Działania odwetowe wobec sygnalisty - prawa, roszczenia i sankcje

O działaniach odwetowych można mówić wówczas, gdy powodem ich podjęcia jest dokonanie przez sygnalistę zgłoszenia naruszenia prawa zarówno w formie zgłoszenia wewnętrznego czy zgłoszenia zewnętrznego, jak i poprzez ujawnienie publiczne. W wypadku wystąpienia innych obiektywnych przyczyn podjęcia takich działań nie można zakwalifikować ich jako działań odwetowych. Dowiedz się co kwalifikuje się jako działania odwetowe oraz poznaj więcej informacji w tym temacie.

Co kwalifikuje się jako działania odwetowe?

Działania odwetowe mogą stanowić w przypadku pracowników niżej wymienione działania lub groźby albo próby ich stosowania, w tym w szczególności:

• odmowa nawiązania stosunku pracy;
• wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy;
• niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony – w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa; 
• obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę;
• wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu;
• pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżenie wysokości tych świadczeń;
• przeniesienie na niższe stanowisko pracy;
• zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
• przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
• niekorzystną zmianę miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy; 
• negatywną ocenę wyników pracy lub negatywną opinię o pracy;
• nałożenie lub zastosowanie środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
• przymus, zastraszanie lub wykluczenie, mobbing, dyskryminacja, niekorzystne lub niesprawiedliwe traktowanie;
• wstrzymanie udziału lub pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
• nieuzasadnione skierowanie na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
• działania zmierzające do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
• spowodowanie straty finansowej, w tym gospodarczej lub utratę dochodu;
• wyrządzenie innej szkody niematerialnej, w tym naruszenie dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.

W zakresie działań odwetowych względem osoby zatrudnionej na podstawie innej niż stosunek pracy będą mieścić się wymienione wyżej działania odpowiednio stosowane, w przypadku gdy praca lub usługi były, są lub mają być świadczone na podstawie innego niż stosunek pracy stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji, lub pełnienia służby, o ile charakter świadczonej pracy lub usług lub pełnionej funkcji, lub pełnionej służby nie wyklucza zastosowania wobec sygnalisty takiego działania. 

Komu przysługują roszczenia za działania odwetowe?

Roszczenia z tytułu działań odwetowych przysługują następującym sygnalistom:

• pracownikom;
• osobom świadczącym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej;
• pracownikom tymczasowym;
• przedsiębiorcy;
• akcjonariuszowi;
• wspólnikowi;
• członkowi organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej;
• osobie świadczącej pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy;
• stażyście;
• wolontariuszowi;
• prokurentowi;
• praktykantowi;
• funkcjonariuszom Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej;
• żołnierzom pełniącym czynną służbę wojskową.

Roszczenia za działania odwetowe

Sygnaliście, który doświadczył działań odwetowych, przysługuje:

1. odszkodowanie w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego; 
2. zadośćuczynienie. 

Sygnalista nie może zrzec się roszczeń przysługujących mu z tytułu podejmowanych względem niego działań odwetowych.

Przykład 1. 

Pani Daria jako sygnalista doświadczyła działań odwetowych i domaga się z tego tytułu odszkodowania w wysokości 3500 zł. Czy otrzyma takie odszkodowanie? Kobieta domaga się niższego odszkodowania niż należne jej z mocy prawa, dlatego też pewne jest, że otrzyma taką kwotę, o jaką wnioskuje, a nawet więcej. Otrzyma ona odszkodowanie w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Przykład 2. 

Pani Aleksandra została pominięta przy typowaniu pracowników, którzy zostaną wysłani przez pracodawcę na szkolenie podnoszące ich kwalifikacje. Jako sygnalista dokonała ona wcześniej zgłoszenia zewnętrznego. Kobieta uważa, że sytuacja z pominięciem jej przy delegowaniu pracowników do podnoszenia kwalifikacji na szkoleniu stanowi względem niej działanie odwetowe pracodawcy i domaga się zapłaty zadośćuczynienia w kwocie 20 000 000 zł. Czy roszczenie o zadośćuczynienie pani Aleksandry zostanie w pełni zaspokojone? Pani Aleksandra ma podstawy, by sądzić, że doświadczyła działań odwetowych. Jednak pracodawca może wykazać, że pominięcie jej przy typowaniu do szkolenia podnoszącego kwalifikacje nie stanowiło działania odwetowego, a wynikało z kryteriów obiektywnych. Gdyby jednak pracodawca nie był w stanie udowodnić, że pominięcie pracownicy przy typowaniu pracowników do szkolenia nie jest działaniem odwetowym, kobieta może otrzymać żądane zadośćuczynienie. Jednak należy zastrzec, że kwota zadośćuczynienia może być niższa, gdyż tak wygórowana kwota jak 20 000 0000 zł znacząco przekracza rozmiar krzywdy pracownika doznanej wskutek działań odwetowych.

Przykład 3. 

Czy pani Kazimiera może domagać się odszkodowania za stwierdzone względem niej jako sygnalisty działania odwetowe w wysokości 13 000 zł? Odszkodowanie nie może być niższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W 2024 roku wynosi ono 7155,48 zł. Jednak jeśli pani Kazimiera wykaże, że szkoda, jaką poniosła z tytułu działań odwetowych, jest szacowana na kwotę 13 000 zł, może otrzymać takie odszkodowanie.

Przykład 4. 

Pan Tomasz został sygnalistą. Pracodawca po zgłoszeniu naruszenia przez pracownika odmówił mu przyznania 3-krotnie kwartalnych premii w wysokości 3000 zł każda. Co w tej sytuacji może zrobić mężczyzna? Powinien on zgłosić, że doświadcza działań odwetowych, gdyż odmowa przyznania premii nie wynika z przyczyn obiektywnych. Uznanie postępowania pracodawcy za działania odwetowe będzie oznaczało, że pan Tomasz może dochodzić odszkodowania w kwocie nie niższej niż 9000 zł. 

Gdzie zgłaszać działania odwetowe?

Zgłoszenie działań odwetowych powinno być dokonane do podmiotu, który otrzymał zgłoszenie sygnalisty. 

Sankcje za stosowanie działań odwetowych

Dodatkowo stosowanie działań odwetowych wobec sygnalisty stanowi przestępstwo. 

Przestępstwo to zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, a jeśli sprawca działa w sposób uporczywy, wówczas może zostać mu wymierzona kara pozbawienia wolności do lat 3. 

Podsumowanie

Podsumowując, sygnalista może otrzymać wyższe odszkodowanie niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W takiej sytuacji wysokość odszkodowania będzie związana z wysokością szkody, jakiej sygnalista doznał wskutek działań odwetowych.