia tego faktu.

Natomiast płatnik składek, który zakończył prowadzoną działalność, dokonuje zgłoszenia wyrejestrowania w terminie 14 dni od dnia wygaśnięcia tytułu do ubezpieczeń.

Zgłoszenie zmiany danych

Płatnik składek zobowiązany jest zawiadomić ZUS o wszelkich zmianach danych osób ubezpieczonych zawartych w zgłoszeniu, w terminie 7 dni od zaistnienia tych zmian.
Płatnik składek zobowiązany jest zawiadomić ZUS o wszelkich zmianach danych zawartych w swoim zgłoszeniu, w terminie 14 dni od zaistnienia tych zmian.