W ostatnich latach sankcje gospodarcze stały się jednym z kluczowych narzędzi polityki międzynarodowej, wpływając bezpośrednio na działalność przedsiębiorstw w wielu sektorach. Polskie firmy, zwłaszcza te działające na rynkach międzynarodowych, musza dostosować się do dynamicznie zmieniających się regulacji, aby uniknąć poważnych konsekwencji prawnych i finansowych.
Wprowadzenie sankcji wobec państw takich jak Rosja czy Białoruś znacząco zmieniło zasady współpracy handlowej, wymuszając na przedsiębiorcach szczególną ostrożność w zakresie kontraktów, dostaw oraz dostosowaniem do przepisów krajowych i unijnych.
Przedsiębiorcy powinni przyjrzeć się aktualnym regulacjacjom dotyczącym sankcji gospodarczych, ich wpływowi na działalności polskich przedsiębiorstw oraz dobrym praktykom w zakresie compliance.
Dlaczego wprowadzono sankcje?
Sankcje gospodarcze są narzędziem polityki międzynarodowej stosowanym w celu wywierania presji na państwa, organizacje lub osoby naruszające prawo międzynarodowe, zasady demokracji, prawa człowieka lub zagrażające bezpieczeństwu.
Wprowadzone w ciągu ostatnich 3 lat sankcje gospodarcze są głównie odpowiedzią na agresję militarną oraz naruszanie suwerenności innych państw. Przykładem takich sankcji są sankcje gospodarcze nałożone na Rosję po aneksji Krymu w 2014 roku oraz po inwazji zbrojnej na Ukrainę w 2022 roku.
Nakładanie sankcji gospodarczych może być też reakcją na łamanie braw człowieka i represje wobec obywateli, na przykład sankcje nałożone na Białoruś po sfałszowanych wyborach prezydenckich w 2020 roku.
Ograniczenia handlowe i finansowe są nakładane na państwa oraz organizacje wpierające grupy terrorystyczne lub prowadzące działania destabilizujące w różnych regionach świata. Również państwa rozwijające programy nuklearne bez zgody międzynarodowej, są objęte sankcjami mającymi na celu ograniczenie dostępu do technologii.
Jakie branże są najbardziej narażone na konsekwencje związane z sankcjami?
Sankcje gospodarcze wprowadzone przez Unię Europejską, Stany Zjednoczone i inne państwa mają istotny wpływ na wiele polskich branż. Polscy przedsiębiorcy najbardziej odczuwają skutki związane z sankcjami nałożonymi na Rosję i Białoruś, dotyczy to zwłaszcza przedsiębiorców, którzy prowadzili współprace handlową z podmiotami z tych krajów.
Te sektory najbardziej odczuły konsekwencje wprowadzonych sankcji.
Branża transportowa i logistyczna
Ograniczenia przewozów do Rosji i Białorusi spowodowały znaczne straty dla firm transportowych, które wcześniej obsługiwały trasy na runkach wschodnich. Wzmożone kontrole towarów mogą powodować wydłużenie czasu dostaw oraz wzrost kosztów operacyjnych. Wprowadzenie sankcji na transport do tych krajów spowodowało również ograniczenie tranzytu towarów do Azji. Brak możliwości korzystania z korytarzy transportowych na wschód zmusza przedsiębiorców do szukania alternatywnych tras.
Przemysł paliwowy i energetyczny
W związku z embargo na rosyjską ropę i gaz Polska musiał przyśpieszyć dywersyfikację źródeł energii, co wpłynęło na wzrost kosztów surowców i konieczność inwestycji w infrastrukturę energetyczną .
Przemysł chemiczny i nawozowy
Ograniczenia w eksporcie do krajów objętych sankcjami spowodował, że firmy zajmujące się produkcją substancji chemicznych muszą dostosować się do restrykcji
i znaleźć nowe rynki zbytu. Ograniczenia dotyczą również polskich firm uzależnionych od importu potasu i innych składników potrzebnych do produkcji nawozów, które
w związku z sankcjami odczuwają wzrost cen.
Sektor rolno-spożywczy
Wzrost cen energii, nawozów i problem z dostępem do niektórych surowców przekładają się na problemy dla przedsiębiorców związanych z branżą rolno-spożywczą. Również sankcje na produkty spożywcze nakładane od lat przez Rosję wzmożone dodatkowymi sankcjami ze strony Unii Europejskiej utrudniają sprzedaż polskich produktów na wschód.
Przemysł metalurgiczny i maszynowy
Ograniczenia w eksporcie technologii na rynek Rosyjski oraz Białoruski, a także zakaz importu stali i wyrobów metalurgicznych z tych krajów spowodował, nie tylko znaczny wzrost cen w branżach objętych tym sektorem przemysłu, ale również spowodował konieczność poszukiwania przez polskich przedsiębiorców nowych partnerów handlowych.
Branża finansowa i bankowość
W związku z wprowadzeniem zamrożenia aktywów i blokadami transakcji polskie banki musiały dostosować się do restrykcji wobec rosyjskich i białoruskich instytucji finansowych, co wpłynęło na utrudnienia w prowadzeniu transakcji międzynarodowych. Również przedsiębiorcy musza dokładniej weryfikować swoich kontrahentów, aby nie narazić się na złamanie sankcji.
Sektor technologiczny
Wzrost ryzyka zagrożenia cyberatakami spowodował konieczność zwiększenia nakładów na rozwój cyberbezpieczeństwa.
Prowadzenie firmy w dobie międzynarodowych sankcji - jakie działania przedsiębiorcy powinni podjąć?
Przedsiębiorcy powinni podjąć szereg kompleksowych działań mających na celu skuteczne dostosowanie się do wprowadzonych ograniczeń.
Wdrożenie systemu compliance nakierunkowanego na zgodność z przepisami dotyczącymi sankcji gospodarczych. Przedsiębiorcy powinni opracować, a następnie wdrożyć wewnętrzne procedury zapewniające zgodność z obowiązującymi sankcjami.
Działania przedsiębiorców powinny obejmować przede wszystkim regularne monitorowanie list sankcyjnych, publikowanych na stronach organizacji takich jak Unia Europejska lub ONZ, czy też tych udostępnianych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Kluczowym aspektem może okazać się również weryfikacja kontrahentów, a także wewnętrzne szkolenia dla pracowników, w szczególności działów prawnych, handlowych oraz logistyki. Skutecznym sposobem na zmniejszenie ryzyka naruszeń może okazać się również przeprowadzenie audytu współprac handlowych oraz umów z kontrahentami.
Przedsiębiorcy powinni przeanalizować aktualne umowy oraz powiązania gospodarcze, aby zidentyfikować potencjalne ryzyko. Kontrola powinna objąć przede wszystkim kontrakty z podmiotami pochodzącymi z krajów objętych sankcjami oraz ewentualne klauzule o możliwości rozwiązania umów w przypadku nałożenia sankcji obejmujących dany podmiot, tzw. klauzule sankcyjne.
Warto również przeanalizować regulację pod kątem obowiązku zgłaszania transakcji lub współpracy z partnerami zagranicznymi.
W przypadku wystąpienia wątpliwości związanych z regulacjami prawymi warto skonsultować się z profesjonalnym doradcą wyspecjalizowanym w tym zakresie.
Regulacje związane z sankcjami często zmieniają się w sposób dynamiczny
w zależności od aktualnej sytuacji politycznej, w związku z tym przedsiębiorcy którzy chcą w pełni dostosować się do obowiązujących przepisów powinni na bieżąco monitorować zmiany.
Należy jednak pamiętać, że nawet w przypadku podjęcia wszelkich koniecznych działań mających na celu dostosowanie się do ograniczeń związanych z sankcjami, nie da się całkowicie wykluczyć ryzyka popełnienia pewnych naruszeń. Jeżeli dojdzie do niezmierzonego naruszenia sankcji przedsiębiorca powinien niezwłocznie zawiadomić odpowiednie instytucje zajmujące się nadzorem tego obszaru.
Jakie konsekwencje grożą przedsiębiorcy za nieprzestrzeganie sankcji?
Przedsiębiorcy, którzy nie zastosują się do ograniczeń związanych z sankcjami, mogą narazić się na dotkliwe konsekwencje finansowe, a nawet karne, w określonych sytuacjach nieprzestrzeganie regulacji może też narazić przedsiębiorcę na utratę reputacji.
Kary za naruszenie przepisów sankcyjnych określone zostały w polskiej ustawie
o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego z kwietnia 2022 r.
- nałożenia kary pieniężnej w wysokości do 20 000 000 zł za niedopełnienie obowiązku zamrożenia środków finansowych oraz zasobów gospodarczych, a także za naruszenie zakazu udostępniania środków finansowych podmiotom objętym listami sankcyjnymi,
- pociągnięcia do odpowiedzialności karnej na czas nie krótszy od lat 3 osób odpowiedzialnych za naruszenie zakazu dostarczania na terytorium Rosji lub Białorusi towarów i technologii podwójnego zastosowania.
Naruszanie norm może również zostać uznane za działania wspierające agresje Rosji, co w konsekwencji może spowodować wpis przedsiębiorcy na polską listę sankcyjną.
Podstawy prawne:
- Ustawa z dnia 13 kwietnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (Dz. U. 2024 r. poz. 507 ze zm.)
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.
