Darowizna dokonana w najbliższej rodzinie nie jest niczym niezwykłym. Najczęściej rodzice lub dziadkowie, pragnąc zabezpieczyć bądź polepszyć sytuację materialną potomków, jeszcze za swojego życia decydują się na przekazanie im całości lub części swojego majątku. Darowizna w rodzinie jest optymalnym sposobem na przekazanie własności, ponieważ osoby najbliższe stanowią tzw. grupę zero, w której ramach występuje całkowite zwolnienie z podatku od darowizn. Mniej spotykaną jest natomiast darowizna między małżonkami będącymi w małżeńskim ustroju wspólności majątkowej. Czy w ogóle taka umowa jest możliwa? O tym poniżej.
Na czym polega umowa darowizny?
Darowizna stanowi instytucję prawa cywilnego. Zgodnie z nią darczyńca zobowiązuje się do dokonania nieodpłatnego świadczenia na rzecz osoby trzeciej, tj. obdarowanego. Świadczenie to następuje kosztem majątku darczyńcy, natomiast samemu darczyńcy nie przysługuje uprawnienie do żądania żadnego innego świadczenia ze strony obdarowanego. Umowa ta powinna zostać zawiązana w formie aktu notarialnego. Jednakże niezachowanie formy nie czyni umowy bezskuteczną, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostanie spełnione. Oznacza to, że w chwili przekazania przedmiotu darowizny oraz przeniesienia prawa własności na obdarowanego, nawet bez umowy notarialnej, darowizna staje się wiążąca.
W związku z faktem, że darowizna jest umową nieodpłatną, zawierana jest ona najczęściej między osobami najbliższymi, które łączą silne więzi emocjonalne, a niekiedy również ekonomiczne. Darowizna dokonana na rzecz obcego człowieka, mimo że możliwa, to w praktyce jest bardzo rzadko spotykana. Przedmiotowa umowa zobowiązuje darczyńcę spełnić świadczenie bezpłatnie, nie gwarantując w zamian żadnych korzyści finansowych lub prawnych. Obdarowany jest zobowiązany jedynie do wykazywania wdzięczności względem darczyńcy.
Darowizna między małżonkami a rozdzielność majątkowa
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej jako kro) regulujący kwestię małżeńskich ustrojów majątkowych czy też Kodeks cywilny (dalej jako kc) określający problematykę darowizn nie odnoszą się do darowizny między małżonkami jako oddzielnej instytucji prawnej. Stąd też trzeba uznać, że do małżonków należy stosować przepisy ogólne w przedmiocie umowy darowizny, tj. art. 888 i nast. kc.
Mimo powyższego stosowanie przepisów kc będzie zależne od rodzaju ustroju majątkowego. Jeżeli mamy do czynienia z rozdzielnością majątkową, wówczas małżonków powinniśmy traktować jak dwoje materialnie niepowiązanych ze sobą osób. Każde z nich posiada swój odrębny majątek, nie istnieje przy tym żaden wspólny dobytek w rozumieniu współwłasności łącznej. Mamy zatem dwie odrębne masy majątkowe. Wszystko, co strony nabyły wspólnie, jest współwłasnością w częściach ułamkowych. Części te przynależą do każdego z małżonków w wielkości stosownej do przeznaczonych środków na nabycie danej rzeczy czy prawa. Przesunięcie własności składnika majątkowego następuje między majątkiem osobistym jednego z małżonków a majątkiem drugiego z nich.
Darowizna między małżonkami a wspólność majątkowa
Małżeńska wspólność majątkowa jest rodzajem współwłasności łącznej. Tak rozumiana wspólność oznacza, że w majątku małżonków nie istnieją udziały, nie ma możliwości wskazania na konkretny ułamek w prawie do rzeczy. Wszystkie składniki wspólnego dobytku są własnością każdego z małżonków w takim samym stopniu. Współwłasność łączna trwa aż do czasu ustania małżeństwa lub ustanowienia umownej rozdzielności majątkowej. Oznacza to, że małżonkowie nie mogą darować sobie nawzajem przedmiotów, których oboje są właścicielami. Jednakże obok majątku wspólnego istnieją jeszcze odrębne majątki każdego z nich. Tutaj możliwe są przesunięcia między majątkiem wspólnym i majątkami odrębnymi zarówno w jedną, jak i w drugą stronę.
Omawiana kwestia wygląda zgoła inaczej w przypadku wspólności małżeńskiej. W tym wypadku należy odróżnić majątek wspólny od majątku osobistego każdego z partnerów. Zgodnie z art. 31 kro z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Jest to współwłasność łączna, a co za tym idzie, wszystko, co wchodzi do dobytku rodziny, jest w całości wspólne. Do majątku wspólnego zalicza się w szczególności:
- pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody działalności gospodarczej każdego z małżonków;
- dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków.
Oprócz majątku wspólnego w małżeństwie obowiązują również majątki osobiste. Zgodnie z art. 33 kro do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej;
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb 1 z małżonków;
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Istnienie 3 mas majątkowych w małżeństwie (1 wspólnej i 2 osobistych) pozwala na dokonywanie różnych kombinacji przesunięć składników majątkowych. Jest zatem możliwe dokonanie:
- darowizny z majątku wspólnego do majątku osobistego któregoś z małżonków,
- darowizny z majątku osobistego każdego z małżonków do majątku wspólnego,
- z majątku osobistego jednego małżonka do majątku osobistego drugiego z nich.
Darowizna między małżonkami pomiędzy majątkami osobistymi
W tym przypadku nie ma większych niejasności interpretacyjnych. Tak jak przy rozdzielności majątkowej, darowizna pomiędzy małżonkami odbywa się poprzez umowę darowizny, wówczas dochodzi do przeniesienia składnika majątkowego z jednego majątku osobistego do drugiego.
Darowizny z majątku osobistego do majątku wspólnego małżonków
Bardziej problematyczna jest kwestia darowizn dokonywanych z majątku osobistego do majątku wspólnego. Cechą majątku wspólnego jest jego bezudziałowy charakter, przez co każdy składnik majątku stanowi własność każdego z małżonków. Jeżeli zatem jedno z małżonków przeniesie prawo własności rzeczy z majątku osobistego do majątku wspólnego, to wciąż będzie on właścicielem tej rzeczy. Nie dochodzi zatem do darowizny, a do dokonania nakładu na majątek wspólny.
Darowizna z majątku wspólnego do majątku osobistego małżonka
Przy darowiźnie z majątku wspólnego do majątku osobistego jednego ze współmałżonków stanowiska są podzielone. Część doktryny uważa, że darowizna między małżonkami jest możliwa, wymaga wówczas jedynie zgody obu stron będących jednocześnie darczyńcami. Inni wskazują, że takie przesunięcie majątkowe będzie prowadziło do podziału majątku wspólnego, które w czasie trwania małżeństwa jest niemożliwe. W takiej sytuacji warto oprzeć się na uchwale Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 1991 roku (sygn. akt: III CZP 76/90), w którym stwierdzono, że „w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego drugiego małżonka. Możliwość zawierania takich umów wynika z faktu, że małżonkowie mają prawo dysponować swoim majątkiem, a on ma służyć przede wszystkim im samym”.
Należy jednak pamiętać, że darowizna między małżonkami nie może obejmować większości składników majątku wspólnego, chodzi tu w szczególności o nieruchomości, gdyż one mają największą wartość. Jeżeli w majątku wspólnym znajduje się jedna nieruchomość, jej darowizna nie będzie możliwa. W przypadku jednak gdy jest ona jedynie jedną z wielu posiadanych przez małżeństwo, nie powinno to stwarzać większych problemów natury prawnej.
Darowizna a podatek
Małżonkowie należą do tzw. podatkowej grupy zero. W tej sytuacji, w każdej z powyższych możliwości dokonania darowizny podatek od darowizn nie będzie występował. Należy przy tym pamiętać, że jeśli wartość darowizny od małżonka przekracza w przeciągu 5 lat kwotę wolną w podatku od spadków i darowizn - 36 120 zł (obowiązuje od 1 lipca 2023 roku) - trzeba ją zgłosić do właściwego urzędu skarbowego. Zgłoszenia należy dokonać na formularzu SD-Z2 w terminie 6 miesięcy.
Darowizna między małżonkami – podsumowanie
Darowizna między małżonkami jest możliwa, jednakże w przypadku istnienia ustroju wspólności majątkowej w niektórych wypadkach może być to niejednoznaczne. Z całą pewnością nie ma żadnych prawnych przeciwwskazań, aby dokonywać przesunięć majątkowych między majątkami osobistymi stron. Nieco bardziej dyskusyjna jest możliwość dokonywania darowizn między majątkiem wspólnym a majątkami osobistymi. Darowizna może mieć bowiem charakter nakładów na majątek wspólny albo podziału tego majątku, co w czasie trwania małżeństwa jest niemożliwe. Sąd Najwyższy stanął jednak na stanowisku, że taki transfer jest możliwy, o ile darowizna nie obejmuje znacznej większości majątku wspólnego.
