W polskim porządku prawnym urlop wypoczynkowy chroniony jest szczególną rangą, ponieważ realizuje konstytucyjne prawo pracownika do wypoczynku. Jednocześnie życie rodzinne – w tym sytuacje wymagające, tego aby wykorzystać zwolnienie lekarskie na dziecko – oraz nieprzewidywalne zdarzenia zdrowotne powodują, że zaplanowana nieobecność urlopowa zderza się z innymi usprawiedliwionymi nieobecnościami. Rodzi się więc pytanie, czy zwolnienie na opiekę nad bliskim może przerwać trwający urlop wypoczynkowy w taki sam sposób, w jaki robi to choroba pracownika? Odpowiadamy w niniejszym artykule.
Podstawa prawna przerwania urlopu wypoczynkowego
Kodeks pracy w art. 165 i 166 wymienia katalog sytuacji, które uniemożliwiają rozpoczęcie lub kontynuowanie urlopu wypoczynkowego bez uszczerbku w jego wymiarze. Należą do nich m.in.: niezdolność do pracy spowodowana chorobą pracownika, odosobnienie w związku z chorobą zakaźną, powołanie do czynnej służby wojskowej, a także urlop macierzyński, ojcowski, rodzicielski czy urlop dla poratowania zdrowia nauczyciela. Ustawodawca posługuje się pojęciem „niemożności świadczenia pracy” po stronie pracownika i uznaje, że w wymienionych przypadkach ochrona zdrowia lub interes publiczny górują nad prawem do wypoczynku, dlatego urlop zostaje przerwany, a niewykorzystaną część można wykorzystać w terminie późniejszym, ustalonym z pracodawcą. Konstrukcja przepisu – wyliczenie zamknięte – oznacza, że żadna inna przyczyna nie może skutkować automatycznym przerwaniem urlopu, chyba że strony zgodnie to postanowią.
Choroba pracownika a urlop wypoczynkowy – mechanizm działania art. 166 kp
Jeżeli w trakcie urlopu wypoczynkowego pracownik zachoruje, lekarz wystawia zwolnienie lekarskie. Od dnia wskazanego w e‑ZLA urlop mocy prawa zostaje przerwany, a wynagrodzenie urlopowe zastępuje wynagrodzenie chorobowe bądź zasiłek chorobowy, liczone według reguł Ustawy z 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Po powrocie do pracy pracownik może, na podstawie art. 168 kp, wnioskować o wykorzystanie pozostałej części urlopu w uzgodnionym terminie – najpóźniej do 30 września następnego roku. Mechanizm jest więc prosty, zautomatyzowany i niewymagający zgody pracodawcy; decyduje wyłącznie fakt niezdolności do pracy samego pracownika.
Przykład 1.
Pan Mariusz zgodnie z planem urlopowym udał się na urlop wypoczynkowy w terminie od 28 kwietnia do 9 maja. Jednak w trakcie urlop uległ wypadkowi, w efekcie czego złamał nogę i otrzymał zwolnienie lekarskie od 2 do 18 maja. Tym samym jego urlop wypoczynkowy został przerwany. Pracownik wykorzystał tylko 3 dni urlopu, a od 2 maja przysługiwało mu wynagrodzenie chorobowe. Niewykorzystany urlop pracownik zdecydował się wykorzystać w innym terminie.
Zwolnienie lekarskie na dziecko – charakter i cel świadczenia
Zwolnienie lekarskie, w którym w polu 19. zostanie wpisany odpowiedni numer wskazujący na stopień pokrewieństwa, wskazuje na konieczność osobistej opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny w razie choroby bądź nieprzewidzianego zdarzenia. Jest ono podstawą do uzyskania zasiłku opiekuńczego, którego warunki przyznawania oraz limity dni – 60 dni w roku kalendarzowym na dzieci do lat 14, 14 dni na starsze dzieci i innych członków rodziny – reguluje art. 32–35 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego i macierzyńskiego. W odróżnieniu od choroby pracownika w tym wypadku osoba korzystająca ze zwolnienia jest teoretycznie zdolna do pracy, ale prawo – dostrzegając wartość opieki rodzinnej – uznaje, że jej czas powinien być przeznaczony na wsparcie bliskich, a utracony zarobek rekompensuje zasiłek.
Czy zwolnienie na dziecko przerywa urlop wypoczynkowy?
W świetle literalnego brzmienia art. 166 kp zwolnienie lekarskie wystawione z powodu konieczności osobistej opieki nad chorym dzieckiem nie znajduje się wśród przesłanek skutkujących obligatoryjnym przerwaniem urlopu. Orzecznictwo i doktryna są w tej kwestii jednolite od lat, a najnowsze interpretacje ekspertów z 2024 i 2025 roku powtarzają, że sam fakt otrzymania e‑ZLA na dziecko nie wyłącza urlopu. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia urlopowego, ale za okres pokrywający się ze zwolnieniem nie otrzyma zasiłku opiekuńczego, ponieważ prawo wyklucza kumulację obu świadczeń. Jeśli pracownikowi zależy na przerwaniu urlopu, jedyną drogą jest zwrócenie się do pracodawcy o odwołanie z urlopu – pracodawca może, lecz nie musi wyrazić zgody. W praktyce decydują względy organizacyjne oraz dobra wola przełożonych, dlatego w sporach najczęściej wskazuje się na potrzebę wcześniejszego dialogu i elastycznego planowania urlopów.
Przykład 2.
Pani Iwona miała zaplanowany urlop w okresie 12-13 czerwca 2025 roku. Jednak 12 czerwca udała się z dzieckiem do lekarza i otrzymała zwolnienie lekarskie wystawione 12 czerwca, obowiązujące od 12 czerwca. W takiej sytuacji mamy do czynienia z trwającym już urlopem wypoczynkowym pracownicy, w związku z czym zwolnienie lekarskie nie powoduje automatycznego przerwania urlopu wypoczynkowego.
Przykład 3.
Gdyby pani Iwona z przykładu 2. otrzymała zwolnienie lekarskie wystawione 11 czerwca, obowiązujące od 12 czerwca, można byłoby się odwołać do art. 165 i wskazać zwolnienie lekarskie na dziecko jako przyczynę uniemożliwiającą rozpoczęcie urlopu wypoczynkowego.
Zwolnienie na opiekę nad innym członkiem rodziny a urlop
Analogiczne zasady dotyczą zwolnienia lekarskiego wystawianego w celu sprawowania opieki nad innym członkiem rodziny. Przepisy wskazują, że „innym członkiem rodziny” jest:
małżonek;
rodzice;
rodzic dziecka;
ojczym, macocha, teściowie, dziadkowie, wnuki, rodzeństwo;
dzieci w wieku powyżej 14 lat
– jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.
Tutaj również przesłanki przerwania urlopu określa zamknięty katalog art. 166 kp, w którym nie ma opieki nad osobą trzecią. Urlop trwa, a pracownikowi należne jest wynagrodzenie urlopowe. Jeśli natomiast zaistnieje uzasadniona potrzeba przerwania wypoczynku, pracownik może – jak w przypadku opieki nad dzieckiem – wystąpić o skrócenie urlopu, jednak decyzja pozostaje w gestii pracodawcy.
Z punktu widzenia pracodawcy
Zgoda pracodawcy na przerwanie urlopu z powodu konieczności sprawowania opieki nad członkiem rodziny w prostym rachunku nie jest korzystna. Co prawda zasiłek chorobowy finansowany jest przez ZUS, jednak pracownika nie ma w tym okresie w pracy, a co więcej, zachowuje prawo do przerwanego urlopu, więc w przyszłości będzie mógł być ponownie nieobecny. Jednak w dobie świadomego podejścia do pracowników i ich potrzeb taka prosta kalkulacja nie zawsze jest optymalna. Otwartość na dialog z pracownikiem i elastyczne podejście do różnych sytuacji, z zachowaniem zgodności z przepisami, spowoduje większą lojalność pracownika i motywacji do pozostania w strukturach firmy, co w dzisiejszych czasach jest wielokrotnie wyższą wartością niż wypłacane wynagrodzenie.
Bezpłatny urlop opiekuńczy – nowe uprawnienie z dyrektywy work‑life balance
Od 26 kwietnia 2023 roku w kp funkcjonuje 5-dniowy urlop opiekuńczy, implementujący dyrektywę UE 2019/1158. Uprawnienie to, zapisane w art. 173(1)–173(3) kp, ma charakter bezpłatny, ale chroni stosunek pracy, pozwalając pracownikowi zaopiekować się poważnie chorym dzieckiem, rodzicem lub inną osobą pozostającą we wspólnym gospodarstwie domowym. Ponieważ jest to odrębny rodzaj urlopu, nie wchodzi w kolizję z urlopem wypoczynkowym. Jeżeli pracownikowi potrzeba nagłej opieki, a wcześniej zaplanował urlop wypoczynkowy, może – za zgodą pracodawcy – zmienić wniosek i skorzystać z urlopu opiekuńczego. Brak tu jednak automatycznego mechanizmu przerwania; każdorazowo wymagana jest reakcja stron.
2 dni lub 16 godzin na opiekę nad dzieckiem do lat 14 – art. 188 kp
Oddzielne uprawnienie rodzicielskie, często mylone z opieką zasiłkową, to zwolnienie od pracy przewidziane w art. 188 kp. Pracownik wychowujący dziecko do lat 14 może w ciągu roku kalendarzowego skorzystać z 16 godzin albo 2 dni płatnego zwolnienia, zachowując prawo do pełnego wynagrodzenia. W przeciwieństwie do urlopu wypoczynkowego prawo to przepada z końcem roku, nie przechodzi na kolejne lata i nie podlega ekwiwalentowi. Jeżeli pracownik już przebywa na urlopie wypoczynkowym, a zajdzie konieczność skorzystania z art. 188 kp, może – za zgodą pracodawcy – odwołać część urlopu i złożyć wniosek o zwolnienie opiekuńcze, lecz kodeks nie nakłada takiego obowiązku na pracodawcę. Również w tym wypadku brak jest ustawowego automatyzmu.
Stanowiska doktryny i orzecznictwo
Komentatorzy podkreślają, że celem przepisu art. 165 i 166 kp jest ochrona prawa do wypoczynku przed sytuacjami, w których wypoczynek i tak nie jest możliwy z przyczyn niezależnych od pracownika. Konieczność opieki nad dzieckiem, choć niewątpliwie obciążająca, nie czyni pracownika niezdolnym do pracy w rozumieniu przepisu, dlatego nie znalazła się w katalogu. Sądy pracy w rozstrzygnięciach dotyczących nienależnych zasiłków opiekuńczych konsekwentnie wskazują, że pokrywanie się urlopu i zwolnienia na członka rodziny nie daje prawa do podwójnego świadczenia. Najnowsze komentarze praktyków kadrowych potwierdzają, że linia interpretacyjna nie zmieniła się także po wejściu w życie dyrektywy work‑life balance.
Zwolnienie lekarskie na dziecko podczas urlopu wypoczynkowego – podsumowanie
Urlop wypoczynkowy, choroba pracownika i konieczność opieki nad bliskimi to odrębne instytucje prawne, z których każda realizuje inny cel społeczny. Choroba własna pracownika zawsze automatycznie przerywa urlop na mocy art. 166 kp, natomiast zwolnienie lekarskie wystawione z powodu opieki nad członkiem rodziny – nie przerywa urlopu z mocy prawa. Przerwanie może nastąpić wyłącznie za zgodą pracodawcy – wtedy za okres opieki pracownik pobiera zasiłek opiekuńczy, a niewykorzystany urlop wraca do dyspozycji. Nowy 5-dniowy urlop opiekuńczy oraz płatne 2 dni z art. 188 kp uzupełniają katalog elastycznych rozwiązań, lecz nie zmieniają zasady: ustawodawca chroni prawo do wypoczynku przed sytuacjami, które niezależnie od woli pracownika czynią wypoczynek niemożliwym, nie zaś przed każdą sytuacją rodzinną. W praktyce najlepszą strategią jest jasna komunikacja stron, wczesne zgłaszanie kolizji oraz elastyczne zarządzanie planami urlopowymi. Tylko wtedy można pogodzić bezpieczeństwo rodziny z potrzebami organizacji i uniknąć sporów o świadczenia.
