Prawie każda osoba przynajmniej jeden raz w życiu spotyka się z koniecznością obdarowania rzeczą bądź środkami pieniężnymi osobę bliską lub osobę z poza rodziny. Podobne sytuacje spotykają małżonków. Warto pamiętać wówczas o tym, jakie obowiązki ciążą na małżonkach i z jakich możliwości zwolnień mogą oni skorzystać gdy ma miejsce darowizna między małżonkami.
Obowiązek podatkowy przy darowiznach
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o spadkach i darowiznach podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Generalna zasada mówi, iż obowiązek podatkowy powstaje:
- przy nabyciu w drodze darowizny - z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń;
- przy nabyciu z polecenia darczyńcy - z chwilą wykonania polecenia.
W przypadku otrzymania darowizny znajdującej się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega ta darowizna, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Grupa podatkowa a darowizna
Podstawową informacją niezbędną dla określenia sposobu rozliczenia podatku od spadków i darowizn jest stopień pokrewieństwa darczyńcy i obdarowanego. Inaczej bowiem będzie rozliczana darowizna między małżonkami a inaczej darowizna od osoby trzeciej. W związku z tym ustawodawca ustalił następujące grupy podatkowe:
- do grupy I - małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów,
- do grupy II - zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych,
- do grupy III - innych nabywców.
Darowizna między małżonkami a zwolnienie podatkowe
Zgodnie z art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o spadkach i darowiznach zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez m.in. małżonka jeżeli:
- zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych za pomocą formularza SD-Z2 właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego z wyjątkiem nabycia w drodze dziedziczenia. W tej sytuacji nabycie rzeczy należy zgłosić w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku,
- w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza 36 120 zł (od 1 lipca 2023 roku) - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.
Warto mieć na uwadze, że jeśli podatnik otrzyma np. od żony darowiznę o wartości 8 000 złotych. Nie oznacza to jeszcze, że nie przekracza on pułapu kwoty wolnej – należy bowiem dodać jeszcze wartość wcześniejszych darowizn od żony mając na uwadze, wstecz okres 5 lat. Więc należy kontrolować okres 5 lat, a nie wysokość pojedynczych darowizn.
Jeżeli jednym z warunków zwolnienia jest zgłoszenie w urzędzie skarbowym, co zatem stanie się, jeżeli darowizna między małżonkami nie zostanie zgłoszona?
Niezgłoszona darowizna między małżonkami
Warto pamiętać, iż jeżeli obdarowany dowiedział się o nabyciu darowizny w postaci rzeczy lub praw majątkowych po upływie terminu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny, zwolnienie stosuje się gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.
Obowiązek zgłoszenia do urzędu skarbowego nie wystąpi w sytuacji, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty 36 120 zł (od 1 lipca 2023 roku) albo nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.
Jeśli jednak obdarowany małżonek wiedział o nabyciu darowizny i zapomniał zgłosić dany fakt do właściwego urzędu skarbowego, będą go obowiązywały zasady ogólne opodatkowania z tytułu nabycia darowizny dla 1 grupy podatkowej bez możliwości skorzystania z powyższego zwolnienia.
Darowizna między małżonkami a ustrój rozdzielności majątkowej
W sytuacji występowania pomiędzy małżonkami ustawowej rozdzielności majątkowej, mogą oni skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania darowizny dokonanej pomiędzy sobą pod warunkiem zgłoszenia tego faktu do urzędu skarbowego w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny czyli zgodnie z przytoczonymi powyżej zasadami ogólnymi z uwzględnieniem zwolnienia z tytułu zachowania powyższych terminów.
Darowizna między małżonkami a ustrój wspólności majątkowej
W sytuacji występowania pomiędzy mężem i żoną ustawowej wspólności majątkowej, aby ustalić kiedy darowizna między małżonkami może korzystać ze zwolnienia, należy przede wszystkim ustalić co jest majątkiem wspólnym a co osobistym małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
- wynagrodzenie za pracę, wynagrodzenie z tytułu działalności zarobkowej małżonków,
- dochody z majątku wspólnego i osobistego małżonków,
- zgromadzone pieniądze na rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
- kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie.
Do majątku osobistego każdego z małżonków mogą należeć:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej oraz w drodze dziedziczenia, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- przedmioty majątkowe dla zaspakajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
- odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (bez rent z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość),
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z innej działalności zarobkowej małżonka,
- nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Małżonkowie w trakcie trwania wspólności majątkowej mogą przekazywać darowizny między sobą:
- pomiędzy majątkiem osobistym jednego z małżonków a majątkiem osobistym drugiego współmałżonka,
- pomiędzy majątkiem osobistym jednego z współmałżonków a majątkiem wspólnym (rozszerzenie wspólności majątkowej)
Może również wystąpić sytuacja przekazania darowizny z majątku wspólnego do majątku osobistego jednego z współmałżonków, jednak w niektórych przypadkach podjęcie takich czynności może być odebrane za podział majątku wspólnego, a póki trwa wspólność majątkowa, to samodzielne dysponowanie przez jednego z współmałżonków majątkiem wspólnym na rzecz majątku odrębnego jest niedopuszczalne. Ponadto ruchy pomiędzy majątkiem wspólnym a osobistym nie mogą pozostać w uszczerbku w stosunku do wierzycieli.
Zasady zwolnienia z obowiązku z opodatkowania, gdy ma miejsce darowizna między małżonkami, obowiązują zgodnie z wyżej przytoczonym art. 4a pkt 1 ustawy o spadkach i darowiznach.
