W związku z dostosowywaniem Kodeksu pracy do zmian wynikających z dyrektyw unijnych wprowadzona została całkowicie nowa instytucja urlopu opiekuńczego. Jest to zupełnie odrębny rodzaj zwolnienia od pracy, niezależny od sprawowania opieki nad chorym dzieckiem lub członkiem rodziny bądź dzieckiem zdrowym do 14. roku życia. Czy za urlop opiekuńczy przysługuje wynagrodzenie? Czy korzystanie z tego uprawnienia będzie limitowane? Szczegółowo opisujemy to w artykule.
Komu przysługuje urlop opiekuńczy
W ustawie z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw wprowadzono w rozdziale siódmym dodatkowy podrozdział 1a zatytułowany „Urlop opiekuńczy”. W artykule 1731 § 1 czytamy, że pracownik może skorzystać z urlopu opiekuńczego przysługującego w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych. Jak można przeczytać w dalszej części tego artykułu, za członka rodziny uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka. Przez osobę zamieszkującą w tym samym gospodarstwie domowym należy rozumieć również partnera życiowego. Jest to zatem bardzo użyteczny przepis, dzięki któremu skorzystają osoby pozostające w związkach nieformalnych.
Limit urlopu opiekuńczego
Prawo do urlopu opiekuńczego przysługuje pracownikowi w ograniczonym wymiarze. W ciągu jednego roku kalendarzowego może on bowiem skorzystać z takiego zwolnienia od pracy maksymalnie przez 5 dni. Limit ten nie jest naliczany proporcjonalnie do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy. Można go zastosować zarówno w pojedynczych dniach, jak i bez żadnej przerwy.
Przykład 1.
Pani Anna rozpoczęła pracę w nowej firmie w listopadzie 2024 roku. U pierwszego pracodawcy skorzystała z 3 dni urlopu opiekuńczego. Czy może wykorzystać bezpłatny urlop wychowawczy u nowego pracodawcy?
Tak, u kolejnego w 2024 roku będzie mogła skorzystać jeszcze z 2 dni urlopu.
Wykorzystanie takiego urlopu pracodawca będzie musiał wykazać również w świadectwie pracy, które zostanie dostosowane do nowych przepisów.
Wnioskowanie o urlop opiekuńczy
W Kodeksie pracy ściśle określono, jak powinno wyglądać wnioskowanie o udzielenie urlopu opiekuńczego. Pracownik zobowiązany jest do złożenia wniosku o przyznanie takiego zwolnienia od pracy co najmniej dzień przed chęcią skorzystania z uprawnienia. Wniosek może być przekazany zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej, a pracodawca zobligowany jest do jego zaakceptowania, o ile wniosek zostanie prawidłowo złożony i wypełniony. W dokumencie tym koniecznie powinny znaleźć się następujące dane:
- imię i nazwisko osoby, która wymaga znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych;
- przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika;
- stopień pokrewieństwa z pracownikiem, jeżeli pracownik sprawuje opiekę nad członkiem rodziny (opieka nad synem, córką, matką, ojcem lub małżonkiem);
- adres zamieszkania osoby niebędącej członkiem rodziny (niewymienionej w art. 1731 § 2).
Co do zasady podanie tych danych będzie decydujące dla uzyskania zgody na skorzystanie z urlopu opiekuńczego.
We wniosku nie powinny być podawane szczegółowe informacje o stanie zdrowia osoby, której pracownik zapewnia osobistą opiekę, a jedynie przyczyna konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika. Zgodnie z opinią Ministerstwa Zdrowia nie należałoby opierać przesłanek do udzielenia tego świadczenia wyłącznie na zaświadczeniu wydawanym w systemie ochrony zdrowia.
Zgodnie z powyższym można stwierdzić, że pracodawca nie będzie w stanie zweryfikować, czy pracownik faktycznie wykorzystał urlop zgodnie z jego przeznaczeniem.
Wynagrodzenie za czas urlopu opiekuńczego
Za czas urlopu opiekuńczego pracownikowi nie będzie przysługiwało wynagrodzenie. Pensja za ten okres będzie zatem proporcjonalnie obniżona. W miesiącu wystąpienia takiej nieobecności należy więc zastosować zasady opisane w § 12 ust. 1 rozporządzenia w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy. Zgodnie z nim stałe składniki wynagrodzenia za przepracowaną część miesiąca oblicza się w sposób następujący:
- miesięczną stawkę wynagrodzenia dzieli się przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu;
- otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę godzin nieobecności pracownika w pracy z tych przyczyn;
- obliczoną kwotę wynagrodzenia odejmuje się od wynagrodzenia przysługującego za cały miesiąc.
Przykład 2.
Pani Agata złożyła wniosek o udzielenie jej bezpłatnego urlopu opiekuńczego 4 kwietnia 2024 roku. Wynagrodzenie zasadnicze ma ustalone w stałej stawce miesięcznej 5 000,00 zł. Pracuje od poniedziałku do piątku po 8 godzin. Jak zostanie obliczone jej wynagrodzenie za kwiecień?
Pensję za przepracowaną część miesiąca należy obliczyć w następujący sposób:
5 000,00 zł / 168 godz. = 29,76 zł
29,76 zł x 8 godz. = 238,08 zł
5 000,00 zł – 238,08 zł = 4 761,92 zł.
W związku z wykorzystaniem urlopu opiekuńczego wynagrodzenie pracownicy zostanie pomniejszone o 238,08 zł, w efekcie czego pracodawca za maj 2023 roku wypłaci jej pensję w kwocie 4 761,92 zł.
Ochrona pracownika korzystającego z urlopu opiekuńczego i inne uprawnienia
Dostosowanie Kodeksu pracy do dyrektyw unijnych daje pracownikom korzystającym z urlopu opiekuńczego dodatkową ochronę ich zatrudnienia.
W okresie urlopu opiekuńczego, a także od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie tego urlopu, pracodawca nie będzie mógł:
- prowadzić przygotowań w związku z zamiarem rozwiązania stosunku pracy z tym pracownikiem;
- wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z tym pracownikiem, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jego winy i reprezentująca pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
Dopuszczalne będzie jednak niezastosowanie się do powyższych zasad, o ile pracodawca udowodni, że przy rozwiązaniu umowy kierował się obiektywnymi powodami.
Ponadto zastosowanie będzie tu miał także art. 1864 kp, w myśl którego pracodawca będzie obowiązany dopuścić pracownika po zakończeniu urlopu do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu na warunkach nie mniej korzystnych od tych, które by obowiązywały, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu.
Udzielanie bezpłatnego urlopu opiekuńczego – podsumowanie
Po wejściu w życie zmian w Kodeksie pracy osoby zatrudnione w ramach stosunku pracy uzyskają nowy rodzaj urlopu – urlop opiekuńczy. Będzie można z niego skorzystać jedynie w ściśle określonych przypadkach i w obwarowanym w przepisach wymiarze. Za czas takiej nieobecności pracownikowi nie będzie przysługiwało wynagrodzenie.
