Wykonywanie pracy na podstawie umowy pracowniczej oraz umowy zlecenia charakteryzuje się m.in. tym, że istnieją w tym zakresie zarówno podobieństwa, jak i różnice. Przykładem odmienności jest kwestia zapewnienia zleceniobiorcy warunków bezpiecznej i higienicznej pracy. Przepisy prawa pracy odnoszą się do osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy. Czy jednak osoby wykonujące swe zadania na podstawie umowy cywilnoprawnej są pozbawione ochrony wynikającej z przepisów w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP)? Wyjaśniamy jakie warunki BHP stosuje się dla zleceniobiorcy.
Przepisy prawa w zakresie BHP — obowiązujące unormowania
Regulacje prawne dotyczące obowiązków pracodawcy w dziedzinie BHP zostały zawarte w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku — Kodeks pracy, zwanej w dalszej części tekstu „kp”.
Czy przepisy kp z zakresu BHP mają zastosowanie do zleceniobiorcy?
Unormowania kp, w tym dotyczące BHP, są co do zasady zarezerwowane dla pracowników w rozumieniu kodeksowym.
Zgodnie z art. 2 kp pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.
Zleceniobiorca, czyli osoba świadcząca swe zadania na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej według zasad określonych w Kodeksie cywilnym, nie mieści się w przytoczonej definicji.
Zapewnienie zleceniobiorcom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
Jak już wspomnieliśmy, istnieje zatem kilka przepisów kp, które wskazują na obowiązki pracodawcy względem zleceniobiorców.
„Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2 kp, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą”.
Występujące w powyższym przepisie odniesienie do osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy niewątpliwie obejmuje także zleceniobiorców. Co to jednak oznacza w praktyce?
Przykład 1.
Pracodawca zatrudnia w swoim przedsiębiorstwie zarówno pracowników, jak i zleceniobiorców. Zgodnie z przepisami art. 304 § 1 kp obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie zleceniobiorcom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakresie wynikającym z art. 207 § 2 kp. Oznacza to zatem, że pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie zleceniobiorców przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
W art. 207 § 2 kp wskazano najważniejsze działania, jakie powinien podjąć pracodawca w ramach zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy — w szczególności jest on obowiązany:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy;
- zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad BHP, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
- reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia BHP oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, uwzględniając zmieniające się warunki wykonywania pracy;
- zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy;
- uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników z niepełnosprawnościami w ramach podejmowanych działań profilaktycznych;
- zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy;
- zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Gwoli ścisłości należy dodać, że obowiązki określone w art. 207 § 2 kp stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:
- na innej podstawie niż stosunek pracy,
- prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.
Obowiązki zleceniobiorców dotyczące BHP w zakresie określonym przez pracodawcę
Była już o tym mowa, że pewne obowiązki w dziedzinie BHP w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej ciążą na pracodawcy. Jednocześnie określone powinności w tym zakresie dotyczą również zleceniobiorców.
Wskazany art. 211 kp przewiduje, że przestrzeganie przepisów i zasad BHP jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
- znać przepisy i zasady BHP, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym;
- wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami BHP oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych;
- dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
- stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;
- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich;
- niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie;
- współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących BHP.
Przepis art. 3041 kp stanowi o tym, że to pracodawca decyduje o zakresie obowiązków określonych w art. 211 kp, który odnosi się do pracujących u niego osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy.
Przykład 2.
Pracodawca zatrudnia, oprócz pracowników, także osoby wykonujące swe zadania na podstawie umów zlecenia. Ze względu na specyfikę warunków pracy pracodawca postanowił, że zleceniobiorcy muszą znać przepisy i zasady BHP, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu, wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami BHP, a także stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych, dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, stosować środki ochrony zbiorowej i używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej. W ocenie pracodawcy nie ma natomiast w przypadku zleceniobiorców konieczności wykonywania badań profilaktycznych.
W odniesieniu do obowiązku przeprowadzania badań profilaktycznych i szkoleń BHP osób zatrudnionych na innej podstawie niż stosunek pracy istnieje stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy, sformułowane w piśmie Departamentu Prawnego Głównego Inspektora Pracy (GIP) z 8 sierpnia 2007 roku (GNP/426/4560-364/07/PE).
W powyższym przypadku strony umowy powinny uzgodnić kwestie dotyczące kosztów badań profilaktycznych i szkoleń, ponieważ w tym zakresie nie stosuje się automatycznie przepisów kp przewidujących poniesienie tych kosztów wyłącznie przez pracodawcę (w razie zatrudnienia pracowników).
Warunki BHP w odniesieniu do zleceniobiorcy — podsumowanie
Do zleceniobiorców zasadniczo nie mają zastosowania przepisy kp w dziedzinie BHP, przy czym od tej reguły istnieją określone prawem wyjątki. Oznacza to, że pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Zleceniobiorcy mają z kolei obowiązek przestrzegania przepisów i zasad BHP w zakresie wskazanym przez pracodawcę. Odnośnie do obowiązku przeprowadzania badań profilaktycznych i szkoleń BHP przez zleceniobiorców wypowiedział się Departament Prawny Głównego Inspektora Pracy.
