Ujemna wartość firmy – jak ją poprawnie ująć w księgach rachunkowych?

Ujemna wartość firmy to pojęcie księgowe, które pojawia się, gdy cena nabycia przedsiębiorstwa jest niższa od wartości godziwej jego aktywów netto. Taka sytuacja, często nazywana okazyjnym zakupem, jest w praktyce traktowana jako zysk z transakcji. Prawidłowe ujęcie jej w księgach rachunkowych jest kluczowe, a zasady ewidencji wynikają bezpośrednio z przepisów ustawy o rachunkowości.

Czym jest ujemna wartość firmy?

Przy nabyciu przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części przejęte aktywa i zobowiązania należy wycenić według ich wartości godziwej na dzień nabycia. Zgodnie z art. 28 ust. 6 ww. ustawy o rachunkowości za wartość godziwą przyjmuje się kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku stanowi cena rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wysokość była znacząca. Cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych przez jednostkę oraz zobowiązań finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąć, stanowi zgłoszona na rynku bieżąca oferta kupna, natomiast cenę rynkową aktywów finansowych, które jednostka zamierza nabyć, oraz zaciągniętych zobowiązań finansowych stanowi zgłoszona na rynek bieżąca oferta sprzedaży.

Ujemna wartość firmy powstaje w sytuacji, gdy cena nabycia jednostki lub jej zorganizowanej części jest niższa od wartości godziwej przejętych aktywów netto, czyli aktywów pomniejszonych o zobowiązania. W takim przypadku często mówi się o tzw. okazyjnym zakupie. Natomiast dodatnia wartość firmy stanowi różnicę pomiędzy ceną nabycia innej jednostki lub jej zorganizowanej części a niższą od niej wartością godziwą przejętych aktywów netto. Powstająca różnica może wynikać np. z renomy nabywanej jednostki, jej silnej pozycji rynkowej, dobrej organizacji, wysoko wykwalifikowanej kadry, dobrych rynków zbytu, szerokiej bazy dostawców, posiadanych tajemnic produkcyjnych itp.

W jaki sposób rozlicza się ujemną wartość firmy w księgach rachunkowych?

Ujemną wartość firmy ewidencjonuje się w księgach rachunkowych jako przychody rozliczane w czasie i pozostałe przychody operacyjne. Na mocy art. 41 ust. 1 pkt 3 ustawy o rachunkowości rozliczenia międzyokresowe przychodów, dokonywane z zachowaniem zasady ostrożności, obejmują w szczególności ujemną wartość firmy, o której mowa w art. 33 ust. 4 i art. 44b ust. 11. Zgodnie z art. 44b ust. 11 UoR, z zastrzeżeniem ust. 12, nadwyżkę wartości godziwej aktywów netto spółki przejętej nad ceną przejęcia, czyli ujemną wartość firmy, do wysokości nieprzekraczającej wartości godziwej nabytych aktywów trwałych, z wyłączeniem długoterminowych aktywów finansowych notowanych na regulowanych rynkach, jednostka zalicza do rozliczeń międzyokresowych przychodów przez okres będący średnią ważoną okresu ekonomicznej użyteczności nabytych i podlegających amortyzacji aktywów. Ujemna wartość firmy w wysokości przekraczającej wartość godziwą aktywów trwałych, z wyłączeniem długoterminowych aktywów finansowych notowanych na regulowanych rynkach, zaliczana jest do przychodów na dzień połączenia. Natomiast w ust. art. 44b ust. 12 UoR wskazano, że ujemną wartość firmy odpisuje się w pozostałe przychody operacyjne do wysokości, w jakiej dotyczy oszacowanych w sposób wiarygodny przyszłych strat i kosztów, ustalonych przez spółkę przejmującą na dzień połączenia, niestanowiących jednak zobowiązania, o którym mowa w ust. 2. Odpis ten następuje w tym okresie sprawozdawczym, w którym straty i koszty wpływają na wynik finansowy. Jeżeli straty i koszty te nie zostały poniesione w uprzednio przewidywanych okresach sprawozdawczych, to dotyczącą ich ujemną wartość firmy odpisuje się w sposób określony w ust. 11.

#zobacztez

Ewidencja ujemnej wartości firmy

Ujemna wartość firmy jest wyłącznie kategorią bilansową. Dla celów rachunkowych ujemna wartość firmy powinna być odniesiona na przychody przyszłych okresów przez okres ustalony jako średnia ważona okresu ekonomicznej przydatności nabytych i podlegających amortyzacji aktywów. Z przytoczonych powyżej przepisów ustawy o rachunkowości wynika, że ujemną wartość firmy do wysokości nieprzekraczającej wartości godziwej nabytych aktywów trwałych (z wyłączeniem długoterminowych aktywów finansowych notowanych na regulowanych rynkach) jednostka zalicza do rozliczeń międzyokresowych przychodów przez okres będący średnią ważoną okresu ekonomicznej użyteczności nabytych i podlegających amortyzacji aktywów. W księgach rachunkowych wielkość tę (część ujemnej wartości firmy podlegającą rozliczeniu przez średnią ważoną okresu ekonomicznej użyteczności) można ująć następująco:

• Wn konto 300 „Rozliczenie zakupu”,
• Ma konto 840 „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”.

W dalszej kolejności kwotę ujętą na koncie 840 „Rozliczenia międzyokresowe przychodów” odpisuje się w pozostałe przychody operacyjne (na konto 760 „Pozostałe przychody operacyjne”) przez okres będący średnią ważoną okresu ekonomicznej użyteczności nabytych i podlegających amortyzacji aktywów.

Natomiast pozostała część ujemnej wartości firmy, czyli kwota przekraczająca wartość godziwą nabytych aktywów trwałych (z wyłączeniem długoterminowych aktywów finansowych notowanych na regulowanych rynkach), podlega odpisaniu w pozostałe przychody operacyjne (na konto 760 „Pozostałe przychody operacyjne”) na dzień nabycia jednostki lub jej zorganizowanej części. W księgach rachunkowych wielkość tę można ująć w następujący sposób:

• Wn konto 300 „Rozliczenie zakupu”,
• Ma konto 760 „Pozostałe przychody operacyjne”.

Przykład 1.

15 lipca 2025 roku spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Alfa z siedzibą w Warszawie nabyła przedsiębiorstwo prowadzone dotychczas przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością Beta z siedzibą w Krakowie. Cena nabycia określona w akcie notarialnym to 1 000 000 zł. Zapis księgowy na podstawie PK – polecenie księgowania:

• Wn konto 300 „Rozliczenie zakupu”,
• Ma konto 249 „Pozostałe rozrachunki – inne”.

Wartość godziwa składników aktywów wynosi: 1 260 000 zł i obejmuje:

• maszyny i urządzenia produkcyjne –360 000 zł,
• budynek magazynowy – 540 000 zł,
• materiały – 200 000 zł,
• wyroby gotowe – 120 000 zł,
• należności – 40 000 zł.

Wartość godziwa przejętych zobowiązań wynosi natomiast 68 000 zł. Oznacza to, że wartość godziwa aktywów netto wynosi 1 192 000 zł, co zostało obliczone w następujący sposób:
1 260 000 zł – 68 000 zł = 1 192 000 zł.

Wprowadzenie do ksiąg rachunkowych przejętych aktywów i zobowiązań wycenionych według wartości godziwej wchodzących w skład nabytego przedsiębiorstwa na podstawie PK – polecenie księgowania wygląda następująco: 

1. maszyny i urządzenia produkcyjne:
• Wn konto 010 „Środki trwałe”,
• Ma konto 300 „Rozliczenie zakupu”;
2. budynek magazynowy:
• Wn konto 010 „Środki trwałe”,
• Ma konto 300 „Rozliczenie zakupu”;
3. materiały:
• Wn konto 311 „Materiały”,
• Ma konto 300 „Rozliczenie zakupu”;
4. wyroby gotowe:
• Wn konto 600 „Produkty gotowe i półprodukty”,
• Ma konto 300 „Rozliczenie zakupu”;
5. należności od kontrahentów:
• Wn konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami”,
• Ma konto 300 „Rozliczenie zakupu”;
6. zobowiązania:
• Wn konto 300 „Rozliczenie zakupu”,
• Ma konto 210 „Rozrachunki z dostawcami”. 

Zatem cena nabycia jednostki (1 000 000 zł) jest niższa od wartości godziwej aktywów netto (1 192 000 zł), co oznacza, że mamy do czynienia z ujemną wartością firmy. Ujemna wartość firmy wynosi 192 000 zł, co obliczamy następująco:
1 192 000 zł – 1 000 000 zł = 192 000 zł

Ujemną wartość firmy do wysokości nieprzekraczającej wartości godziwej nabytych aktywów trwałych (z wyłączeniem długoterminowych aktywów finansowych notowanych na regulowanych rynkach) jednostka zalicza do rozliczeń międzyokresowych przychodów przez okres będący średnią ważoną okresu ekonomicznej użyteczności nabytych i podlegających amortyzacji aktywów. Ujemna wartość firmy wynosi 192 000 zł i nie przekracza wartości godziwej nabytych aktywów trwałych.

W ramach nabytych aktywów trwałych spółka przejęła:

• maszyny i urządzenia o wartości godziwej 360 000 zł, których pozostały okres ekonomicznej użyteczności wynosi 10 lat (120 miesięcy);
• budynek magazynowy o wartości 540 000 zł, którego pozostały okres ekonomicznej użyteczności to 20 lat (240 miesięcy).

Średni ważony okres ekonomicznej użyteczności przejętych aktywów trwałych obliczamy w następujący sposób:

(360 000 × 10 + 540 000 × 20) / 900 000 = (3 600 000 + 10 800 000) / 900 000 = 16 lat (192 miesiące)

Średni ważony okres ekonomicznej użyteczności przejętych aktywów trwałych wynosi 16 lat (192 miesiące). W związku z tym miesięczny odpis ujemnej wartości firmy wynosi:

192 000 zł / 192 miesiące = 1000 zł/miesiąc

Ewidencja w księgach rachunkowych ujemnej wartości firmy (PK -–polecenie księgowania):

• Wn konto 300 „Rozliczenie zakupu”,
• Ma konto 840 „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”.

Natomiast ujęcie miesięcznego odpisu ujemnej wartości firmy (PK – polecenie księgowania) wygląda następująco:

• Wn konto 840 „Rozliczenia międzyokresowe przychodów”,
• Ma konto 760 „Pozostałe przychody operacyjne”.

Ujemna wartość firmy powstaje, gdy cena nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części jest niższa od wartości godziwej przejętych aktywów netto. Ujemna wartość firmy do wysokości nieprzekraczającej wartości godziwej nabytych aktywów trwałych podlega ujęciu w księgach rachunkowych jako rozliczenia międzyokresowe przychodów, a następnie tę kwotę odpisuje się w pozostałe przychody operacyjne przez okres będący średnią ważoną okresu ekonomicznej użyteczności nabytych i podlegających amortyzacji aktywów. Natomiast pozostała część ujemnej wartości firmy w wysokości przekraczającej wartość godziwą nabytych aktywów trwałych jest zaliczana do pozostałych przychodów operacyjnych na dzień nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.