Prowadząc działalność przedsiębiorców często łączą różnego rodzaju zależności. Występują one zarówno pomiędzy kontrahentami jak również między przedsiębiorcą a osobą trzecią. W wielu przypadkach występuje również wspólność majątkowa w jednoosobowej działalności. Może mieć ona wpływ na rozliczanie podatkowe. Co istotne, w określonych przypadkach ustaje.
Na czym polega wspólność majątkowa?
Zgodnie z art. 31 § 1 ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (kro) z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Listę przedmiotów majątkowych stanowiących odrębny majątek każdego z małżonków zawiera art. 33 kro. W świetle tej regulacji do majątku odrębnego zaliczamy:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Biorąc pod uwagę powyższe, składniki majątku nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej nie stanowią odrębnego majątku danego małżonka, lecz dorobek małżonków bez względu na to, czy zostały zakupione na potrzeby działalności gospodarczej prowadzonej przez jednego z małżonków, czy też dla celów prywatnych.
Pamiętać przy tym należy, że zgodnie z art. 34 kro każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.
W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.
Przykład 1.
Małżonkowie posiadają samochód, który został zakupiony w trakcie trwania wspólności małżeńskiej. W dowodzie rejestracyjnym wpisany jest tylko mąż. W marcu żona założyła działalność gospodarczą i chce wynająć samochód od męża. Czy taka umowa, gdy jest wspólność majątkowa, jest możliwa?
Zawieranie z małżonkiem umowy najmu składników majątkowych stanowiących współwłasność majątkową małżeńską jest prawnie nieskuteczne (nie rodzi skutków prawnych), te składniki majątku objęte są bowiem również wspólnością ustawową małżeńską (łączną).
Czy wspólność majątkowa może zostać zniesiona?
Ustrój wspólności majątkowej może zostać zniesiony przez małżonków poprzez zawarcie umowy w formie aktu notarialnego, w której zadecydują o jej zniesieniu. Powyższa forma zniesienia współwłasności jest niezwykle popularna wśród przedsiębiorców. Dzięki zniesieniu współwłasności majątek zgromadzony przez jednego małżonka jest zabezpieczony.
Ponadto wspólność majątkowa ustaje w przypadku rozwodu lub separacji albo unieważnienia małżeństwa.
Wspólność majątkowa ustaje także w chwili śmierci lub ubezwłasnowolnienia któregoś z małżonków.
W szczególnych przypadkach sąd może wydać wyrok, w którym orzeknie o ustanowieniu z ważnych powodów rozdzielności majątkowej.
W przypadku ustania wspólności majątek zostaje podzielony. Oczywiście majątek przedsiębiorstwa stanowi także współwłasność małżeńską, jeżeli działalność została założona w trakcie małżeństwa i małżonkowie nie zawarli umowy o rozdzielności majątkowej.
Nie ma znaczenia, czy działalność prowadził jeden, czy dwoje małżonków, ponieważ:
- przyjmuje się, że przedsiębiorstwo powstaje z majątku wspólnego małżonków;
- wszystkie zyski stanowią dochód wchodzący w skład wspólnego majątku;
- wszystko, co zostanie zakupione z zysku działalności zarejestrowanej na jednego ze współmałżonków, staje się składnikiem majątku wspólnego, na przykład jeżeli z zysku z działalności gospodarczej zostanie zakupione dodatkowe wyposażenie, jest ono współwłasnością małżeńską i w przypadku rozwodu podlega podziałowi;
- wszystko, co zostanie zakupione z przeznaczeniem na użytek przedsiębiorstwa, jest wspólną własnością małżonków, nawet jeżeli zostało sfinansowane przez jednego małżonka, na przykład z wypłaty za pracę.
Wspólność majątkowa w jednoosobowej działalności
W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej bardzo ważne jest, czy podatnik posiada wspólność majątkową, czy też jej nie posiada. Prowadząc bowiem JDG, musimy liczyć się z tym, że odpowiedzialność za zobowiązania będzie mogła być zaspokajana z całości majątku małżonków.
Druk CEIDG-1 zawiera rubrykę dotyczącą majątkowych ustrojów małżeńskich. W przypadku, gdy podatnik posiada współwłasność małżeńską, winien to wpisać.
Przykład 2.
Podatnik prowadzi JDG. Zakładając działalność 3 lata temu, miał wspólność małżeńską. W tym roku rozwiódł się z żoną. W związku z tym ustała wspólność majątkowa w jednoosobowej działalności. Czy podatnik powinien to zgłosić do CEIDG?
W tym przypadku zaszła zmiana i musimy ją zgłosić. W tym celu składamy wniosek o zmianę wpisu w CEIDG. Zmian dotyczy tylko wspólności majątkowej i tylko tę rubrykę zmieniamy. Co bardzo ważne, podatnik winien zgłosić to w terminie 7 dni (patrz art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej i Punkcie Informacji dla Przedsiębiorcy).
Podsumowując, wspólność majątkowa w jednoosobowej działalności musi być zgłoszona do CEIDG.
