Tło strzałki Strzałka
0 0
dni
0 0
godz
0 0
min
0 0
sek

Układy zbiorowe pracy i porozumienia zbiorowe - regulacje

Nasz ekspert:
Artykuły autora

Wielkość tekstu:

25 czerwca 2024 roku na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o układach zbiorowych pracy i porozumieniach zbiorowych (numer z wykazu prac legislacyjnych Rady Ministrów: UC34) – dalej: ustawa o UZP. Wspomniany projekt jest w zamierzeniu realizacją najistotniejszych postulatów zgłaszanych od wielu lat przez partnerów społecznych, w szczególności tych dotyczących uproszczenia procedury zawierania oraz rejestrowania układów zbiorowych pracy. Ponadto projekt ma na celu uwzględnienie wniosków wynikających z dokonanej w ramach Krajowego Planu Odbudowy ekspertyzy dotyczącej tego jak funkcjonują Układy zbiorowe pracy w Polsce.

Znaczenie układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych

W uzasadnieniu projektu jego autorzy wskazali, że układy zbiorowe pracy przez wiele lat odgrywały istotną rolę w systemie prawa pracy. Były one początkowo źródłem prawa pracy, które ułatwiało dostosowywanie regulacji prawnych do warunków pracy osób zatrudnionych w różnych branżach. Dzięki układom zbiorowym istniała możliwość równoważenia potrzeb pracowników oraz wymagań poszczególnych gałęzi gospodarki. Tworzone dla pracowników nowe rozwiązania umożliwiały dobór tych najlepszych i najkorzystniejszych. Z czasem wypracowane w ten sposób przepisy podlegały procesowi utrwalenia i upowszechnienia, doprowadzając ostatecznie do ich uwzględniania w regulacjach o charakterze ogólnokrajowym. Ustalone w praktyce rozwiązania dotyczące np. urlopów, ochrony trwałości stosunku pracy czy świadczeń socjalnych stały się z czasem trwałym elementem prawa o charakterze ustawowym. Tak ukształtowana sytuacja prawna w Polsce powoduje, że porozumienia zbiorowe oraz układy zbiorowe pracy stały się swego rodzaju uzupełnieniem dla regulacji zawartych w Kodeksie pracy.

Dotychczasowy stan prawny

Zgodnie z art. 59. ust. 2 Konstytucji RP związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i porozumień. Rozwinięcie norm konstytucyjnych stanowi Dział XI Kodeksu pracy wraz z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 kwietnia 2001 roku w sprawie trybu postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy, prowadzenia rejestru układów zbiorowych pracy i akt rejestrowych oraz wzorów klauzul rejestracyjnych i kart rejestrowych. Zawarte w nich przepisy regulują problematykę podejmowania rokowań, zawierania układów zbiorowych pracy oraz ich stosowania.

Dlaczego potrzebne są zmiany?

Jak wskazali autorzy projektu, wyodrębnienie z Kodeksu pracy osobnej regulacji dotyczącej zawierania i ewidencjonowania układów zbiorowych pracy oraz porozumień zbiorowych wiąże się z przyjęciem odmiennej niż kodeksowa definicji pracodawcy. W projekcie ustawy pojęcie „pracodawca” zdefiniowano analogicznie jak m.in. w art. 11 pkt 2 Ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych jako pracodawcę w rozumieniu Kodeks pracy, a także osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną i do której stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych, jeżeli zatrudniają one inną niż pracownik osobę wykonującą pracę zarobkową. W konsekwencji regulacje w omawianym zakresie muszą zostać zawarte w odrębnym od Kodeksu pracy akcie prawnym. Ustawa o UZP w całości zastąpi dotychczasowe przepisy Działu XI Kodeksu pracy. Taka forma regulacji podyktowana jest koniecznością uporządkowania treści całego działu dotyczącego układów zbiorowych pracy oraz uwzględnienia kwestii zgłaszania zawartych porozumień zbiorowych. Zaproponowane przepisy mają na celu zrównoważenie zarówno oczekiwań związków zawodowych reprezentujących pracowników, jak i pracodawców oraz ich organizacji.

Elementy treści układu zbiorowego pracy

W projekcie ustawy o UZP wzięto pod uwagę postulat otwartego katalogu spraw regulowanych w układzie zbiorowym pracy. Partnerzy społeczni w ramach prowadzonych rokowań będą mogli wspólnie ustalić, w jakim zakresie układ zbiorowy pracy może odmiennie regulować środowisko pracy, niż przewidują to rozwiązania ustawowe. Do stron układu zbiorowego pracy należeć będzie uzgodnienie, czy dokument ten ma zawierać postulaty o charakterze kompleksowym, czy jedynie zmieniać niektóre aspekty stosunków pracy funkcjonujące w przedsiębiorstwie.

Zgłoszenie do Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy

Projekt ustawy o UZP uwzględnia postulat uproszczenia procesu rejestrowania zakładowych układów zbiorowych pracy i ponadzakładowych układów zbiorowych pracy. Zmiana sposobu ewidencjonowania układów zbiorowych pracy, porozumień zbiorowych oraz protokołów dodatkowych ma na celu rezygnację z dotychczasowej skomplikowanej procedury wymagającej przesyłania treści układów zbiorowych pracy czy prowadzenia korespondencji wyłącznie w formie pisemnej. Zgłoszenie do Krajowej Ewidencji Układów Zbiorowych Pracy (KEUZP) polegać będzie na wprowadzeniu do systemu teleinformatycznego uproszczonych danych na formularzu elektronicznym udostępnionym na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw pracy. Konieczność przekazywania danych jest niezbędna dla realizacji zadań statystycznych. Informacje zawarte w bazie KEUZP uzyskają tym samym status informacji o charakterze publicznym dostępnej dla każdej zainteresowanej osoby. Jednocześnie sama treść układów zbiorowych pracy oraz protokołów dodatkowych będzie znajdować się w wyłącznej dyspozycji stron zawierających ten układ, które będą mogły według własnego uznania decydować o jej udostępnianiu. W KEUZP ewidencjonowane będą również porozumienia zbiorowe zawierane w drodze rokowań przez związki zawodowe oraz pracodawców, jak również zawierane do nich protokoły dodatkowe.

Możliwość skorzystania z pomocy mediatora 

Wprowadzenie możliwości skorzystania ze wsparcia mediatora ma na celu ułatwienie stronom prowadzenia rokowań nad układem zbiorowym pracy. W sytuacji, gdyby strona związkowa i pracodawcza nie mogłyby dojść do porozumienia w odniesieniu do postanowień negocjowanego układu, istniałaby możliwość stosowania przepisów o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, w tym w zakresie skorzystania z profesjonalnej pomocy mediatora. Osoba ta dawałby gwarancję bezstronności i pomagała w osiągnięciu rozwiązań korzystnych dla obu stron.

Przez jaki czas obowiązują układy zbiorowe pracy?

Uwzględnienie rozwiązania polegającego na wprowadzeniu określonego czasu obowiązywania układu zbiorowego pracy ma na celu zwiększenie dynamiki rokowań. Ponadto wnioski o konieczności wprowadzenia terminowości układów zbiorowych pracy wynikają z analizy dotychczasowego rejestrowania układów. Obecna praktyka zawierania ponadzakładowych układów zbiorowych pracy wyraźnie wskazuje, że możliwość zawierania tych układów na czas nieokreślony prowadzi z biegiem lat do zastoju rokowań. Strony często nie dokonywały ani przeglądu postanowień, ani nie przeprowadzały protokołami dodatkowymi aktualizacji postanowień zawartych w ponadzakładowych układach zbiorowych pracy. Brak rokowań układowych w odniesieniu do ponadzakładowych układów zbiorowych pracy prowadził do sytuacji, że pracodawcy objęci układem zbiorowym pracy (ale niebędący jego stroną) nie mogli zrezygnować z bycia nim objętym, mimo że z uwagi np. na sytuację ekonomiczną nie byli w stanie realizować postanowień wynikających z tego układu. W projekcie ustawy o UZP przewidziano dwa okresy obowiązywania układu zbiorowego pracy: 5 lat dla zakładowego układu zbiorowego pracy i 10 lat dla ponadzakładowego układu zbiorowego pracy.

Ułatwienie wystąpienia z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy

Dotychczasowa procedura występowania z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy przez pracodawcę objętego działaniem tego układu, który z uwagi na konstrukcję ponadzakładowego układu zbiorowego pracy nie jest jednocześnie stroną uprawnioną do dokonywania w nim zmian, była trudna do realizacji. Podmioty (przedsiębiorstwa, zakłady pracy), które były objęte ponadzakładowym układem zbiorowym pracy, mogły jedynie zwrócić się do stron tego układu, tj. związków zawodowych lub organizacji pracodawców, o zawarcie protokołu dodatkowego, który wykreślał je z listy podmiotów objętych układem. Z tej przyczyny nie mogły wystąpić z tego układu same, a tylko wtedy, kiedy strony układu ponadzakładowego układu zbiorowego pracy podjęły rokowania i zawarły protokół dodatkowy. Proponowana zmiana ma na celu ułatwienie wystąpienia z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy tym pracodawcom, którzy z przyczyn ekonomicznych nie są w stanie realizować zawartych zapisów ponadzakładowego układu zbiorowego pracy, a z uwagi na różne problemy o charakterze organizacyjnym same strony układu nie mogą podjąć rokowań nad nowym protokołem dodatkowym.

Uproszczenie procedury rozszerzenia ponadzakładowego układu zbiorowego pracy

Dotychczasowa procedura rozszerzenia ponadzakładowego układu zbiorowego pracy w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw pracy była dość skomplikowana. Celem proponowanych rozwiązań jest jej uproszczenie oraz uzależnienie podjęcia inicjatywy w tym zakresie od woli pracodawcy i współdziałających z nim związków zawodowych. W dotychczasowym przepisie art. 24118 Kodeksu pracy o rozszerzenie mogły wnioskować jedynie organizacje pracodawców i ponadzakładowe organizacje związkowe, które zawarły układ. Dodatkowym warunkiem było istnienie ważnego interesu społecznego oraz prowadzenie działalności gospodarczej takiej samej lub zbliżonej do działalności pracodawców objętych tym układem. Według projektu ustawy o UZP z wnioskiem do ministra właściwego do spraw pracy o rozszerzenie ponadzakładowego układu zbiorowego pracy zwracać się będzie wspólnie pracodawca nieobjęty żadnym układem zbiorowym pracy i działająca u niego organizacja związkowa. Celem tego rozwiązania jest pozostawienie oceny zasadności rozszerzenia układu zbiorowego pracy temu podmiotowi, który sam będzie wnioskował o objęcie go istniejącym ponadzakładowym układem zbiorowym pracy.

Zdaniem ekspertów uczestniczących w pracach nad projektem ustawy o UZP, obecne ramy prawne nie tworzą zachęt, a wręcz utrudniają lub demotywują partnerów społecznych do prowadzenia negocjacji układowych. Uproszczenie trybu zawierania oraz rejestrowania układów zbiorowych pracy ma przyczynić się do zawierania ich w większej liczbie niż dotychczas.

Artykuły
Brak wyników.
Więcej artykułów
Wzory
Brak wyników.
Więcej wzorów