14 listopada 2024 roku TSUE wydał wyrok w sprawie C-644/22 w trybie prejudycjalnym, udzielając odpowiedzi na pytania dotyczące zagadnień sprzedaży pożyczki z polisą niepowiązaną z tą pożyczką, w kontekście uznania jej jako agresywna praktyka handlowa. Sprawdź poniższy artykuł i dowiedz się więcej na temat stanowiska Trybunału i korzyści z niego płynących!
Agresywna praktyka handlowa i praktyki wprowadzające w błąd według dyrektywy 2005/29
Praktykę handlową uznaje się za wprowadzającą w błąd, jeżeli w konkretnym przypadku, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy i okoliczności oraz ograniczenia środka przekazu, pomija ona istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi, stosownie do okoliczności, do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej transakcji i tym samym powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął.
Za wprowadzające w błąd uznaje się również zaniechanie, jeżeli, uwzględniając powyższe zasady, przedsiębiorca zataja lub w sposób niejasny, niezrozumiały, dwuznaczny lub z opóźnieniem przekazuje istotne informacje, o których mowa w tym ustępie, lub nie ujawnia komercyjnego celu praktyki, jeżeli nie wynika on jasno z kontekstu i jeżeli powoduje to lub może spowodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął.
Z kolei praktykę handlową uznaje się za agresywną, jeżeli w konkretnym przypadku, biorąc pod uwagę wszystkie jej cechy i okoliczności, poprzez nękanie, przymus, w tym z użyciem siły fizycznej, lub bezprawny nacisk, w znaczny sposób ogranicza ona lub może ograniczyć swobodę wyboru przeciętnego konsumenta lub jego zachowanie względem produktu i tym samym powoduje lub może spowodować podjęcie przez niego decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął.
Przy ustalaniu, czy w ramach praktyki handlowej stosuje się nękanie, przymus, w tym z użyciem siły fizycznej, lub bezprawny nacisk, uwzględnia się:
- ich czas, miejsce, rodzaj i uporczywość;
- użycie gróźb lub obraźliwych sformułowań bądź sposobów zachowania;
- wykorzystanie przez przedsiębiorcę konkretnego nieszczęścia lub konkretnych okoliczności na tyle poważnych, że ograniczają one zdolność konsumenta do oceny, czego przedsiębiorca jest świadomy, w celu wpłynięcia na decyzję konsumenta względem produktu;
- uciążliwe lub niewspółmierne bariery pozaumowne, które przedsiębiorca wykorzystuje, aby przeszkodzić konsumentowi w wykonaniu jego praw umownych, w tym prawa do wypowiedzenia umowy lub do rezygnacji na rzecz innego produktu lub przedsiębiorcy;
- groźby podjęcia działania niezgodnego z prawem.
Przykładami praktyk handlowych uznawanych za nieuczciwe w każdych okolicznościach jest m.in.:
- stwarzanie wrażenia, że konsument nie może opuścić pomieszczeń przedsiębiorcy, dopóki nie zostanie zawarta umowa;
- składanie wizyt osobiście w domu konsumenta w celu wyegzekwowania zobowiązania umownego, ignorując jego prośbę o opuszczenie domu lub zaprzestanie takich wizyt, z wyjątkiem przypadków egzekwowania zobowiązań umownych, w zakresie uzasadnionym przez prawo krajowe;
- uporczywe i niechciane namawianie do zakupu produktów przez telefon, faks, pocztę elektroniczną lub inne środki komunikacji na odległość, z wyjątkiem przypadków egzekwowania zobowiązań umownych, w zakresie uzasadnionym przez prawo krajowe;
- żądanie od konsumenta zgłaszającego roszczenie na podstawie polisy ubezpieczeniowej przedstawienia dokumentów, których w sposób racjonalny nie można uznać za istotne dla ustalenia ważności roszczenia, lub systematyczne nieodpowiadanie na stosowną korespondencję, w celu odwiedzenia konsumenta od zamiaru wykonania jego praw umownych;
- umieszczanie w reklamie bezpośredniego wezwania dzieci do nabycia reklamowanych produktów lub do nakłonienia rodziców lub innych osób dorosłych do kupienia im reklamowanych produktów;
- żądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkty bądź zwrotu lub przechowania produktów, które zostały dostarczone przez przedsiębiorcę, ale nie zostały zamówione przez konsumenta (dostawa niezamówiona), z wyjątkiem sytuacji, gdy produkt jest produktem zastępczym;
- wyraźne informowanie konsumenta o tym, że jeżeli nie nabędzie produktu lub usługi, przedsiębiorcy może grozić utrata pracy lub środków do życia;
- stwarzanie fałszywego wrażenia, że konsument już uzyskał, uzyska lub po wykonaniu określonej czynności uzyska nagrodę lub inną porównywalną korzyść, gdy w rzeczywistości nagroda lub inna porównywalna korzyść nie istnieje lub możliwość wykonania określonej czynności w związku z uzyskaniem nagrody lub innej porównywalnej korzyści uzależniona jest od wpłacenia przez konsumenta określonej kwoty pieniędzy lub poniesienia kosztów.
Sprzedaż krzyżowa według dyrektywy 2016/97
W przypadku, gdy produkt ubezpieczeniowy jest uzupełnieniem towaru lub usługi, które nie są ubezpieczeniem, jako część pakietu lub element tej samej umowy, dystrybutor ubezpieczeń oferuje klientowi możliwość odrębnego zakupu tego towaru lub tej usługi.
Zasada ta nie ma zastosowania w przypadku, gdy produkt ubezpieczeniowy jest uzupełnieniem usługi inwestycyjnej lub działalności inwestycyjnej, umowy o kredyt związany z nieruchomościami mieszkalnymi lub rachunku płatniczego.
Państwa członkowskie mogą utrzymać lub przyjąć dodatkowe, bardziej restrykcyjne środki lub interweniować w poszczególnych przypadkach, zakazując sprzedaży ubezpieczeń wraz z usługą uzupełniającą lub produktem uzupełniającym, które nie są ubezpieczeniem, jako części pakietu lub tej samej umowy, jeżeli mogą wykazać, że takie praktyki są szkodliwe dla konsumentów.
Tło sporu
Wniosek o rozpatrzenie sprawy i odpowiedź na pytania prejudycjalne został złożony w ramach sporu między spółką Compass Banca S.p.A. a urzędem ochrony konkurencji i rynku we Włoszech w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji dotyczących praktyki handlowej spółki.
Spółka oferowała swoim klientom zawarcie różnych rodzajów pożyczek osobistych, a także produktów ubezpieczeniowych zapewniających ochronę od niektórych ryzyk, bez koniecznego związku z tymi pożyczkami. Nawet jeśli zawarcie umowy ubezpieczenia nie było wstępnym warunkiem udzielenia pożyczki, to jednak było oferowane łącznie z nią. Urząd wszczął dochodzenie w celu ustalenia, czy ta praktyka handlowa była „nieuczciwa” w rozumieniu dyrektywy 2005/29.
W wyniku postępowania urząd stwierdził, że spółka wdrożyła agresywną, a zatem nieuczciwą praktykę handlową w rozumieniu dyrektywy 2005/29, polegającą na przymusowym połączeniu, w momencie zawierania umów, pożyczek osobistych z produktami ubezpieczeniowymi niezwiązanymi z kredytem. Urząd ten zakazał kontynuacji tej praktyki oraz zastosował wobec spółki grzywnę w wysokości 4 700 000 EUR. Następnie spółka wniosła skargę na tę decyzję, a dalej apelację od wyroku sądu.
Spółka podnosi, że urząd uznał jej praktykę handlową za agresywną, a zatem nieuczciwą w rozumieniu dyrektywy 2005/29, wyłącznie na tej podstawie, że polega ona na sprzedaży krzyżowej pożyczek osobistych i produktów ubezpieczeniowych, bez przedstawienia rzeczywistych dowodów na ów agresywny charakter w świetle szczególnych cech tej praktyki lub okoliczności sprawy.
Ocena TSUE względem praktyki tzw. ramowania/framingu
Sąd odsyłający zmierzał w postępowaniu m.in. do ustalenia, czy praktyka handlowa polegająca na równoczesnym przedstawianiu konsumentowi oferty pożyczki osobistej i oferty produktu ubezpieczeniowego niezwiązanego z tą pożyczką stanowi agresywną praktykę handlową w każdych okolicznościach lub przynajmniej praktykę handlową uznaną za nieuczciwą w każdych okolicznościach w rozumieniu dyrektywy.
Zważywszy jednak, że w świetle informacji zawartych w aktach sprawy przekazanych Trybunałowi nie można wykluczyć, iż urząd uznał praktykę sporną w postępowaniu głównym za agresywną w wyniku pogłębionej analizy spornej praktyki handlowej przeprowadzonej z uwzględnieniem okoliczności sprawy, TSUE postanowił zbadać także, czy praktyka handlowa polegająca na „ramowaniu” może stanowić agresywną praktykę handlową w rozumieniu dyrektywy 2005/29 z tego tylko powodu, że polega ona na równoczesnym przedstawieniu konsumentowi oferty pożyczki osobistej i oferty produktu ubezpieczeniowego niezwiązanego z tą pożyczką, bez przyznania konsumentowi okresu do namysłu pomiędzy podpisaniem dwóch umów dotyczących tych ofert, nawet gdyby praktyka ta mogła spowodować błąd ramowania, wywołując u tego konsumenta wrażenie, że musi on obowiązkowo zawrzeć ubezpieczenie w celu uzyskania pożyczki osobistej.
TSUE wskazał m.in., że jeśli chodzi o możliwość, by taka praktyka handlowa skutkowała bezprawnym naciskiem w rozumieniu wspomnianego dyrektywy, należy przypomnieć, że to ostatnie pojęcie obejmuje wykorzystanie przewagi względem konsumenta w celu wywarcia na niego presji, także bez użycia siły fizycznej lub groźby jej użycia, w sposób znacznie ograniczający zdolność konsumenta do podjęcia świadomej decyzji.
Zdaniem TSUE stosowanie przez przedsiębiorcę sposobu zawierania lub zmiany umów można zatem uznać za agresywną praktykę handlową ze względu na wywieranie bezprawnego nacisku poprzez przyjęcie nieuczciwych zachowań, które skutkują wywieraniem presji na konsumenta w taki sposób, że jego swoboda wyboru zostaje w istotny sposób naruszona, takich jak zachowania uciążliwe dla przeciętnego konsumenta lub zakłócające jego namysł.
TSUE zaznaczył jednak, że praktyka polegająca na równoczesnym przedstawieniu konsumentowi oferty pożyczki osobistej i oferty produktu ubezpieczeniowego niezwiązanego z tą pożyczką, bez pozostawienia mu okresu do namysłu pomiędzy podpisaniem umów dotyczących tych ofert, nie oznacza sama w sobie istnienia działań nacisku, nawet gdyby praktyka ta mogła spowodować błąd ramowania. W konsekwencji taka praktyka nie może sama w sobie stanowić bezprawnego nacisku w rozumieniu dyrektywy 2005/29.
Dyrektywa 2005/29 wymienia wśród nieuczciwych praktyk handlowych nie tylko agresywne praktyki handlowe, lecz także praktyki handlowe wprowadzające w błąd. Nawet w braku nękania, przymusu lub bezprawnego nacisku wspomniana praktyka może zostać zdaniem TSUE zakwalifikowana jako praktyka handlowa wprowadzająca w błąd, a w konsekwencji jako nieuczciwa praktyka handlowa, jeżeli spełnia ona przesłanki określone w dyrektywie. TSUE podkreślił, że w tym zakresie istotne jest udzielenie konsumentowi, nawet przed zawarciem umowy, jasnych i adekwatnych informacji.
Zdaniem TSUE równoczesne przedstawienie dwóch ofert na odrębne usługi, nawet jeśli oferty te nie są prawnie powiązane, może wymagać dostarczenia konsumentowi dodatkowych informacji właśnie po to, aby nie został on wprowadzony w błąd co do braku związku między tymi ofertami.
TSUE ocenił, że w przedmiotowej sprawie mogło dojść do sytuacji, gdzie przedstawienie dwóch ofert będące przedmiotem postępowania głównego mogło wywołać u konsumenta przekonanie, że uzyskanie pożyczki nie było możliwe bez wykupienia produktu ubezpieczeniowego rozpatrywanego w postępowaniu głównym, tym bardziej że pewne ryzyka dotyczące pożyczki, takie jak w szczególności pogorszenie stanu zdrowia, które mogłyby przeszkodzić w wypełnieniu zobowiązań umownych dotyczących pożyczki, były objęte tą polisą ubezpieczeniową.
