Dynamiczne wahania inflacji i rosnące ceny towarów sprawiają, że wartość pieniądza w czasie ulega zmianie. Wpływa to na rentowność długoterminowych kontraktów, dlatego przedsiębiorcy szukają sposobów na zabezpieczenie swoich interesów. Rozwiązaniem, które pozwala na modyfikację wynagrodzenia w trakcie trwania umowy, jest klauzula waloryzacyjna. Jej prawidłowe sformułowanie umożliwia dostosowanie ceny usługi do aktualnej siły nabywczej pieniądza, chroniąc zysk firmy.
Jak działa inflacja?
Chociaż każdy z nas wiele słyszał o inflacji, to niewiele osób zadało sobie tyle trudu, aby dokładnie sprawdzić, czym ona jest i – co istotniejsze – jak działa. Inflacja to zjawisko polegające na wzroście ogólnego poziomu cen w gospodarce w określonym czasie. Upraszczając – za tę samą kwotę pieniędzy można kupić mniej niż wcześniej. Jeżeli zatem dany produkt na początku roku kosztował 100 zł, a inflacja roczna wynosi 10%, to na koniec roku będzie kosztował już 110 zł.
Najważniejszym skutkiem inflacji jest spadek wartości pieniądza. W przypadku umów zawieranych na dłuższy czas, np. na 5 lat, oznacza to, że cena za usługę z każdym miesiącem będzie realnie coraz niższa. Przy inflacji rzędu 2-3% nie będzie to tak odczuwalne, jednak przy 10-15% inflacji, z jaką mieliśmy do czynienia w latach 2021-2022, już po około pół roku można zauważyć istotny spadek wartości uzyskiwanego wynagrodzenia. W związku z dynamicznymi zmianami gospodarczymi, w tym właśnie tymi związanymi ze wzrostem inflacji, strony coraz częściej korzystają z klauzul waloryzacyjnych, które umożliwiają im ponowne przeliczenie wartości świadczenia według aktualnej siły nabywczej pieniądza.
Podstawowym narzędziem służącym do pomiaru inflacji w Polsce jest wskaźnik CPI – wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych. Oblicza go Główny Urząd Statystyczny. GUS co miesiąc oraz co roku porównuje ceny z tzw. koszyka inflacyjnego, czyli zestawu kilkuset towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwa domowe (żywności, odzieży, paliwa, opłat za energię, czynszu, usług medycznych, edukacyjnych itp.). Jeżeli wartość tego koszyka wzrosła np. o 2% miesiąc do miesiąca, mówi się, że inflacja miesięczna wyniosła 2%.
#zobacztez
Czy spadek inflacji oznacza spadek cen?
Czy spadek inflacji przekłada się na spadek cen? Nie, dopóki jest on na plusie. Oznacza jedynie, że ceny nadal rosną, ale wolniej niż wcześniej. Inflacja to miernik tempa wzrostu cen, a nie samego ich poziomu. Jeśli w danym roku wskaźnik inflacji spada, oznacza to spowolnienie wzrostu cen, a nie ich obniżenie. Aby ceny zaczęły realnie się obniżać, musi wystąpić ujemna inflacja, czyli tzw. deflacja (wynosi wtedy np. -1.5%).
Przykład 1.
- W 2023 roku inflacja wynosiła 11.4%.
- W 2024 roku inflacja spadła do 3.6%.
Spadek rokrocznie inflacji o prawie 8% nie znaczy, że ceny spadły o 8%. To znaczy, że rosły dalej, ale już nie o 11.4% w ciągu roku, a jedynie o 3.6%.
Na inflację pomocna klauzula waloryzacyjna
Zmiana ceny usługi według inflacji wymaga sporządzenia i zawarcia w umowie specjalnego zapisu, dzięki któremu strona będzie miała prawo podwyższać swoje wynagrodzenie wprost proporcjonalnie do spadku siły nabywczej pieniądza. Jest to tzw. klauzula waloryzacyjna. Jest ona najczęściej stosowana w przypadku umów długoterminowych, w których cena usługi czy też dostarczanych towarów może tracić realną wartość wskutek inflacji.
Podstawą prawną stosowania klauzul waloryzacyjnych jest art. 358¹ § 2 kc, zgodnie z którym strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.
Klauzula waloryzacyjna nie musi być oparta o wskaźnik inflacji, są również inne mierniki wartości, które mogą zostać zastosowane w umowie. Może to być np.:
- waloryzacja według kursu waluty, np. euro, dolara;
- waloryzacja do konkretnych wskaźników branżowych, np. indeksów materiałów budowlanych;
- waloryzacja kwotowa – powiązana z konkretnym kosztem składników świadczenia.
Zastrzeżenie klauzuli waloryzacyjnej według inflacji pozwala na zachowanie realnej wartości wynagrodzenia, niezależnie od sytuacji gospodarczej, a także niweluje konieczność każdorazowych renegocjacji umów, ich aneksowania lub wypowiadania.
Zmiana ceny usługi według inflacji – jakich umów dotyczy?
Zmiana ceny usługi według inflacji może być stosowana we wszelkiego rodzaju umowach. Stosowanie klauzuli waloryzacyjnej jest najkorzystniejsze w przypadku umów długoterminowych wiążących strony na lata. Trzeba jednak pamiętać, że klauzula ta nie może być stosowana w zobowiązaniach, w których wysokość świadczenia pieniężnego określa bezwzględnie wiążący przepis ustawy.
W praktyce gospodarczej omawiana klauzula jest najczęściej stosowana w umowach:
- najmu lokali mieszkalnych i użytkowych;
- świadczenia usług kompleksowych, dotyczących np. ochrony, sprzątania;
- leasingu;
- kredytu;
- inwestycji budowlanych.
Jak powinna wyglądać klauzula waloryzacyjna oparta o wskaźnik inflacji?
Klauzula waloryzacyjna, aby była wiążąca, musi zostać prawidłowo skonstruowana. Przede wszystkim powinna ona wskazywać na:
- podstawę waloryzacji – miernik, od którego uzależniona będzie waloryzacja świadczenia pieniężnego – za podstawę waloryzacji najczęściej przyjmuje się roczny wskaźnik inflacji ogłaszany przez Główny Urząd Statystyczny;
- częstotliwość waloryzacji – najczęściej jest ona roczna, ale strony mogą ustalić np. kwartalną czy też miesięczną;
- metodę obliczeń waloryzacji – powinna być możliwie prosta i czytelna; strony mogą posłużyć się w umowie przykładem wyliczenia waloryzacji;
- granicę waloryzacji – fakultatywnie można zastosować dolne lub górne limity, np. wskazując, że zmiana ceny usługi będzie miała miejsce, dopiero gdy inflacja przekroczy 3% w skali roku.
Przykład 1:
1.Wynagrodzenie Zleceniobiorcy określone w § 3 ust. 1 umowy będzie ulegało corocznej waloryzacji według „Wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych” ogłaszanego przez Prezesa GUS za poprzedni rok kalendarzowy.
2.Jeśli wskaźnik inflacji ogłoszony przez GUS za 2025 rok wyniesie 4%, to od 1 stycznia 2026 roku miesięczne wynagrodzenie Zleceniobiorcy, ustalone na 10 000 zł netto, zostanie zwiększone o 400 zł, tj. do kwoty 10 400 zł netto.
Przykład 2:
1.Czynsz określony w § 5 ust. 1 umowy waloryzowany będzie co 12 miesięcy, licząc od daty zawarcia niniejszej umowy, wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych podawanych przez GUS za poprzedni rok kalendarzowy.
Błędy popełniane przy zmianie ceny według inflacji
Zmiana ceny za usługę wymaga prawidłowo skonstruowanej klauzuli waloryzacyjnej. Stosując się do wyżej wymienionych zasad i wskazówek, nie powinno być to trudne. Pominięcie któregoś z elementów może prowadzić do uznania danego zapisu za nieważny. Co może zatem pójść nie tak:
- brak wskazania jednoznacznego wskaźnika waloryzacji – wskazanie wyłącznie na „inflację” będzie niewystarczające, jest to bowiem pojęcie potoczne, o szerokim znaczeniu. Należy wskazać konkretny wskaźnik – np. „Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych” ogłaszany przez Prezesa GUS za dany rok;
- niewskazanie sposobu obliczenia waloryzacji i pozostawienie swobody w tym aspekcie wyłącznie jednej ze stron, tym bardziej w relacjach konsumenckich, może być uznane za postanowienie abuzywne (nieważne);
- brak ustalania limitów waloryzacji – w przypadku wysokiej inflacji brak wskazania górnej granicy waloryzacji (np. 10%), może dojść do gwałtownej zmiany ceny, co z kolei może prowadzić do konfliktu stron i zerwania umowy;
- wprowadzenie częstej waloryzacji – zapis mówiący, że waloryzacja będzie następowała co miesiąc lub kwartał może prowadzić do chaosu i błędów w płatnościach, może również doprowadzić do bardzo wysokiego skoku cen w skali roku.
Co, gdy w umowie zabraknie klauzuli waloryzacyjnej?
Lata względnego spokoju gospodarczego mogły uśpić czujność przedsiębiorców. W wyniku tego wiele umów zawartych w latach przed pandemią nie zawiera klauzul waloryzacyjnych. Czy w takim wypadku da się jeszcze coś zrobić? Tak, ale trzeba udać się do sądu.
Przepis art. 358¹ § 3 kc mówi nam, że w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Przepis ten pozwala każdej ze stron żądać zmiany wynagrodzenia, jeżeli jego wartość nie przystaje już do obecnych realiów rynkowych.
Trzeba tu jednak mieć na uwadze art. 3581 § 4 kc, który wskazuje, że z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. Przepis ten wyłącza wprost możliwość korzystania z waloryzacji sądowej przez osoby prowadzące przedsiębiorstwo. Uznać zatem trzeba, że opcja ta dotyczy jedynie konsumentów oraz (co jest kwestią kontrowersyjną) osób wykonujących wolny zawód w formie działalności gospodarczej. Przedsiębiorcy muszą dogadywać się sami ze sobą, sąd nie może bowiem ingerować w tym aspekcie w ich umowy.
