Jednoosobowa działalność gospodarcza prowadzona jest pod nazwiskiem właściciela. Majątek firmy jest jednocześnie własnym majątkiem właściciela, gdyż firma taka nie posiada odrębnej od właściciela osobowości prawnej. Co się dzieje, kiedy właściciel jednoosobowej działalności gospodarczej umiera? Jak wygląda dziedziczenie jednoosobowej działalności gospodarczej?
Dziedziczenie jednoosobowej działalności gospodarczej
Aby wyjść naprzeciw problemowi - braku ciągłości działalności gospodarczej uchwalono Ustawę o zarządzie sukcesyjnym. Dotyczy ona tylko jednoosobowych działalności, a więc tylko tych wpisanych do CEIDG.
Powyższa ustawa daje możliwość kontynuacji działalności firmy zmarłego jako tzw. przedsiębiorstwa w spadku, prowadzonego przez zarządcę sukcesyjnego. Dzięki temu firma może zachować pracowników, numer NIP i ciągłość rozliczeń podatkowych, będzie można dalej wykonywać koncesje czy zezwolenia uzyskane przez zmarłego przedsiębiorcę, a także realizować zawarte przez niego kontrakty handlowe.
Przedsiębiorstwo w spadku, zarząd i zarządca sukcesyjny - kto jest kim?
Aby jednoosobowa firma mogła zachować ciągłość “bytu” od dnia śmierci jej właściciela do podziału spadku, przedsiębiorca, co do zasady, jeszcze za życia powinien powołać tzw. zarząd sukcesyjny.
Zarząd sukcesyjny to tymczasowy zarząd przedsiębiorstwem po śmierci jego właściciela, czyli prowadzenie “przedsiębiorstwa w spadku” przez zarządcę sukcesyjnego.
Przedsiębiorstwo w spadku, to składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci oraz nabyte przez zarządcę sukcesyjnego - od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.
Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku jest:
spadkobierca ustawowy, testamentowy lub windykacyjny,
małżonek przedsiębiorcy, gdy w chwili śmierci, firma stanowiła w całości mienie małżonków i gdy małżonek posiadał udział w przedsiębiorstwie w spadku,
nabywca udziału w przedsiębiorstwie. - osoba, która nabyła firmę, po śmierci przedsiębiorcy bezpośrednio od spadkobiercy lub małżonka
Właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, w takim stosunku, w jakim przysługuje im udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Zysk przedsiębiorstwa w spadku jest wypłacany w odpowiedniej części właścicielom przedsiębiorstwa w spadku przez zarządcę sukcesyjnego.
Aby ustanowić zarząd sukcesyjny, przedsiębiorca powinien:
powołać zarządcę sukcesyjnego (wskazanego przez przedsiębiorcę) - powołanie powinno mieć formę pisemną,
uzyskać pisemną zgodę powołanej osoby na bycie zarządcą sukcesyjnym,
dokonać wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego lub zastrzec, że zarządcą będzie prokurent.
Podstawowym sposobem jest ustalenie zarządu sukcesyjnego przez przedsiębiorcę za jego życia. On albo wskazuje pisemnie, kto ma być zarządcą albo zastrzega, że zarządcą będzie prokurent.
Jednak jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy - to po jego śmierci zarządcę sukcesyjnego może powołać - za zgodą osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100:
małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku
osoba, która przyjęła zapis windykacyjny, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, a jeżeli nie ogłoszono testamentu, w którym został uczyniony taki zapis windykacyjny – osoba, która przyjęła spadek.
Powyższe osoby mają 2 miesiące od dnia śmierci właściciela na ustanowienia zarządcy sukcesyjnego.
Zadaniem zarządcy sukcesyjnego jest prowadzenie przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca:
może, ale nie musi być przedsiębiorcą,
działa we własnym imieniu, ale na rzecz właścicieli przedsiębiorstwa w spadku,
ma dostęp do rachunku bankowego zmarłego przedsiębiorcy.
Zarządcą sukcesyjnym może być tylko jedna osoba, nawet jeśli właściciel miał kilka firm. Zarządcę sukcesyjnego do CEIDG zgłasza notariusz nie później niż w następnym dniu roboczym po ustanowieniu zarządcy.
Od czasu ustanowienia zarządu sukcesyjnego, zarządca sukcesyjny wykonuje wszelkie czynności związane z wykonywaną działalnością gospodarczą zmarłego - wchodzi w prawa i obowiązki zmarłego; posługuje się tym samym NIP, tą samą nazwą firmy z dopiskiem “przedsiębiorstwo.w spadku”.
Zarząd sukcesyjny może trwać maksymalnie dwa lata. W szczególnych przypadkach sąd może dać pozwolenie na przedłużenie tego czasu do pięciu lat.
Prawa i obowiązki związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku
Przedsiębiorstwo w spadku jest prowadzone przez wskazanego przez zmarłego przedsiębiorcę (lub ewentualnie przez jego potencjalnych spadkobierców) zarządcę sukcesyjnego.
Po śmierci przedsiębiorcy zarządca będzie mógł natychmiast przejąć prowadzenie bieżącej działalności firmy.
Zarządca sukcesyjny jest płatnikiem składek z tytułu ubezpieczenia społecznego osób zatrudnionych, jest także osobą uprawnioną do dokonywania wszelkich czynności związanych z zatrudnieniem, a także to on wysyła deklaracje podatkowe do urzędu.
Jeżeli zarządca sukcesyjny będzie prowadził przedsiębiorstwo w spadku jest obowiązany kontynuować stosunki pracy z osobami, które pracowały w danej firmie za życia właściciela. Umowy o pracę wygasają wraz z wygaśnięciem zarządcy sukcesyjnego.
Do wynagrodzenia zarządcy sukcesyjnego stosuje się zapisy dotyczący umów-zlecenia z kodeksu cywilnego. Wynagrodzenie jest wypłacane przez właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.
Na zasadach określonych w ustawie, zarządcy sukcesyjni ponoszą odpowiedzialność za wszystkie zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku - np. w relacjach z konsumentami.
Nabycie przedsiębiorstwa w spadku (dziedziczenie jednoosobowej działalności) jest zwolnione od podatku od spadków i darowizn - jeśli nabywca będzie je prowadził co najmniej 2 lata oraz w ciągu 6 miesięcy od jego nabycia zgłosi ten fakt do urzędu skarbowego. To zwolnienie przysługuje każdemu nabywcy, niezależnie od stopnia pokrewieństwa.
Przedsiębiorstwo w spadku a PIT i VAT
Przedsiębiorstwo w spadku jest podatnikiem PIT oraz VAT (kontynuuje zasady opodatkowania ze “starej” firmy).
Przedsiębiorstwo w spadku jest podatnikiem z tytułu dochodów osiąganych w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia:
zarządu sukcesyjnego albo
uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony i dokonano odpowiedniego zgłoszenia
Działalność takiego przedsiębiorstwa jest pozarolniczą działalnością gospodarczą i jest odrębnym źródłem przychodu. Przychodem jest przychód osiągnięty od ustanowienia zarządu sukcesyjnego do jego wygaśnięcia.
Przychodami przedsiębiorstwa są wszystkie przychody związane z działalnością prowadzoną przez to przedsiębiorstwo, w tym w formie spółki cywilnej. Do przychodów zalicza się również przychody z odpłatnego zbycia składników majątku wchodzących w skład przedsiębiorstwa w spadku, niezależnie od tego kiedy zostały nabyte przez zmarłego przedsiębiorcę. Do dochodów przedsiębiorstwa w spadku należy stosować zasady z ustawy o PIT.
Przedsiębiorstwo w spadku może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów koszty poniesione przez zmarłego przedsiębiorcę związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, które zgodnie z ustawą podlegałyby potrąceniu w okresach sprawozdawczych przypadających po śmierci przedsiębiorcy.
Obowiązki przedsiębiorstwa w spadku:
kontynuacja prowadzenia ewidencji (KPiR, ksiąg rachunkowych lub ewidencji ryczałtowej, ewidencji środków trwałych itp.), którą prowadził zmarły właściciel. W prowadzonych księgach należy dokonać zapisów dotyczących zdarzeń gospodarczych zaistniałych od otwarcia spadku.
sporządzenie wykazu składników majątku przedsiębiorstwa w spadku na dzień otwarcia spadku. Wykaz powinien zawierać:: liczbę porządkową, określenie (nazwę) składnika majątku, datę nabycia przez zmarłego przedsiębiorcę składnika majątku, kwotę wydatków poniesionych przez zmarłego na nabycie tego składnika majątku oraz kwotę wydatków poniesionych na jego nabycie zaliczoną do kosztów uzyskania przychodów, jak również wartość początkową, metodę amortyzacji i sumę odpisów amortyzacyjnych.
płatnik zaliczek z działalności gospodarczej. Właściwym urzędem jest urząd, w którym rozliczał się zmarły właściciel. W składanych deklaracjach i informacjach należy uwzględnić kwoty dotyczące wypłaconych należności oraz dokonanych świadczeń od początku roku podatkowego, w tym należności i świadczenia wypłacone lub dokonane od otwarcia spadku.
Obowiązki przedsiębiorstwa w spadku (np. wysyłanie deklaracji, opłacanie zaliczek) wykonuje zarządca sukcesyjny, a w przypadku jego braku – spadkobiercy. Zarządca sukcesyjny może ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności.
