Każdemu pracownikowi przysługuje przerwa w pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia – kwestię tę reguluje wprost Kodeks pracy. W poniższym artykule przyjrzymy się szczegółowo temu tematowi, ponieważ wyróżnić można kilka rodzajów takich przerw. Dodatkowo już w kwietniu pojawią się nowe uprawnienia w tym zakresie dla niektórych pracowników, w związku z wdrożeniem unijnych dyrektyw. Przekonaj się, czy zmiany te są korzystne!
Przerwa w pracy – zasady ogólne
Przepisy prawa pracy nakładają na pracodawcę obowiązek informowania pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej nie później niż w terminie 7 dni od dnia dopuszczenia pracownika do pracy o przysługujących mu przerwach w pracy.
Zgodnie z Kodeksem pracy zatrudniony ma prawo do 15-minutowej przerwy wliczanej do czasu pracy w sytuacji, gdy dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin. W nowelizacji tego aktu prawnego przewidziano wprowadzenie dwóch dodatkowych przerw również traktowanych jak czas przepracowany. Przeznaczone są dla pracowników pracujących powyżej 9 godzin. Według nowego brzmienia art. 134, jeżeli dobowy wymiar czasu pracownika:
jest dłuższy niż 9 godzin – pracownik zyska prawo do dodatkowej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut;
jest dłuższy niż 16 godzin – pracownik zyska prawo do kolejnej przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut.
Przykład 1.
Pan Marian jest zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy i pracuje 3–4 dni w tygodniu po 12 godzin. Ile przerw będzie mu przysługiwało?
Pracownikowi będą przysługiwały dwie 15-minutowe przerwy wliczane do czasu pracy.
Przykład 2.
Pani Aneta jest zatrudniona na pół etatu i pracuje w następującym rozkładzie czasu pracy:
- poniedziałek – 4 godziny,
- wtorek – 8 godzin,
- środa – 8 godzin.
Czy przysługują jej przerwy w pracy?
Przerwa wliczana do czasu pracy w wymiarze 15 minut przysługuje pracownicy we wtorki i środy. W poniedziałki pracuje mniej niż 6 godzin, zatem przerwa w tym przypadku nie przysługuje.
Prawo to dotyczy pracowników zatrudnionych na pełny etat, w nieprzerywanym lub równoznacznym systemie czasu pracy, oraz zatrudnionych na niepełny etat – w tym ostatnim przypadku warunkiem jest przepracowanie odpowiedniej liczby godzin w ciągu doby. Pracownik nie może zrezygnować z przerwy celem szybszego wyjścia z pracy czy przyjścia do niej później.
W przepisach nie sprecyzowano, w jaki sposób pracownik ma spędzać przerwę. Co do zasady jest tu pewna dowolność na zorganizowanie sobie czasu. Pracodawca może zabronić opuszczania w tym czasie terenu zakładu pracy, jeśli jest to podyktowane obawami o bezpieczeństwo zatrudnionych.
„[…] prawo pracownika do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy (art. 134 kp) powinno być realizowane z poszanowaniem pracowniczego obowiązku przestrzegania regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku (art. 100 § 2 pkt 2 kp). Oznacza to, że organizowanie i wykorzystywanie zaliczanej do czasu pracy płatnej przerwy na odpoczynek od pracy lub spożycie posiłku nie zależy od swobodnego uznania uprawnionego pracownika, który nie może dowolnie ani samowolnie decydować o miejscu wykorzystania płatnej przerwy w pracy poza siedzibą pracodawcy lub poza innym wyznaczonym mu miejscem pozostawania do dyspozycji pracodawcy w czasie pracy (art. 128 kp), który obejmuje także okres co najmniej piętnastominutowej przerwy w pracy zaliczanej do czasu pracy (art. 134 kp). Korzystanie z płatnej przerwy w pracy zaliczanej do czasu pracy wymaga co do zasady przebywania w siedzibie pracodawcy lub w innym miejscu wyznaczonym lub akceptowanym przez pracodawcę do jej wykorzystania”.
Przerwa dla młodocianych pracowników
Zgodnie z Kodeksem pracy młodociany pracownik może skorzystać z 30-minutowej przerwy w przypadku, gdy dobowy wymiar czasu pracy wynosi powyżej 4,5 godziny.
W myśl rozporządzenia w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac w przypadku wykonywania przez takiego pracownika swoich obowiązków w mikroklimacie gorącym do wartości 26°C do 3 godzin na dobę po każdych 50 minutach pracy należy się mu 10 minut przerwy. Dotyczy to następujących prac:
- przy obsłudze maszyn i urządzeń hutniczych oraz urządzeń walcowniczych w hutach żelaza i stali, wykonywane przez chłopców;
- przy formowaniu wyrobów z masy szklanej, z wyłączeniem wydmuchiwania ustnego, wykonywane przez chłopców w wieku powyżej 17 lat;
- przy wytwarzaniu wyrobów ceramicznych;
- przy bezpośredniej obsłudze pieców piekarniczych w zakładach zmechanizowanych;
- przy produkcji wyrobów czekoladowych i z mas karmelowych, wykonywane przez młodocianych w wieku powyżej 17 lat.
Przerwa w pracy dla osób niepełnosprawnych
Pracownicy niepełnosprawni również mogą liczyć na dodatkowe 15 minut przerwy w pracy. Wynika to z art. 17 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Przerwa przysługuje na wypoczynek lub gimnastykę usprawniającą. Ustawa nie różnicuje tego uprawnienia ze względu na posiadany stopień niepełnosprawności – mają do niej prawo zarówno osoby z orzeczeniem o lekkiej, jak i znacznej niepełnosprawności.
Przerwa na lunch
W zależności od stanowiska pracy pracodawca może wprowadzić nieodpłatną przerwę w wymiarze czasu pracy nieprzekraczającym 60 minut. Przerwa ta potocznie nazywana jest przerwą lunchową i nie jest wliczana do czasu pracy. Pracownik może ten czas wykorzystać indywidualnie według własnych potrzeb. Przerwa ta nie narusza prawa do 15-minutowych przerw.
§ 21. Nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych czas odpracowania zwolnienia od pracy, udzielonego pracownikowi, na jego pisemny wniosek, w celu załatwienia spraw osobistych. Odpracowanie zwolnienia od pracy nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, o którym mowa w art. 132 i 133.
Przerwa w pracy na karmienie dla matek
Kobieta karmiąca dziecko ma prawo skorzystać z następujących przerw na karmienie:
- w przypadku czasu pracy trwającego krócej niż 4 godziny kobietom karmiącym dziecko przerwa nie przysługuje;
- w przypadku czasu pracy w wymiarze 4–6 godzin kobietom karmiącym dziecko przysługuje jedna przerwa 30-minutowa (lub odpowiednio 45-minutowa przy więcej niż jednym dziecku);
- w przypadku czasu pracy trwającego dłużej niż 6 godzin kobietom karmiącym dziecko przysługują dwie przerwy 30-minutowe (lub odpowiednio 45-minutowa przy więcej niż jednym dziecku).
Przerwa w pracy przy komputerze
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe pracownik, który pracuje przy komputerze, ma następujące prawa:
- po każdej przepracowanej godzinie przy komputerze może skorzystać z minimum 5-minutowej przerwy wliczanej do czasu pracy;
- łączenie pracy przy komputerze z innymi zajęciami, które nie obciążają wzroku oraz umożliwiające zmianę pozycji ciała.
Przerwa z tytułu wykonywania pracy monotonnej, uciążliwej lub szkodliwej
Jeśli pracownik wykonuje zajęcia o charakterze monotonnym, w z góry ustalonym tempie, w warunkach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, wówczas pracodawca może skrócić podstawowy czas normy pracy – poprzez skrócenie dobowego wymiaru czasu pracy (w przypadku uciążliwości lub szkodliwości) bądź poprzez wprowadzenie dodatkowych przerw wliczanych do czasu pracy (monotonia, uciążliwość lub szkodliwość).
Podsumowując, pracownikowi zawsze przysługuje co najmniej jedna 15-minutowa przerwa. Korzystanie z dodatkowych odpoczynków jest możliwe w indywidualnych przypadkach, zależnych głównie od warunków, w jakich zatrudniony jest pracownik. Pracodawca powinien respektować prawa zatrudnionych w tym zakresie i nie pomniejszać wynagrodzenia mimo niewykonywania pracy w tym czasie.
