Kontrola zwolnienia na opiekę nad dzieckiem – jak przeprowadzić?

Posiadając ubezpieczenie chorobowe, można otrzymać nie tylko zasiłek chorobowy, lecz także zasiłek opiekuńczy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny. Korzystanie z zasiłku opiekuńczego również może podlegać kontroli. Wyjaśniamy, jak powinna przebiegać kontrola zwolnienia na opiekę nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny. 

Kto otrzyma zasiłek opiekuńczy?

Zasiłek opiekuńczy będzie przysługiwał osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym w ZUS-ie, czyli: pracownikom, członkom rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych, osobom wykonującym pracę nakładczą, osobom, które wykonują pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług albo współpracującym z osobą, która wykonuje taką umowę, pracującym na podstawie umowy uaktywniającej, prowadzącym pozarolniczą działalność lub współpracującym z osobą, która prowadzi taką działalność, wykonującym odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, osobom, które odbywają służbę zastępczą oraz duchownym.

Przez jaki okres przysługuje zasiłek opiekuńczy?

Zasiłek opiekuńczy w każdym roku nie przysługuje przez dłużej niż 60 dni. Na jego długość nie wpływa liczba osób uprawnionych do zasiłku, tj. dzieci lub członków rodziny, którzy wymagają opieki. 

Kiedy wypłacony będzie zasiłek opiekuńczy?

Zasiłek opiekuńczy będzie wypłacany w przypadku wystąpienia następujących sytuacji:

1. konieczności opieki nad dzieckiem, które nie ukończyło 8 lat i zaszła jedna z następujących sytuacji: nieprzewidziane zamknięcie żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, lub konieczność izolacji dziecka z powodu podejrzenia o nosicielstwo choroby zakaźnej, lub choroba niani zatrudnionej na umowie uaktywniającej lub dziennego opiekuna, którzy opiekują się dzieckiem, lub porodu albo choroby małżonka lub rodzica dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, a poród lub choroba uniemożliwia tę opiekę, pobytu w szpitalu albo innej placówce leczniczej małżonka lub rodzica dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem;
2. konieczności opieki nad dzieckiem z niepełnosprawnością, tj. dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, które nie ukończyło 18 lat, jeśli wystąpiła jedna z następujących sytuacji: poród lub choroba małżonka lub rodzica dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem, jeśli poród lub choroba uniemożliwia im opiekę lub pobyt w szpitalu albo innej placówce leczniczej małżonka lub rodzica dziecka, którzy stale opiekują się dzieckiem;
3. konieczności opieki nad chorym dzieckiem z niepełnosprawnością, które nie ukończyło 18 lat;
4. konieczności opieki nad chorym dzieckiem;
5. konieczności opieki nad innym niż dziecko chorym członkiem rodziny.

Kiedy pracodawca może prowadzić kontrolę wykorzystania zwolnień od pracy?

Pracodawca może skontrolować pracownika przebywającego na zwolnieniu lekarskim, jeżeli:

• wypłaca mu wynagrodzenie za okres niezdolności do pracy z powodu choroby na podstawie Kodeksu pracy;
• wypłaca mu zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego;
• wypłaca mu zasiłek opiekuńczy;
• wypłaca mu świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego. 

Kontrola zwolnienia na opiekę nad dzieckiem i jej przeprowadzenie

Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny polega na weryfikacji następujących okoliczności:

1. czy pracownik nie wykonuje pracy zarobkowej,
2. czy pracownik nie wykorzystuje zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem oraz
3. czy poza pracownikiem są inni domownicy, którzy mogą zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny.

Jak w przypadku kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnienia lekarskiego wystawionego z powodu choroby, taki w przypadku kontroli zwolnienia w związku ze sprawowaną opieką nad dzieckiem lub członkiem rodziny w określonych przypadkach pracodawca może prowadzić kontrolę samodzielnie, a w innych musi to zgłosić do ZUS-u. 

Pracodawca zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych ma uprawnienie do kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby lub konieczności sprawowania przez ubezpieczonego opieki nad członkiem rodziny. Uprawnienie to dotyczy także osób zatrudnionych na umowę zlecenie. Pracodawca, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego mniej niż 20 ubezpieczonych, w celu kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnienia musi wystąpić o przeprowadzenie kontroli do właściwego oddziału ZUS, który wypłaca te zasiłki.

Protokół kontroli

Dokumentem stwierdzającym nieprawidłowości w korzystaniu z opieki jest protokół kontroli. Powinny się w nim znaleźć:

a) dane pracodawcy, czyli nazwa i adres zakładu pracy oraz pieczątka firmowa;

b) dane dotyczące osoby kontrolowanej:

• nazwisko i imię,
• PESEL,
• miejsce zamieszkania,
• miejsce pracy,
• okres orzeczonej niezdolności do pracy,
• numer zaświadczenia o czasowej niezdolności do pracy 
• nazwisko i imię lekarza, który wydał zaświadczenie o czasowej niezdolności do pracy; 

c) ustalenia osób przeprowadzających kontrolę;

d) podpis kontrolujących; 

f) ewentualne zastrzeżenia osoby kontrolowanej lub domowników i ich podpis. 

Stwierdzenie nieprawidłowości wymaga odnotowania w protokole, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie opieki nad członkiem rodziny. Pracownik może wnieść do tego dokumentu zastrzeżenia.

Gdzie prowadzona będzie kontrola prawidłowości wykorzystania zwolnienia z powodu opieki?

Kontrola zwolnienia na opiekę nad dzieckiem podobnie jak kontrola prawidłowości wykorzystania zwolnienia chorobowego może być prowadzona w następujących miejscach: 

• w miejscu zamieszkania;
• w miejscu czasowego pobytu podanym w zaświadczeniu lekarskim;
• w miejscu zatrudnienia osoby kontrolowanej;
• w miejscu prowadzenia działalności pozarolniczej;
• w innym miejscu, jeśli jest to celowe.

Utrata prawa do zasiłku opiekuńczego

Jeśli ustalone zostanie, że pracownik w czasie opieki wykorzystywał przysługujące mu z tego tytułu zwolnienie od pracy na wykonywanie przez niego pracy zarobkowej, wykorzystywanie tego zwolnienia niezgodnie z jego celem albo gdy zostało stwierdzone, że poza pracownikiem jest inny członek rodziny, który pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym i może zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny, wówczas traci on prawo do zasiłku opiekuńczego za cały okres objęty zwolnieniem.

Przykład 1. 

Jakie konsekwencje spotkają panią Grażynę, która przebywała na opiece nad chorym dzieckiem przez cały sierpień 2024 roku, gdy stwierdzono, że w tym czasie samodzielnie pojechała na wczasy do Dubaju, czym chwaliła się na portalach społecznościowych? 

Pani Grażyna straci prawo do zasiłku opiekuńczego za cały okres, udzieloną opiekę wykorzystywała bowiem je niezgodne z jej celem, gdyż nie opiekowała się chorym dzieckiem, a pojechała samotnie na wczasy. 

Przykład 2. 

Jakie konsekwencje spotkają panią Laurę, która przebywała na opiece nad chorym dzieckiem w wieku półtora roku, gdy w toku kontroli stwierdzono, że był inny członek rodziny – ojciec dziecka, który mógł sprawować opiekę nad nim? 

Pani Laura nie straci prawa do zasiłku opiekuńczego, nawet gdy był inny członek rodziny mogący się zająć chorym dzieckiem, gdyż w jej przypadku mamy do czynienia z wyjątkiem, ponieważ jej dziecko nie ukończyło 2 lat. Dlatego nawet obecnośc innego członka rodziny mogacego sprawować opiekę nie powoduje utraty prawa do zasiłku opiekuńczego.

Kontrola zwolnienia na opiekę nad dzieckiem - jak ją przeprowadzić? Podsumowanie

Podsumowując, niezgodne z celem wykorzystanie opieki, wykonywanie w jej czasie pracy lub stwierdzenie, że inna osoba może zająć się członkiem rodziny, będzie skutkowało koniecznością utraty świadczeń. Kontrola zwolnienia na opiekę nad dzieckiem przeprowadzana jest w ten sam sposób co kontrola prawidłowości wykorzystania zwolnienia lekarskiego z powodu choroby zgodnie z jej celem.