W ramach wolontariatu pracowniczego mogą być realizowane różnorodne działania w zakresie dobroczynności, przy wspólnym zaangażowaniu pracowników i pracodawcy. Aby nie straciły one charakteru działań podejmowanych „z potrzeby serca”, powinny opierać się na zasadzie dobrowolności. Warto pamiętać, że wolontariat pracowniczy nie należy do obowiązków wynikających ze stosunku pracy, zatem co do zasady nie jest wykonywana w czasie pracy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy.
Na czym polega wolontariat?
Wolontariat jest aktywnością prowadzoną przez wolontariuszy, czyli osoby fizyczne, które ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonują świadczenia na niżej przedstawionych zasadach, określonych w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie – dalej: „ustawa”.
Wolontariusze mogą wykonywać świadczenia na rzecz:
organizacji pozarządowych;
osób prawnych i jednostek organizacyjnych działających na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego;
stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego;
spółdzielni socjalnych;
spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz klubów sportowych będących spółkami działającymi na podstawie przepisów Ustawy z dnia 25 czerwca 2010 roku o sporcie, które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników
– w zakresie ich działalności statutowej, w szczególności w zakresie działalności pożytku publicznego, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej.
Ponadto świadczenia wolontariuszy mogą być wykonywane na rzecz:
organów administracji publicznej, z wyłączeniem prowadzonej przez nie działalności gospodarczej;
jednostek organizacyjnych podległych organom administracji publicznej lub nadzorowanych przez te organy, z wyłączeniem prowadzonej przez te jednostki działalności gospodarczej;
podmiotów leczniczych w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej w zakresie wykonywanej przez nie działalności leczniczej
Wolontariusz powinien posiadać kwalifikacje i spełniać wymagania odpowiednie do rodzaju i zakresu wykonywanych świadczeń na rzecz wyżej wymienionych podmiotów – nazywanych w ustawie „korzystającymi” – jeżeli obowiązek posiadania takich kwalifikacji i spełniania stosownych wymagań wynika z odrębnych przepisów.
Porozumienie o wolontariacie
Świadczenia wolontariuszy są wykonywane w zakresie, w sposób i w czasie określonych w porozumieniu z podmiotem korzystającym. Porozumienie powinno zawierać postanowienie o możliwości jego rozwiązania. Na żądanie wolontariusza korzystający jest obowiązany potwierdzić na piśmie treść porozumienia, a także wydać pisemne zaświadczenie o wykonaniu świadczeń przez wolontariusza, w tym o zakresie wykonywanych świadczeń. Na prośbę wolontariusza korzystający może przedłożyć pisemną opinię o wykonaniu przez niego świadczeń. Jeżeli świadczenie wolontariusza wykonywane jest przez okres dłuższy niż 30 dni, porozumienie powinno być sporządzone na piśmie. Do porozumień zawieranych między korzystającym a wolontariuszem w zakresie nieuregulowanym ustawą stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego.
Obowiązki korzystającego wobec wolontariusza
Korzystający ma obowiązek:
informować wolontariusza o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami;
zapewnić wolontariuszowi, na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego świadczeń, w tym – w zależności od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem – odpowiednie środki ochrony indywidualnej;
pokrywać, na dotyczących pracowników zasadach – jeżeli wolontariusz w formie pisemnej go z tego nie zwolni – koszty podróży służbowych i diet.
Korzystający może pokrywać:
na dotyczących pracowników zasadach określonych w odrębnych przepisach, także inne niezbędne koszty ponoszone przez wolontariusza związane z wykonywaniem świadczeń na rzecz korzystającego;
koszty szkoleń wolontariuszy w zakresie wykonywanych przez nich świadczeń określonych w zawartym porozumieniu.
Wolontariusz może zostać objęty ubezpieczenie zdrowotnym na zasadach przewidzianych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Wolontariuszowi przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń. Korzystający może zapewnić wolontariuszowi ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej w zakresie wykonywanych świadczeń.
Czym jest wolontariat pracowniczy?
Wolontariat pracowniczy nie został odrębnie uregulowany w przepisach prawa. Jest to rozwiązanie polegające na wspieraniu przez pracodawcę inicjatyw pracowników angażujących się w wybrany projekt dobrowolnie, nieodpłatnie i poza godzinami pracy.
Przykład 1.
Wśród grupy pracowników zrodził się pomysł przeprowadzenia zbiórki karmy dla schroniska dla zwierząt. Pracodawca przeznaczył pomieszczenie, w którym można było zgromadzić przyniesioną przez pracowników karmę. Przekazał również kartony, do których pracownicy mogli ją zapakować. Dyrektor zakładu pracy skierował do wszystkich pracowników komunikat zachęcający do udziału w zbiórce. 5 pracowników uczestniczyło w przewozie karmy do schroniska, a pracodawca udostępnił im w tym celu firmowy samochód.
W przypadku wolontariatu pracowniczego mamy do czynienia z trójstronnym powiązaniem: „pracodawca – pracownicy – korzystający”, w którym pracodawca ma kluczowe znaczenie jako podmiot regulujący i kanalizujący działania pracowników. Wolontariat pracowniczy, poza aspektem społecznym, opiera się na planowanym działaniu i wypracowaniu wzajemnego zaufania oraz synergii między potrzebami kadr i organizacji (pracodawcy). Pracownicy w roli wolontariuszy niejako reprezentują pracodawcę. Odpowiedzialność jest tu przeniesiona w dużej mierze na pracodawcę, co wiąże się z potencjalnymi korzyściami wizerunkowymi, ale też ryzykiem reputacyjnym. Prowadzi to do wniosku, że wolontariat pracowniczy powinien opierać się na konkretnych i znanych wszystkim zasadach. Dzięki temu możliwe jest łączenie przez pracowników działań dobroczynnych z obowiązkami zawodowymi, bez szkody dla tych drugich. Wolontariat funkcjonujący w strukturze firmy i obwarowany ustalonymi ramami organizacyjnymi daje pracownikom-wolontariuszom wsparcie, np. finansowe, logistyczne, czy też w postaci czasu wolnego na realizację działań objętych wolontariatem.
Czas wykonywania świadczeń przez pracownika-wolontariusza
Przepisy prawa nie regulują wprost zagadnienia wolontariatu pracowniczego, w tym rozliczania czasu przeznaczanego przez pracownika na działania w ramach tego wolontariatu. Należy zatem odpowiednio odwoływać się do unormowań zawartych w Kodeksie pracy i ustawie. Kluczowe znaczenie ma to, że aktywność pracownika jako wolontariusza jest dobrowolna. Pracodawca nie jest uprawniony do nakładania na pracownika obowiązków w tym zakresie. To zatem pracownik decyduje, czy i w jakim wymiarze czasowym chce włączyć się w wolontariat.
Działania pracownika jako wolontariusza nie są świadczeniem pracy w rozumieniu art. 22 § 1 Kodeksu pracy, czyli wykonywaniem pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. W konsekwencji wspomniana działalność prowadzona (dobrowolnie) poza godzinami pracy nie podlega wliczeniu do czasu pracy. Jeżeli natomiast wolontariusz wykonuje swoją działalność, w uzgodnionym z pracodawcą wymiarze, w godzinach pracy, wtedy należy przyjąć, że czas prowadzenia tej działalności powinien być traktowany jako czas pracy. Pracodawca ma również możliwość udzielania pracownikom czasu wolnego od pracy w celu prowadzenia aktywności wolontariackiej, jednak to rozwiązanie nie wydaje się szczególnie atrakcyjne, jeżeli wspomniane zwolnienia nie byłyby odpłatne; przeczyłoby też ono idei wolontariatu pracowniczego, która zakłada odpowiednie zaangażowanie pracodawcy w objęte nim przedsięwzięcia.
Przykład 2.
Mieszkanie jednego z pracowników uległo zalaniu w wyniku powodzi. Pracownicy w uzgodnieniu z pracodawcą podjęli się, w ramach wolontariatu pracowniczego, udzielenia wspomnianemu pracownikowi pomocy w uprzątnięciu skutków powodzi. Z uwagi na pilną potrzebę wykonania tych działań, pracodawca wyraził zgodę, aby pracownicy-wolontariusze przystąpili do nich już trakcie godzin pracy, i zdecydował, że za nieprzepracowaną część dnia pracy pracownicy zachowają prawo do wynagrodzenia.
Wolontariat pracowniczy, poza realizacją działań wartościowych społecznie, może przyczyniać się do integracji pracowników i pozytywnie wpływać na ich motywację w środowisku pracy. Konieczne jest jednak dbanie przez pracodawcę o zapewnienie dobrowolności angażowania się pracowników w wolontariat, gdyż jest to kluczowa idea tego typu działalności.
