Decyzje o rozwiązaniu stosunku pracy są zwykle dyktowane poważnymi przyczynami i poprzedzone odpowiednim namysłem. Pomimo tego zdarzają się przypadki, kiedy strona umowy o pracę, która podjęła taką decyzję, chciałaby się z niej wycofać. Czy jest możliwe odwołanie oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy na gruncie przepisów prawa pracy?
Umowa o pracę
Zgodnie z art. 2 Kodeksu pracy umowa o pracę jest jedną z podstaw nawiązania stosunku pracy. Jak każda umowa, jest ona zgodnym oświadczeniem woli stron – w tym przypadku: pracodawcy i pracownika. W wyniku zawarcia umowy o pracę pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 Kodeksu pracy). Strony porozumiewają się też co do rodzaju umowy (na okres próbny, na czas określony albo na czas nieokreślony), daty jej zawarcia oraz warunków pracy i płacy, a w szczególności:
- rodzaju pracy;
- miejsca wykonywania pracy;
- wynagrodzenia za pracę odpowiadającego rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia;
- wymiaru czasu pracy;
- terminu rozpoczęcia pracy.
Tryby rozwiązania umowy o pracę
Jak stanowi art. 30 § 1 Kodeksu pracy, umowa o pracę rozwiązuje się:
- na mocy porozumienia stron;
- przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem);
- przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia);
- z upływem czasu, na który była zawarta.
Oznacza to, iż w każdym przypadku do rozwiązania umowy o pracę dochodzi w wyniku oświadczenia woli przynajmniej jednej z jej stron. Dotyczy to również umowy o pracę, która ulega rozwiązaniu z upływem czasu, na który była zawarta, gdyż zgodne oświadczenia woli stron w tym zakresie zostają złożone już przy jej zawarciu – poprzez ustalenie, do kiedy umowa (na okres próbny lub na czas określony) będzie obowiązywać.
Zgodnie z art. 29 § 2 i art. 30 § 3 Kodeksu pracy oświadczenia woli o zawarciu umowy o pracę i jej rozwiązaniu należy złożyć na piśmie (w formie pisemnej).
Kiedy dochodzi do złożenia oświadczenia woli?
Oświadczenie woli o zawarciu umowy o pracę lub o jej rozwiązaniu wywiera skutki prawne wobec jego adresata w chwili, gdy doszło do niego w taki sposób, że mógł się on zapoznać z jego treścią (art. 61 § 1 Kodeksu cywilnego).
Przykład 1.
Przedstawiciel pracodawcy i pracownik podpisali obustronnie dwa egzemplarze umowy o pracę, a następnie każdy z nich otrzymał po jednym egzemplarzu. W ten sposób doszło do złożenia sobie przez nich wzajemnie, na piśmie, zgodnych oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę.
Przykład 2.
W związku z ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych pracodawca zdecydował o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia, z winy pracownika. W tym celu pracownik został wezwany do kierownika zakładu pracy wykonującego wobec pracowników czynności z zakresu prawa pracy. W obecności pracownika działu kadr zwalniany pracownik został poinformowany o decyzji rozwiązania z nim umowy o pracę, po czym podjęto próbę wręczenia pracownikowi pisma zawierającego oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy oraz wskazującego przyczyny takiej decyzji pracodawcy. Pracownik jednak odmówił odebrania wspomnianego pisma i oddalił się z miejsca pracy. W tych okolicznościach, pomimo braku odebrania pisma przez pracownika, oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia wywarło skutki prawne, gdyż doszło do pracownika w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią. Zatem stosunek pracy uległ rozwiązaniu w trybie natychmiastowym, co kierownik zakładu pracy i pracownik działu kadr potwierdzili w stosownej notatce włączonej do akt osobowych zwalnianego pracownika.
Odwołanie oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę?
Niekiedy występują przypadki, w których pracodawca lub pracownik po złożeniu jednostronnego oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem zmienia decyzję i chce takie oświadczenie odwołać. Jednak oświadczenie, które wywarło już skutki prawne (doszło do adresata w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią), może być odwołane tylko pod pewnymi warunkami. W przeciwnym razie druga strona stosunku prawnego (umowy o pracę) pozostawałaby w ciągłej niepewności co do sytuacji prawnej, w której się znajduje, a to poważnie utrudniałoby jej podejmowanie racjonalnych kroków w reakcji na zmiany tej sytuacji.
W myśl art. 61 § 1 zdanie drugie Kodeksu cywilnego odwołanie oświadczenia woli, które wywarło już skutki prawne, jest skuteczne, jeżeli doszło do adresata jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. W późniejszym czasie oświadczenie woli może być odwołane tylko za zgodą osoby, do której zostało skierowane.
Przykład 3.
Kierownik zakładu pracy, działający w imieniu pracodawcy, polecił działowi kadr przygotowanie pisma informującego pracownika o wypowiedzeniu umowy o pracę. Po podpisaniu dokumentu kierownik polecił doręczenie go pracownikowi pod koniec dnia pracy. Jednak po wydaniu tego polecenia kierownik zmienił swoją decyzję – postanowił nie rozwiązywać umowy o pracę, jeszcze zanim pismo doręczono pracownikowi. W tych okolicznościach nie doszło do złożenia pracownikowi oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę, nie było zatem potrzeby odwoływania oświadczenia.
Przykład 4.
Pracownik otrzymał korzystną, w jego ocenie, propozycję nowej pracy. W związku z tym przekazał pracodawcy pismo wypowiadające umowę o pracę. Po upływie połowy okresu wypowiedzenia dowiedział się, że firma, która miała być jego nowym pracodawcą, upadła. W związku z tym zwrócił się z prośbą do dotychczasowego pracodawcy o zgodę na odwołanie („anulowanie”) złożonego już oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę. Pracodawca wyraził na to zgodę, zanim upłynął okres wypowiedzenia, wskutek czego oświadczenie woli nie wywarło skutków prawnych (nie spowodowało ustania stosunku pracy).
Przykład 5.
Pracownik wysłał do pracodawcy pismo wypowiadające umowę o pracę. Już po nadaniu wspomnianej przesyłki zmienił zdanie i wysłał pismo odwołujące to oświadczenie woli, korzystając z poczty kurierskiej, dzięki czemu to drugie pismo dotarło do pracodawcy przed pismem wypowiadającym umowę o pracę. Doszło zatem do skutecznego odwołania przez pracownika złożonego przez niego oświadczenia woli dotyczącego rozwiązania umowy za wypowiedzeniem.
W praktyce możliwość odwołania oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę bez konieczności wyrażenia na to zgody przez drugą stronę stosunku pracy występuje rzadko, gdyż dotyczyć może właściwie tylko takich przypadków, w których decyzja o dokonaniu wypowiedzenia oraz decyzja o jego odwołaniu podejmowane są niemal jednocześnie. Zwykle natomiast do zmiany decyzji dochodzi dopiero po upływie pewnego czasu, a wtedy trzeba uzyskać zgodę drugiej strony stosunku pracy.
