Jeżeli osoba ubezpieczona uległa wypadkowi przy pracy lub zachorowała na chorobę zawodową, przysługują jej określone świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego. Jednym ze świadczeń przewidzianych w przepisach jest jednorazowe odszkodowanie wypadkowe. Jak wnioskować o takie odszkodowanie oraz jakie kwoty obowiązują w roku składkowym 2025/2026? Więcej informacji na ten temat w artykule.
Jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych — obowiązujące przepisy
Uprawnienia w zakresie jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych uregulowano w Ustawie z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej dalej „ustawą wypadkową”, oraz w przepisach wykonawczych wydanych na jej podstawie.
Osoby uprawnione do jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie uszczerbku na zdrowiu
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy wypadkowej z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługuje jednorazowe odszkodowanie:
dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty.
Przepis ten wskazuje zatem krąg osób uprawnionych do jednorazowego odszkodowania wypadkowego, przy czym w dalszych unormowaniach ustawy wypadkowej doprecyzowano pewne kwestie prawa do świadczenia (piszemy o tym w dalszej części artykułu).
Jednorazowe odszkodowanie przysługuje także członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Odszkodowanie to przysługuje ponadto w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego.
Członkami rodziny uprawnionymi do jednorazowego odszkodowania są:
małżonek, przy czym odszkodowanie to nie przysługuje małżonkowi w przypadku orzeczonej separacji;
dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione oraz przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej;
rodzice, osoby przysposabiające, macocha, ojczym, jeżeli w dniu śmierci ubezpieczonego lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony bądź rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
Prawo do jednorazowego odszkodowania powiązane jest z pojęciem uszczerbku na zdrowiu – ustawa wypadkowa przewiduje 2 stany naruszenia zdrowia ubezpieczonego:
stały uszczerbek na zdrowiu – czyli takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy;
długotrwały uszczerbek na zdrowiu – tj. takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.
Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.
Ustalanie prawa do jednorazowego odszkodowania oraz wniosek o świadczenie
Przyznanie lub odmowa przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustalenie jego wysokości następuje w drodze decyzji ZUS-u.
Decyzję w sprawie przyznania lub odmowy przyznania jednorazowego odszkodowania oraz ustalenia jego wysokości wydaje ZUS w ciągu 14 dni od dnia:
otrzymania orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej,
wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.
Od decyzji ZUS-u w sprawie przyznania jednorazowego odszkodowania przysługuje odwołanie w trybie i na zasadach określonych w przepisach Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.
Stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy bądź chorobą zawodową ustala lekarz orzecznik lub komisja lekarska ZUS-u. W odniesieniu do postępowania dotyczącego ustalania prawa do jednorazowego odszkodowania dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty lekarz orzecznik lub komisja lekarska ZUS-u określa również niezdolność do pracy oraz jej związek z wypadkiem przy pracy bądź chorobą zawodową, a także związek śmierci ubezpieczonego lub rencisty z takim wypadkiem bądź chorobą.
Przy ustalaniu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową stosuje się odpowiednio przepisy Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Warunki, jakie powinien spełniać wniosek o jednorazowe odszkodowanie, wymagane dokumenty oraz kolejne etapy postępowania w sprawie przyznania odszkodowania określono w przepisach Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 2002 roku w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania, zwanego dalej „rozporządzeniem”.
Wniosek o jednorazowe odszkodowanie zawiera następujące dane identyfikacyjne:
płatnika składek: NIP i REGON, a w przypadku gdy płatnikowi nie nadano obu tych numerów lub jednego z nich – numer PESEL lub serię i numer dowodu osobistego albo paszportu;
ubezpieczonego: numer PESEL, a w przypadku gdy ubezpieczonemu nie nadano numeru PESEL – serię i numer dowodu osobistego lub paszportu.
Zgodnie z § 2 rozporządzenia płatnik składek, po otrzymaniu wniosku o jednorazowe odszkodowanie, kompletuje dokumentację niezbędną do ustalenia uszczerbku na zdrowiu ubezpieczonego, spowodowanego wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, w szczególności:
protokół powypadkowy;
prawomocny wyrok sądu pracy;
kartę wypadku;
zaświadczenie o stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką znajduje się ubezpieczony;
odpis aktu zgonu – w przypadku zgonu osoby, która uległa wypadkowi przy pracy lub u której stwierdzono chorobę zawodową.
Płatnik składek, po zakończeniu leczenia i rehabilitacji przez ubezpieczonego, przekazuje wniosek wraz ze skompletowaną dokumentacją określoną w § 2 rozporządzenia terenowej jednostce organizacyjnej ZUS-u — właściwej ze względu na miejsce zamieszkania ubezpieczonego, w celu wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS-u. Ubezpieczony będący płatnikiem składek, osoby z nim współpracujące, a także uprawniony do jednorazowego odszkodowania członek rodziny kompletują dokumentację i przekazują ją wraz z wnioskiem o jednorazowe odszkodowanie bezpośrednio do właściwej terenowej jednostki organizacyjnej ZUS-u. Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio także w przypadku:
braku płatnika zobowiązanego do skompletowania dokumentacji,
zgłaszania przez ubezpieczonego wniosku o jednorazowe odszkodowanie w związku z pogorszeniem się stanu zdrowia w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
ZUS ustala, w ciągu 7 dni od dnia otrzymania wniosku, termin badania ubezpieczonego przez lekarza orzecznika, z wyjątkiem przypadku gdy lekarz orzecznik może wydać orzeczenie bez bezpośredniego badania ubezpieczonego, jeżeli dokumentacja zgromadzona w postępowaniu jest wystarczająca do wydania takiego orzeczenia.
Lekarz orzecznik ustala stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową na podstawie bezpośredniego badania ubezpieczonego i posiadanej dokumentacji medycznej oraz dokumentacji dotyczącej tego wypadku przy pracy albo tej choroby zawodowej. Lekarz orzecznik po dokonaniu powyższych ustaleń wydaje orzeczenie o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu („orzeczenie”), w którym stwierdza stopień uszczerbku na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.
Lekarz orzecznik ustala w procentach stopień stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu według oceny procentowej stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, która jest określona w załączniku do rozporządzenia.
Orzeczenie lekarza orzecznika zawiera:
opis naruszenia sprawności organizmu,
procentowe ustalenie stopnia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu oraz numer pozycji w ocenie procentowej,
w przypadku śmierci ubezpieczonego — związek śmierci ubezpieczonego z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.
Jak stanowi § 12 rozporządzenia, orzeczenie lekarza orzecznika otrzymuje ubezpieczony.
Ustalanie wysokości jednorazowego odszkodowania
Jednorazowe odszkodowanie jest ustalane na rok składkowy w rozumieniu ustawy wypadkowej, czyli na okres od kwietnia danego roku kalendarzowego do marca roku następnego. Oznacza to, że w okresie od 1 kwietnia 2025 roku do 31 marca 2026 roku jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszanego dla celów emerytalnych przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w „Monitorze Polskim” — za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Jednorazowe odszkodowanie podlega zwiększeniu o:
20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższającego procent, według którego ustalone było to odszkodowanie — w przypadku gdy wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu będący następstwem wypadku przy pracy albo choroby zawodowej, który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co najmniej o 10 punktów procentowych;
kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia — w razie gdy w odniesieniu do ubezpieczonego została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio, jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia w następstwie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w stosunku do rencisty została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji.
Do ustalenia wysokości podwyższonych jednorazowych odszkodowań wskazanych powyżej przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie obowiązujące w dniu wydania przez ZUS decyzji w sprawie jednorazowego odszkodowania. Kwoty jednorazowych odszkodowań zaokrągla się do pełnych złotych.
Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest tylko 1 członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, przysługuje ono w wysokości:
18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia — gdy uprawnionymi są małżonek lub dziecko,
9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia — w przypadku gdy uprawniony jest inny członek rodziny.
Natomiast w przypadku gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są równocześnie:
małżonek i jedno lub więcej dzieci — odszkodowanie przysługuje w wysokości 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie, na każde dziecko;
dwoje lub więcej dzieci — odszkodowanie stanowi równowartość kwoty 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie, na drugie i każde następne dziecko.
Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są, oprócz małżonka lub dzieci, równocześnie inni członkowie rodziny, każdemu z nich odszkodowanie przysługuje w wysokości 3,5-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, niezależnie od odszkodowania należnego małżonkowi bądź dzieciom na podstawie wyżej przedstawionych zasad.
W razie gdy do jednorazowego odszkodowania uprawnieni są tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci — odszkodowanie to przysługuje w wysokości 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, zwiększonej o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na drugiego i każdego następnego uprawnionego.
Kwotę jednorazowego odszkodowania ustaloną według powyższych zasad dzieli się w równych częściach między uprawnionych, przy czym odnosi się to także do okoliczności, w których do wspomnianego odszkodowania uprawnieni są równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci albo dwoje lub więcej dzieci.
Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego lub rencisty, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, ulega pomniejszeniu o kwotę jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, wypłaconego temu ubezpieczonemu bądź renciście.
Wysokość jednorazowych odszkodowań w roku składkowym 2025/2026
Jak już wspomnieliśmy, wysokość jednorazowych odszkodowań ustala się na okres roku składkowego, czyli od 1 kwietnia danego roku do końca marca roku następnego.
Obecnie — w okresie od 1 kwietnia 2025 roku obowiązujące kwoty jednorazowych odszkodowań określono w Obwieszczeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 lutego 2025 roku w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w okresie od 1 kwietnia 2025 roku do 31 marca 2026 roku.
Oznacza to zatem, że w okresie od 1 kwietnia 2025 roku do 31 marca 2026 roku kwoty jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej wynoszą:
1636 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
1636 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu – z tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej o 10 punktów procentowych;
28 636 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego;
28 636 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się stanu zdrowia rencisty;
147 271 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawniony małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
73 635 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawniony członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż małżonek lub dziecko;
147 271 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 28 636 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z tych dzieci;
147 271 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawnionych równocześnie dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 28 636 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i każde następne dziecko;
28 636 zł, jeżeli obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, każdemu z nich niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom;
73 635 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 28 636 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego.
Jednorazowe odszkodowanie wypadkowe 2025/2026 — jak wnioskować oraz ile można otrzymać? Podsumowanie
Jednorazowe odszkodowanie wypadkowe przysługuje ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego bądź długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, a w określonych prawem okolicznościach — świadczenie należy wypłacić członkom rodziny poszkodowanego. Postępowanie w zakresie ubiegania się o jednorazowe odszkodowanie regulują przepisy ustawy wypadkowej oraz unormowania wykonawcze. Kwoty jednorazowych odszkodowań ustala się na okres roku składkowego, czyli od 1 kwietnia danego roku do końca marca roku następnego.
