Opieka sprawowana nad osobą niepełnosprawną to praca na cały etat. Opiekunowie mają mnóstwo zajęć przy swoim podopiecznym, niekiedy wręcz muszą wyręczać go w najprostszych czynnościach życia codziennego. Nic więc dziwnego, że prawodawca w Polsce przyznał opiekunom prawo do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne. Jego wysokość jest porównywalna z minimalną krajową. Nie są to wielkie pieniądze, ale można się za nie utrzymać. Sytuacje są jednak różne, tak jak różne są rodzaje niepełnosprawności. W niektórych wypadkach opiekun jest w stanie łączyć opiekę z aktywnością zawodową. Tym bardziej że Kodeks pracy pozwala na zatrudnienie na część etatu. Jak zatem wygląda łączenie świadczenia pielęgnacyjnego z pracą na etacie lub prowadzeniem działalności gospodarczej?
Świadczenie pielęgnacyjne – jaki ma cel?
Truizmem byłoby stwierdzenie, że Polska sobie kiepsko radzi w kwestii pomocy najbardziej potrzebującym. Dlatego też w ostatnich latach tak głośno podnoszona jest sprawa świadczenia pielęgnacyjnego. Jego rola jest bowiem nieoceniona dla osób będących opiekunami osób z niepełnosprawnościami. Bez niej bardzo często takie rodziny nie miałyby za co żyć. Na szczęście, powoli, ale idzie to do przodu i zmienia się na lepsze.
Świadczenie pielęgnacyjne jest jednym ze świadczeń regulowanych przez ustawę o świadczeniach rodzinnych. Jest to pomoc socjalna kierowana do osób sprawujących opiekę nad dzieckiem lub innym małoletnim (np. w przypadku rodziny zastępczej czy domu dziecka). Mimo że warunkiem przyznania świadczenia jest orzeczenie niepełnosprawności wobec dziecka, to kierowane jest ono do opiekuna.
Dla kogo jest świadczenie pielęgnacyjne?
Prawodawca bardzo szczegółowo określił, komu i w jakich wypadkach przysługuje świadczenie pielęgnacyjne. Z omawianej instytucji może korzystać:
- matka albo ojciec;
- inna osoba, na której, zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ciąży obowiązek alimentacyjny;
- opiekun faktyczny dziecka;
- rodzina zastępcza, osoba prowadząca rodzinny dom dziecka, dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektor regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektor interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego
– jeżeli sprawują opiekę nad osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia, legitymującą się:
- orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo
- orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Powyższe wskazuje, że do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego wymagane są dwa warunki:
- należy być rodzicem, opiekunem prawnym lub opiekunem faktycznym dziecka (do ukończenia przez niego 18. roku życia);
- dziecko musi posiadać orzeczenie o niepełnosprawności.
Nie każdy wnioskodawca skorzysta ze świadczenia
Nawet spełniając warunki wskazane w poprzednim akapicie, wnioskodawca może nie otrzymać prawa do świadczenia. Jest to podyktowane funkcją, jaką pełni owa pomoc. Są to środki, jakie opiekun powinien przeznaczyć na życie swoje oraz dziecka, którym się opiekuje. Zatem jeżeli takie środki są już mu dostarczane w ramach innego rodzaju pomocy lub dziecko przebywa w specjalistycznym ośrodku bądź w zakładzie zamkniętym, gdzie wszystkie jego potrzeby są zaspokajane, pomoc rodzicowi jest już niepotrzebna (bezcelowa).
Ustawa wskazuje, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli:
- osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna;
- osoba wymagająca opieki została umieszczona lub przebywa w domu pomocy społecznej, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, o której mowa w przepisach o pomocy społecznej, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich;
- osoba wymagająca opieki jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
- na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Ile wynosi świadczenie pielęgnacyjne?
W ustawie o świadczeniach rodzinnych cały czas widnieje kwota 1300 zł. Oczywiście jest to wysokość świadczenia ustalona lata temu, która całkowicie nie przystaje do obecnych realiów.
Powyższa kwota została zwaloryzowana przez obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 6 listopada 2024 roku w sprawie wysokości świadczenia pielęgnacyjnego w roku 2025. Wysokość świadczenia w roku 2025 wynosi 3287 zł miesięcznie. Jest to kwota netto, tj. nie pobiera się od niej żadnych podatków czy składek ZUS. Taka kwota trafia do rąk opiekuna.
Warto wspomnieć, iż omawiane świadczenie wypłacane jest na jedną osobę z niepełnosprawnością. W przypadku, gdy wnioskodawca sprawuje opiekę nad co najmniej dwoma takimi osobami, ma prawo do wielokrotności świadczenia (100% na każdą osobę).
Świadczenie pielęgnacyjne a praca zawodowa
Kwestia aktywności zawodowej w czasie pobierania świadczenia pielęgnacyjnego od wielu lat budziła wiele kontrowersji. Omawiana instytucja powstała jako rekompensata dla osób, które w związku z koniecznością sprawowania opieki nad osobą z niepełnosprawnością nie mogły zdecydować się na zatrudnienie.
Próba rozwiązania jednego problemu stworzyła kilka kolejnych. Przede wszystkim organy i sądy podchodziły bardzo restrykcyjnie do interpretacji przepisów. W orzecznictwie podkreślano, że między rezygnacją z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej a sprawowaniem opieki nad osobą niepełnosprawną musi istnieć taki związek, że konieczność sprawowania opieki jest przyczyną, a zarazem przeszkodą w podejmowaniu pracy zarobkowej. Dopiero istnienie takiego związku powoduje, że świadczenie pielęgnacyjne staje się surogatem wynagrodzenia za pracę, której opiekun nie może podjąć bądź kontynuować. To zaś skutkowało sytuacjami, kiedy opiekunowi odmawiano świadczenia pielęgnacyjnego, tylko dlatego, że przed urodzeniem się dziecka z niepełnosprawnością przez jakiś okres posiadał status osoby bezrobotnej.
Druga sprawa to wysokość świadczenia. Nie można powiedzieć, że jest to świadczenie rażąco niskie. W końcu dorównuje ono wartości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Sytuację rodzin są jednak różne. Dla przykładu, w jednej rodzinie 2 + 1 ojciec jest aktywny zawodowo, natomiast matka opiekuje się dzieckiem z niepełnosprawnością. 3000 zł świadczenia na pewno im pomoże, nie są to jednak środki, od których zależy ich egzystencja. Nie można jednak stwierdzić tego samego w przypadku rodziny, w której samotna matka wychowuje trójkę dzieci, z których jedno posiada niepełnosprawność. Tutaj każdy grosz się liczy.
Jednocześnie w wielu wypadkach, mimo znacznego stopnia niepełnosprawności małoletniego, opiekun byłby w stanie znaleźć czas i siłę, aby podjąć się pracy – chociażby 1/2 czy 1/4 etatu. To było jednak niemożliwe. Albo pobierasz świadczenie pielęgnacyjne, albo pracujesz. Nic pomiędzy.
Zmiany przyszły w 2024 roku
Rządzący poszli po rozum do głowy i dokonali zmian w ustawie. Usunęli z przepisu tę część, która mówiła o konieczności rezygnacji z pracy. Teraz każda osoba, która jest opiekunem dziecka z niepełnosprawnością i nie podlega pod wykluczenie ustawowe, ma prawo do świadczenia pielęgnacyjnego.
Zatem od 1 stycznia 2024 roku można łączyć prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z:
- pracą na podstawie umowy o pracę oraz umów cywilnoprawnych (zlecenie, dzieło);
- działalnością gospodarczą prowadzoną w formie jednoosobowej działalności gospodarczej lub spółek prawa handlowego;
- posiadaniem statusu rolnika, małżonka rolnika oraz domownika rolnika;
- prawem do emerytury lub renty.
W nowym brzmieniu ustawy całkowicie wyeliminowana została przesłanka rezygnacji albo niepodejmowania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. W to miejsce nie wprowadzono żadnego innego ograniczenia. Oznacza to, że nie ma już znaczenia, jaki status zawodowy posiada opiekun dziecka z niepełnosprawnością. Może on pracować na pełny etat albo jego część. Może prowadzić działalność nierejestrowaną, jednoosobową działalność gospodarczą, również w formie spółki cywilnej, a także może być wspólnikiem w spółce osobowej lub kapitałowej. Jest to rewolucja, o którą walczono przez wiele lat. Jak stwierdziły rodziny, w skład których wchodzą osoby z niepełnosprawnościami – to duży krok w stronę uzyskania godnego życia.
Przykład 1.
Pani Anna jest samotną matką dwójki dzieci. Starsze ma 20 lat, młodsze 12 lat i orzeczenie o niepełnosprawności. Pani Anna prowadzi dobrze prosperującą działalność gospodarczą – kawiarnię. W związku z powyższym zastanawia się, czy jest sens składania wniosku o pomoc socjalną na młodsze dziecko. Czy powinna składać wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego?
Tak. Aktualnie, aby uzyskać świadczenie pielęgnacyjne, nie ma wymogu rezygnacji z aktywności zawodowej. Świadczenie należy się każdemu rodzicowi, który sprawuje opiekę nad dzieckiem z niepełnosprawnością do 18. roku życia (po ukończeniu 18 lat osoba niepełnosprawna może wystąpić do ZUS-u o świadczenie wspierające). Fakt prowadzenia działalności gospodarczej nie ma teraz już żadnego znaczenia.
