Jeszcze dekadę temu hasło „prepping” kojarzyło się głównie z amerykańską kulturą survivalową. Wojna w Ukrainie, epidemia COVID-19, przeciążenia sieci energetycznych i gwałtowne zjawiska pogodowe sprawiły jednak, że temat bezpieczeństwa domowego wszedł do głównego nurtu debaty publicznej. W badaniu CBOS z 2023 roku zaledwie jedna czwarta Polaków deklarowała posiadanie choćby podstawowych zapasów, a kolejne 8 proc. miało w domu alternatywne źródło energii, na przykład agregat prądotwórczy. Eksperci ocenili ten stan przygotowania jako niewystarczający na wypadek poważniejszej awarii infrastruktury. Warto więc przyjrzeć się, jak powinno wyglądać przygotowanie do sytuacji kryzysowej każdej rodziny i każdego obywatela.
Praktyczna checklista przygotowania rodziny na sytuacje kryzysowe
Czy zagrożenie wojną lub długotrwałym kryzysem jest realne?
Od 2022 roku wszystkie kraje NATO i UE prowadzą ćwiczenia, które wprost zakładają możliwość konfliktu kinetycznego na wschodniej flance. W Polsce aktualizuje się plan reagowania obronnego państwa, a Rządowe Centrum Bezpieczeństwa publikuje cykliczne poradniki dla ludności cywilnej. Jednocześnie Komisja Europejska w ramach inicjatywy „Unia Gotowości” wzywa obywateli do zgromadzenia zapasów wody, żywności i leków na co najmniej 72 godziny, podkreślając, że połowie mieszkańców UE skończyłyby się one w 3 dobie kryzysu. Perspektywa ewentualnego konfliktu nie jest więc abstrakcją, lecz elementem oficjalnej polityki bezpieczeństwa.
Ramy prawne i obowiązki obywateli
Ustawa z 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny po raz pierwszy systematyzuje w jednym akcie prawnym wszystkie formy obowiązku obrony państwa, zastępując kilkanaście wcześniejszych ustaw. Nowelizacja z października 2024 roku uprościła procedurę kwalifikacji wojskowej i wprowadziła świadczenia motywacyjne dla żołnierzy niezawodowych, co ma zwiększyć rezerwy osobowe Sił Zbrojnych. Z punktu widzenia cywila oznacza to, że w razie ogłoszenia mobilizacji wezwanie do stawiennictwa może przyjść szybciej, a ewentualna odmowa podlega karom administracyjnym przewidzianym w art. 631 ustawy.
Ustawa o zarządzaniu kryzysowym nakłada z kolei na administrację publiczną obowiązek prowadzenia edukacji społecznej w zakresie gotowości cywilnej. To na jej podstawie RCB publikuje „Poradnik na czas kryzysu i wojny. Bądź gotowy”, który zawiera m.in. opis sygnałów alarmowych, procedur ewakuacji i zaleceń zdrowotnych.
Psychologia przygotowań – między racjonalną przezornością a paniką
Badania nad percepcją ryzyka pokazują, że ludzie zaniżają prawdopodobieństwo zdarzeń o niskiej częstości, nawet jeśli ich skutki byłyby katastrofalne. Psychologowie nazywają ten mechanizm „biasem normalności” – skłonnością do zakładania, że jutro będzie wyglądało tak samo jak dziś. Przygotowanie się na kryzys wymaga więc świadomego przełamania nawyku odwlekania. Pomaga w tym metoda małych kroków: wyznaczenie konkretnej, ograniczonej listy zadań na kolejne tygodnie i sprawdzenie postępów w kalendarzu. W ten sposób budujemy poczucie sprawczości zamiast lęku.
Kiedy zaczynać przygotowania?
Każdy moment jest dobry, aby rozpocząć przygotowania do sytuacji kryzysowej, ponieważ takie sytuacje zawsze są nagłe. Sytuacja kryzysowa to nie tylko wybuch wojny, lecz także awarie infrastruktury energetycznej lub stan klęski żywiołowej (powódź, pożar lub zatrucie wody pitnej). Najlepszy moment to zawsze chwila, przed niespodziewanym zdarzeniem, w której jeszcze funkcjonują sklepy, banki i służba zdrowia, czyli wtedy, kiedy większość społeczeństwa nawet nie myśli o przygotowaniach do sytuacji kryzysowej. Kluczowa jest tu prewencja. Przygotowanie zapasu wody czy baterii w czasie pokoju kosztuje niewiele, a pozwala uniknąć ryzyka zakupów „w panice”, gdy ceny rosną z minuty na minutę. RCB zaleca, aby domowy zapas był sprawdzany co najmniej raz na pół roku i rotowany przed upływem terminów przydatności. W praktyce wystarczy dołożyć do comiesięcznej listy zakupów kilka sztuk trwałych produktów, a później spożywać je w codziennej kuchni, uzupełniając to, co zostało zużyte.
Praktyczna checklista do pobrania
Przygotowanie do sytuacji kryzysowej powinno wykonać się raz a porządnie, a w później tylko je uzupełniać lub aktualizować. Warto więc robić to systematycznie i korzystać z praktycznych list pomocniczych, które pomogą zaplanować kolejne działania. Prawidłowy plan przygotowania rodziny na sytuację kryzysowe powinien obejmować kilka obszarów, takich jak:
dokumenty i finanse,
zdrowie i apteczka,
woda i żywność,
sprzęt i energia,
bezpieczeństwo domu,
rodzina i komunikacja
zwierzęta
edukacja i umiejętności.
Warto również skorzystać ze wspomnianej już prezentacji „Bądź gotowy – poradnik na czas kryzysu i wojny”, w której znajduje się lista rzeczy do plecaka ewakuacyjnego.
Dokumenty i finanse
Myśląc o sytuacji kryzysowej, należy przygotować wszystkie najpotrzebniejsze dokumenty dotyczące np własności domu, gruntów, aktów urodzeń, małżeństw, a także dokumenty związane z ukończeniem edukacji. W dzisiejszych czasach oprócz wykonywania kopii drukowanej najbezpieczniej jest zdigitalizować wszystkie dokumenty i trzymać je w chmurze, a także zgrać się na pendrive’a i zabezpieczyć hasłem. Z drugie strony należy zabezpieczyć finanse poprzez zabezpieczenie gotówki i to najlepiej w kilku walutach.
Zdrowie i apteczka
W każdym domu powinna znajdować się apteczka pierwszej pomocy, nawet bez kontekstu sytuacji kryzysowej. Natomiast przygotowując się na niespodziewane sytuacje, warto zawsze posiadać zapas lekarstw, które przyjmowane są stale, na minimum 3 miesiące. W tym miejscu należy także pamiętać o higienie i jeśli rodzina ma takie potrzeby, to zaopatrzyć się w zapasy podpasek, pampersów dla dzieci lub osób starszych.
Woda i żywność
Czas pandemii doskonale nam pokazał, jak posiadanie lub nie zapasów żywności może być krytyczne w sytuacji kryzysowej. Dlatego też kluczowe jest posiadanie zapasu żywności na minimum 3 miesiące dla każdego członka rodziny oraz zwierząt. Należy tu postawić na żywność z długą datą przydatności do spożycia (konserwy), produkty niewymagające użycia wody (gotowe dania), ale także ryż, makaron, mąka, cukier, mleko w proszku, suche drożdże, kawa, herbata olej, produkty dla dzieci (mleko modyfikowane). Jeśli chodzi o wodę, różne źródła wskazują na różne ilości zapasu. Średnio przyjmuje się, że powinno posiadać się zapas 4 litrów/dzień na jedną osobę na okres minimum 7 dni.
Sprzęt i energia
W tym zakresie warto zdać sobie sprawę, że w sytuacji kryzysowej może zabraknąć prądu, ale także bardzo prawdopodobne (wręcz pewne) jest to, że nie będzie internetu ani zasięgu telefonii komórkowej. Dlatego bardzo istotne jest, aby posiadać radio na baterie (jako być może jedyne źródło informacji), agregat prądotwórczy i zapas paliwa, powerbanki, kuchenkę turystyczną i gaz.
Jak zabezpieczyć mieszkanie lub dom
W budownictwie wielorodzinnym kluczowe jest sprawdzenie drożności klatki schodowej i zaplanowanie alternatywnej trasy ewakuacji w razie zablokowanej windy. Mieszkańcy domów jednorodzinnych mogą rozważyć instalację przeciwprzepięciową, zamki klasy C i wzmocnione folie antyodpryskowe na szybach, które chronią przed odłamkami. Warto przejrzeć hydranty i gaśnice – data legalizacji nie może być starsza niż dwa lata. Uszczelnienie otworów wentylacyjnych prostą kratką entomologiczną ogranicza dostęp pyłu radioaktywnego czy chemikaliów w przypadku skażenia atmosfery.
Rodzina i komunikacja
Bardzo istotne jest, aby cała rodzina (nawet dzieci) wiedziała, jak zachować się w sytuacji kryzysowej. Warto wspólnie omówić plan ewakuacji lub co zrobić, kiedy każdy z członków rodziny będzie w innym miejscu (praca, szkołą). Warto ustalić także jedno wspólne miejsce, gdzie wszyscy się spotkają, jeśli nie będą mieli ze sobą kontaktu.
Nie zapomnij o zwierzętach
Nie wolno zapomnieć o zwierzętach w sytuacji przygotowywania się na sytuacje kryzysowe. Należy mieć przygotowane dokumenty oraz dowody szczepień, aby móc bezpiecznie przewieźć zwierzęta np. za granicę państwa.
Szkolenia i sprzęt specjalistyczny – inwestować czy nie?
Nie każdemu potrzebne są butle tlenowe czy noktowizor. Absolutnym minimum jest ukończenie kursu pierwszej pomocy i przetrenowanie resuscytacji na fantomie. Popularne szkolenia „Cywilna ochrona ludności” uczą m.in. rozpoznawania sygnałów alarmowych i budowy stanowiska filtracyjno–wentylacyjnego z dostępnych materiałów. Kto dysponuje czasem, może rozważyć strzelanie sportowe lub kurs krótkofalarstwa, ponieważ sieć GSM jest jedną z pierwszych infrastrukturalnych ofiar konfliktu.
Współpraca sąsiedzka a bezpieczeństwo lokalne
Badania RCB pokazują, że dobrze zorganizowana społeczność skraca czas reakcji służb nawet o 30%. W spółdzielniach mieszkaniowych funkcjonują już mapy defibrylatorów i listy osób z udzieloną zgodą na pomoc w ewakuacji osób starszych. Warto zawczasu ustalić, kto ma samochód z hakami, kto agregat prądotwórczy, a kto kwalifikacje medyczne. W sytuacji realnego zagrożenia każda minuta zyskana dzięki temu podziałowi ról przekłada się na życie i zdrowie.
Utrzymywanie gotowości – rotacja zapasów i przeglądy
Przyjęło się, by co 6 miesięcy wymieniać wodę w kanistrach, sprawdzać daty żywności i ładować akumulatory. Dobrym zwyczajem jest także ćwiczenie rodzinnego planu ewakuacji – wystarczy raz w roku symboliczny „weekend bez prądu”, podczas którego rezygnujemy z sieci elektrycznej i sprawdzamy, co jeszcze zawiodło. Dzięki temu nieprzewidziane braki wychodzą na jaw w kontrolowanych warunkach, a nie w trakcie realnego kryzysu.
Podsumowanie - przygotowanie do sytuacji kryzysowej
Po pierwsze wiedza: znajomość sygnałów alarmowych, procedur ewakuacji i miejsc schronienia zwiększa szanse na właściwe decyzje. Po drugie zapasy: woda, żywność, leki i podstawowy sprzęt to realne bezpieczeństwo w pierwszych dniach kryzysu. Po trzecie społeczność: żaden plecak nie zastąpi solidarności sąsiedzkiej. Przygotowania nie są przejawem katastroficznego myślenia, lecz odpowiedzialności za siebie i bliskich. Świadomy obywatel nie panikuje – on działa.
